فلک را سقف بشکافیم

  به گزارش «فرهیختگان»، صنعت هوافضا در ایران با وجود همه موانع، تحریم‌ها و چالش‌های موجود، طی سال‌های اخیر و با همت مهندسان و متخصصان داخلی توانسته روند رو به رشد را طی کند و حتی در مواردی، این صنعت سریع‌تر و با شتاب بیشتری نسبت به بسیاری از کشورهای صاحبنام در صنعت هوافضا پیش رفته است. توسعه روزافزون فناوری‌های نوین و دستیابی مهندسان و متخصصان ایرانی به تکنولوژی ساخت ماهواره‌ها و ماهواره‌بر‌ها در کشور، موجب شده متخصصان ایرانی قرار گرفتن ایران در میان 10 کشور برتر دارنده فناوری موشکی و هوافضا را در دستور کار خود قرار دهد. صنعت فضایی برای هر کشوری از اهمیت برخوردار است و در زمینه‌های مختلف کاربرد حیاتی دارد. اطلاعات ماهواره‌ای در زمینه بلایای طبیعی، آب ‌وهوا و استفاده در زمینه کشتیرانی و ناوبری از اهمیت فراوانی برخوردار است و در چنین شرایطی، دستیابی به دانش ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا بیش از پیش موفقیتی راهبردی است.    آنچه مسلم است استفاده از ماهواره‌های بومی و قرار گرفتن آنها در مدار زمین به هر کشوری کمک می‌کند تا با داده‌های آماری و تصویری ماهواره‌ها، از بحران‌های آینده مطلع و پیامدهای آن را مدیریت کند. ایران در چندسال گذشته چندین تجربه درخصوص پرتاب ماهواره و همچنین ساخت پهپاد داشته و این نشان می‌دهد که توسعه صنعت فضایی در ایران مسیر رو به پیشرفتی را طی می‌کند و یکی از صنایع پیشران محسوب می‌شود.  اکنون طبق قانون برنامه پنج‌ساله، دولت موظف به توسعه گسترده صنعت هوافضا شده است و بومی‌سازی تجهیزات این عرصه نشان از پتانسیل علمی و فنی کشور در چشم‌انداز بلندمدت این حوزه دارد. به‌هرحال تجربه صنعت هوافضای ایران در سه‌دهه اخیر نشان داده که با اتکا به توانمندی متخصصان و مهندسان ایرانی حتی با کمترین امکانات، می‌توان به دستاوردهایی دست یافت که ما را در رده کشورهای برتر این حوزه قرار دهد.

اهداف ساخت ماهواره‌ها

ماهواره‌ها برای اهداف مختلفی ساخته می‌شوند، لذا کارکرد هر کدام از انواع ماهواره‌ها متفاوت است. ماهواره‌هایی که به‌منظور انجام تحقیقات علمی ساخته و به فضا فرستاده می‌شوند اطلاعات مورد نیاز را برای بررسی‌های کارشناسی جمع‌آوری می‌کنند. ماهواره‌های هواشناسی به مهندسان و متخصصان برای مطالعه روی نقشه‌های هواشناسی و پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوا کمک می‌کنند. نوعی از ماهواره‌ها، ماهواره‌های ارتباطی هستند که درواقع ایستگاه‌های تقویت‌کننده سیگنال‌ها محسوب می‌شوند و از نقطه‌ای امواج را دریافت و به نقطه‌ای دیگر ارسال می‌کنند. ماهواره‌های ردیاب به هواپیماها، کشتی‌ها و خودروهای روی زمین کمک می‌کنند تا به شکل بسیار دقیقی مکان‌یابی کنند. یکی از اهداف ساخت ماهواره، مشاهده زمین است. ماهواره‌های مخصوص مشاهده زمین به‌منظور تهیه نقشه و بررسی کلیه منابع سیاره زمین و تغییرات ماهیتی چرخه‌های حیاتی در آن، طراحی، ساخته و به فضا فرستاده می‌شوند. این ماهواره‌ها دائما در شرایط تحت تابش نور خورشید مشغول عکس‌برداری از زمین با نور مرئی و پرتوهای نامرئی هستند. محققان به کمک این ماهواره‌ها، معادن و مراکز منابع در زمین را مکان‌یابی و ظرفیت آنها را مشخص می‌کنند.

یکی دیگر از انواع ماهواره‌ها، ماهواره‌های تاسیسات نظامی است که مشتمل بر ماهواره‌های هواشناسی‌، ارتباطی، ردیاب و مشاهده زمین است و برای مقاصد نظامی به‌کار می‌روند. برخی از این ماهواره‌ها که به ماهواره‌های جاسوسی نیز شهرت دارند، قادر به تشخیص دقیق پرتاب موشک‌ها، حرکت کشتی‌ها در مسیرهای دریایی و جابه‌جایی تجهیزات نظامی در روی زمین هستند.

تکنولوژی پیچیده ماهواره‌برها

پس از ساخت ماهواره، آنها توسط یک ماهواره‌بر، موشک یا شاتل فضایی به فضا پرتاب می‌شوند تا در مدار معین خود بر حول محور زمین قرار گیرند، در‌نتیجه صنعت هوافضا منحصر به ساخت ماهواره نیست، بلکه برای قرار گرفتن ماهواره‌ها در مدار زمین نیاز به موشک‌های ماهواره‌بر است که ساخت آنها نیز تکنولوژی بسیار بالایی دارد. اولین ماهواره‌بر ساخته‌شده در ایران به اواخر سال 77 باز می‌گردد. هرچند بهره‌برداری از ماهواره‌برهای ساخت ایران به‌دلیل تاخیر در فرآیند توسعه پیشران موشک به‌تعویق افتاد، اما اعلام شد که ماهواره‌بر با سوخت جامد بستر حمل ماهواره‌های ایرانی به فضا خواهد شد. در سال‌های 83 و 84 نیز وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح وقت بارها آمادگی خود برای پرتاب ماهواره به فضا اعلام کرد، اما تا سال 87 تقریبا برنامه‌های فضایی ایران در حالت رکود قرار داشت.  به‌هرحال هر ماهواره برای رسیدن به هر یک از مدارهای زمین نیاز به یک ماهواره‌بر دارد که قادر باشد ماهواره را درمدار تعیین شده به سرعت و زاویه مناسب برساند و آن را رها کند. تکنولوژی ساخت ماهواره و ماهواره‌بر دوبحث کاملا مجزا از یکدیگر هستند. ساخت ماهواره، فعالیتی کاملا تحقیقاتی است که در فضای آکادمیک دانشگاهی و توسط دانشجویان و اساتید دانشگاه در رشته‌های مختلفی از قبیل الکترونیک، سنجش از راه دور، مخابرات و ... انجام می‌شود، اما فرآیند ساخت ماهواره‌بر، کاملا بحث فنی و تکنیکی است که در ساخت موشک‌های بالستیک دوربرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال‌حاضر بسیاری از کشورهای دنیا تکنولوژی ساخت ماهواره را در اختیار دارند یا با مشارکت یکدیگر ماهواره‌های مختلفی را طراحی می‌کنند. اما فرآیند ارسال ماهواره بسیار سخت و دشوار است، به‌طوری که تکنولوژی ساخت ماهواره‌بر تنها در انحصار ۱۲ کشور است. ایران نیز در سال ۲۰۰۹ با پرتاب ماهواره امید به وسیله ماهواره‌بر سفیر۱ گام نخست را در ساخت ماهواره‌بر‌‌ها برداشت. پرتابگر سفیر در دو نسل ساخته شد که به نام‌های «سفیر-آ» و «سفیر-ب» شناخته می‌شوند. سیمرغ نیز موشک ماهواره‌بر دیگری است که در بهمن سال 88 از آن رونمایی شده‌است. پرتابگر سیمرغ در‌واقع گام نخست ایران برای انتقال ماهواره‌ها در مدار بیش از هزار کیلومتری است. تاکنون سه و به‌قولی چهارپرتاب آزمایشی توسط این ماهواره‌بر انجام شده و نقاط قوت و ضعف آن برای متخصصان شناخته شده است.

سینا؛ اولین ماهواره ایرانی

صنعت هوافضا در ایران قدمت زیادی دارد، اما به‌طور مشخص ارسال ماهواره و پروازهای فضایی ایران از سال 1387 آغاز شد. با این حال ماهواره سینا که ماحصل همکاری مشترک متخصصان ایرانی و مهندسان روسی بود در آبان سال 84 از یک پایگاه فضایی در روسیه و توسط موشک روسی کاسموس3 به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. سینا به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت صاایران ساخته شده بود. سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو ماموریت ماهواره سینا بود که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات ژئولوژیک مانند سیل و آتشفشان و... کاربرد دارد. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویس‌های پست الکترونیک و انتقال فایل ازجمله کاربردهای محموله مخابراتی سینا بود. تجربه پرتاب سینا به فضا نشان داد که ایران باید تمامی حلقه‌های زنجیره کامل صنعت فضایی را به‌صورت بومی ایجاد کند، یعنی علاوه‌بر طراحی، ساخت، آزمایش و کاربری ماهواره‌ها توسط ایستگاه‌های زمینی، در پرتاب ماهواره نیز صاحب توانمندی بومی شود.  این تجربه  که زمینه‌ساز پرتاب ماهواره «امید» با ماهواره‌بر بومی «سفیر» بود به موجب آن نخستین گام عملی در بومی‌سازی فناوری فضایی ایران برداشته شد و نام ایران در بین معدود کشورهای عضو باشگاه فضایی جهان ثبت شد. ساخت ماهواره تحقیقاتی «امید» از 15 اسفند ۱۳۸۴ آغاز شد و طی دوسال آماده انجام تست‌های مشترک شد. این ماهواره در بهمن سال 87 در مدار فضا قرار گرفت اما پس از 82 روز و در اردیبهشت‌ماه سال 88 با جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام برخورد کرد و به کار خود پایان داد.

«پارس1» سنگین‌ترین ماهواره ایرانی

طبق اعلام رئیس سازمان فضایی ایران در حال حاضر چندین ماهواره آماده پرتاب است. براین اساس سازمان فضایی ماهواره «پارس۱» را تحویل گرفته است. همچنین ماهواره ظفر آماده و ماهواره طلوع درحال تکمیل است و تا یک ماه آینده ماهواره «ناهید۲» نیز تحویل سازمان فضایی کشور خواهد شد. علاوه‌بر این توسعه ماهواره‌برها و ایستگاه‌های زمینی سامانه بلوک انتقال مداری که ماهواره‌ها را از مدار ۴۰۰ کیلومتر به مدار ۷۰۰۰ کیلومتری انتقال می‌دهد، درحال تکمیل است. مرتضی براری گفته است تا پایان دولت دوازدهم چند ماهواره به فضا پرتاب می‌شود. اکنون درحال هماهنگی با پرتابگر هستیم و در صورت اعلام آمادگی آن، بلوک انتقال مداری ماهواره‌های پارس۱، ظفر2، طلوع و ناهید۲ را در مدار قرار می‌دهیم. ماهواره «پارس1» در مرداد سال 94 در پژوهشکده سامانه‌های ماهواره از مجموعه پژوهشگاه فضایی ایران تعریف شد و در مراحل ساخت و سپس آزمایش‌های مختلف آن سایر پژوهشکده‌های این پژوهشگاه، برخی دانشگاه‌ها و شرکت‌های خصوصی و نیز صنایعی از وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مشارکت داشتند. پارس1 با هدف تصویربرداری کاربردی، توسعه بازار داده‌های سنجشی داخلی و توسعه و آزمایش فناوری‌های پایه‌ای ماهواره‌های سنجشی و بخش زمینی آنها، طراحی و ساخته شد. این پروژه در برنامه راهبردی ماهواره‌های سنجشی به‌عنوان اولین گام راهبردی در راستای دستیابی به اهداف آن برنامه، معرفی شده است اما علاوه‌بر این، ماموریت‌های کاربردی نیز متناسب با قابلیت‌های محموله‌های تصویربرداری نصب‌شده در آن برای پارس1 تعریف شده است. متخصصان پژوهشگاه فضایی ایران برای اولین‌بار در کشور موفق به اجرای آزمون‌های سازگاری الکترومغناطیسی عملکردی ماهواره پارس1 در سطح سامانه‌ای (سیستمی) روی کل ماهواره شده‌اند. با توجه به محموله‌های مختلف و زیرسامانه‌های جدید، ماهواره پارس1 به‌عنوان سنگین‌ترین ماهواره ساخت داخل، عملیاتی‌ترین، کاربردی‌ترین و پیشرفته‌ترین ماهواره طراحی و ساخته‌شده در داخل کشور توسط شبکه‌ای از محققان و صنایع مختلف با محوریت پژوهشگاه فضایی ایران است و قرار است با ماهواره‌بر سیمرغ در مدار زمین قرار گیرد.

ماهواره «ناهید2» یک ماهواره مکعبی

پروژه ماهواره مخابراتی ناهید۲ نیز طی قراردادی بین پژوهشگاه فضایی ایران و سازمان فضایی ایران به اجرا درآمده است. این ماهواره یک میکروماهواره مخابراتی است که برای انجام ماموریت‌های مخابراتی در مدار و توسعه تکنولوژی زیر سیستم‌های حساس ماهواره‌های مخابراتی طراحی شده است. این ماهواره قابلیت انجام ماموریت‌های متعددی را دارد که در دو دسته اولیه و ثانویه تعریف شده‌اند. در ماموریت‌های اولیه تمرکز بر توسعه و تست تکنولوژی‌های اساسی موردنیاز، ازجمله آزمون انتقال مداری با استفاده از پیشرانش تک‌مولفه‌ای و دستیابی به عمر عملیاتی دوسال است. آزمون ارتباط همزمان تلفنی به‌عنوان ماموریت ثانویه نیز برای این ماهواره در نظر گرفته شده است. ماهواره ناهید۲ یک ماهواره مکعبی‌شکل است و به گفته رئیس سازمان فضایی ایران ساخت ماهواره مخابراتی «ناهید۲» و سامانه بلوک انتقال مداری «سامان» توسط پژوهشگاه فضایی به اتمام رسیده و فرآیند تحویل‌گیری آن تا پایان سال انجام می‌شود و زمان پرتاب ماهواره «ناهید۲» و سامانه بلوک انتقال مداری به هماهنگی با پرتابگر بستگی دارد.

 سامانه بلوک انتقال مداری نیز جزء دستاوردهای ایران در حوزه هوافضاست. برای قرار دادن ماهواره‌ها (به‌ویژه ماهواره‌های مخابراتی) در مدارهای با ارتفاع بالا، با هدف کاهش هزینه و اجتناب از ساخت حامل‌هایی غول‌پیکر و مصرف سوخت بسیار بالا، از سامانه‌های واسطی برای انتقال مدار استفاده می‌شود. به این صورت که حامل، بلوک انتقال مداری و ماهواره متصل به آن را در مدار اولیه‌ای موسوم به مدار پارک قرار داده و آنگاه بلوک انتقال مداری ماهواره را از مدار اولیه به مدار نهایی منتقل می‌کند. این سامانه‌ها امکان انجام ماموریت‌های مختلف را در اختیار قرار می‌دهد. ماموریت اولین سامانه انتقال مداری، انتقال یک ماهواره ۱۰۰ کیلوگرمی از مدار پارک با ارتفاع بود.

«ظفر2» مجهز‌تر از «ظفر1»

تهیه نقشه کاربری اراضی، تهیه نقشه پایش توسعه شهری، تهیه نقشه پایش تغییرات در عرصه‌های طبیعی و جنگلی، تهیه نقشه پهنه‌بندی و پایش تغییرات دریاچه‌های دائمی و فصلی، شناسایی مناطق تخریب‌شده بعد از بحران در نواحی شهری و به‌روز‌رسانی نقشه‌های ساختاری مانند شناسایی گسل‌ها و چین‌ها از ماموریت‌های ظفرهای ۱ و ۲ عنوان شده است. همانطور که گفته شد ماهواره ظفر۱ در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار می‌گیرد و ۳ ایستگاه زمینی برای آن در نظر گرفته شده است. این ماهواره در روز ۱۶ بار دور زمین می‌چرخد و چرخش آن هر ۹۰ دقیقه صورت می‌گیرد. تفاوت ظفر ۱ و ۲ نوع دوربین‌های آنهاست، در ماهواره ظفر ۲ دوربین رنگی نصب شده است. ماهواره ظفر۲ توسط ۹۳ دانشمند و نخبه ایرانی به‌طور مستقیم ساخته شده است. ظفر2 مجهز به دوربین ۱۶متری باکیفیت‌تر از دوربین ماهواره ظفر است و با تجهیزاتی تکمیل و قوی‌تر از ماهواره ظفر یک آماده پرتاب است. براساس آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان فضایی کشور 95 درصد از ماهواره ظفر تولید بومی است و از ۸۶ تجهیز فقط چهارمورد از خارج کشور وارد شده است.

«پارس1» در نوبت پرتاب

حسین صمیمی، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به اینکه روند پیشرفت پروژه ناهید۲ با وجود شرایط کرونا با جدیت پیگیری شده است‌، می‌گوید: «روند پیشرفت پروژه ماهواره ناهید۲ بسیار رضایتبخش بوده و تلاش متخصصان و مهندسان این پروژه ستودنی است.»

وی بر تعامل موثرتر با سازمان فضایی ایران و حمایت و پشتیبانی همه‌جانبه مدیران و معاونان پژوهشگاه فضایی ایران در راستای به نتیجه رساندن زحمات متخصصان پژوهشکده سامانه‌های ماهواره و دیگر پژوهشکده‌های تابعه، تاکید کرده و درخصوص پیشرفت‌های ماهواره «پارس1» می‌گوید: «ماهواره سنجشی «پارس۱» 13دی ماه برای پیگیری امور مربوط به برنامه‌ریزی قرارگیری ماهواره در نوبت پرتاب به سازمان فضایی ایران تحویل داده شد.»

رئیس پژوهشگاه فضایی ایران با اشاره به اجرای خوب و موفق فرآیند مدیریت تحقیقات این پروژه می‌افزاید: «استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های صنعت فضایی کشور از طریق شکل‌گیری زنجیره تامین و مشارکت‌طلبی بخش‌های مختلف حوزه فضایی کشور شامل شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها، شرکت‌های خصوصی، سازمان‌های دولتی و همچنین همکاری حداکثری پژوهشکده‌های استانی پژوهشگاه در بخش‌های مختلف پروژه، از نقاط قوت و قابل‌تعمیم مدیریت پروژه ماهواره «پارس۱» است.»

دستاوردهای فضایی ایران

مروری بر دستاوردهای فضایی ایران نشان می‌دهد که درطول سال‌های گذشته و به‌مدد تجربه و تخصص مهندسان و متخصصان ایرانی، ماهواره‌های متعددی ساخته شده که تعدادی از آنها موفق به پرتاب به فضا شده و تعدادی دیگر به دلایلی به فضا پرتاب نشده‌اند. ماهواره‌های ناهید، مصباح، طلوع، رصد، نوید، فجر، پیام، ظفر و نور اسامی ماهواره‌هایی است که به دست مهندسان ایرانی ساخته شده است. ماهواره «ناهید ۱» که حاصل تلاش پژوهشگران پژوهشگاه فضایی و یک ماهواره مخابراتی بود برای اولین‌بار در سال ۹۵ توسط رئیس‌جمهور رونمایی شد. این ماهواره ابتدا قرار بود در بهمن سال 98 به فضا پرتاب شود که به دلایلی این پرتاب به خرداد سال 99 موکول شد. اما اکنون و در بهمن‌ سال 99 همچنان ماهواره ناهید‌1 به فضا پرتاب نشده است. 

ماهواره طلوع که نخستین ماهواره سنجش از راه دور ایران است و در بهمن سال 88 از آن رونمایی شد، یک ماهواره هواشناسی بود که با ماهواره‌بر سیمرغ قابل پرتاب است. یک‌سال پیش اعلام شد به‌زودی با استفاده از موشک‌های ماهواره‌بر بومی، ماهواره طلوع در مدار قرار خواهد گرفت، اما هنوز زمان مشخصی برای آن تعیین نشده است. ماهواره رصد دومین ماهواره ایرانی است که توسط موشک‌های ماهواره‌بر ایرانی به فضا فرستاده شده ‌است. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود. رصد که در خرداد سال 90 به فضا پرتاب شده بود، در همان‌سال مجددا وارد جو شد و به عمر تقریبا سه‌هفته‌ای خود پایان داد.  ماهواره نوید علم و صنعت که به اختصار ماهواره نوید نیز نامیده می‌شود، سومین ماهواره پرتاب‌شده ایرانی و نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در بهمن سال 88 رونمایی شد.

ماهواره نوید به‌وسیله موشک ماهواره‌بر سفیر به مدار زمین پرتاب شد و فعالیت فضایی خود را با موفقیت سپری کرد و تصاویر دریافتی آن با کاربرد‌های عملیاتی در حوزه‌های جو و علوم هواشناسی، منابع و بلایای طبیعی و همچنین اطلاعاتی، چون رطوبت و دمای هوا و مواد شیمیایی جو، بادها، برف و باران و اقیانوس به زمین مخابره شد. این ماهواره پس از آنکه 50 دور، گرد زمین چرخید در فروردین سال ۹۱ به کار خود پایان داد. در بهمن سال 93 ماهواره فجر که اولین ماهواره با ماموریت انتقال مداری کشور بود به فضا پرتاب شد. درحالی‌که اعلام شده بود ماهواره فجر یک‌سال‌ونیم در مدار باقی خواهد ماند، این ماهواره در اسفند همان سال سقوط کرد.  طراحی ماهواره پیام که از سری میکروماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود و به‌منظور تصویربرداری سه‌طیفی از محدوده ایران، ذخیره و ارسال پیام و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی بود، از سال ۸۴ آغاز شد و پس از ساخت آن در دی سال 97 با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد. اما این پرتاب موفقیت‌آمیز نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفت. ماهواره «ظفر1» که یک ماهواره سنجش از دور است، در بهمن سال ۹۸ به فضا پرتاب شد، اما به‌علت عدم تغذیه ماهواره توسط ماهواره‌بر سیمرغ در مدار زمین قرار نگرفت. ماهواره «نور1» که یک ماهواره چندمنظوره ساخت ایران است، در اردیبهشت سال جاری به‌وسیله ماهواره‌بر قاصد، از کویر مرکزی ایران با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت.

سازمان فضایی تعیین‌کننده زمان پرتاب ماهواره

علی‌جبار ذاکری، رئیس دانشگاه علم و صنعت در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره اینکه سازمان فضایی کشور به‌عنوان کارفرما در زمینه طراحی و ساخت ماهواره‌‌ها زمان پرتاب ماهواره را تعیین می‌کند، می‌گوید: «درحال حاضر ماهواره ظفر آماده است و هر زمان که وزارت ‌آی‌سی‌تی اعلام کند پرتاب انجام می‌شود.» به گفته وی از سال 88 مرکز تحقیقات ماهواره در دانشگاه علم‌و‌صنعت شکل گرفت و در طول چند سال گذشته در مقطع کارشناسی‌ارشد رشته مهندسی فناوری ماهواره و امسال برای نخستین‌بار در مقطع دکتری مهندسی فناوری ماهواره دانشجو پذیرش شده است.

وی با اشاره به فعالیت مرکز تحقیقات ماهواره دانشگاه علم‌و‌صنعت می‌گوید: «از صفر تا صد طراحی، ساخت، تست و نظارت در این دانشگاه و توسط متخصصان انجام می‌شود. پرتاب اولین ماهواره ساخت این دانشگاه یعنی ماهواره امید نیز با موفقیت انجام شد و امید دو ماه در فضا بود و تصاویر بسیار خوبی را از وضعیت کشور به مرکز ماهواره‌ای دانشگاه مخابره کرد. اما پرتاب ماهواره دوم و سوم ساخت مرکز تحقیقات ماهواره دانشگاه علم‌و‌صنعت متاسفانه به دلیل مشکل پرتابگر موفقیت‌آمیز نبود اما با این حال 15دقیقه‌ای طول کشید تا ماهواره به مدار خود برسد. عملکرد ماهواره عملکرد درستی بود و مواردی که ثبت و به مرکز مخابره شد، قابل‌قبول بود.»

ذاکری می‌گوید: «آنچه مسلم است تمام ماهواره‌‌های ساخت دانشگاه علم‌و‌صنعت، غیرنظامی است و کاربردهای آن بیشتر در زمینه‌های کشت و بافت زیرکشت مزارع، بررسی وضعیت جنگل‌ها و راه‌ها و حرکت قطارها و حوزه‌های مختلف است و تاکنون خروجی‌هایی برای تیم سازنده داشته و تیم‌ها تحقیقاتی توانسته‌اند از داده‌های ماهواره‌ها برای استفاده سایر بخش‌ها استفاده کنند.»  وی می‌افزاید: «دانش طراحی و ساخت ماهواره به کمک متخصصان و مهندسان و دانشمندان ایرانی بومی شده است و همین امر موجب شده ایران جزء معدود کشورهایی باشد که از دانش ساخت ماهواره برخوردار است لذا در این مسیر بخش خصوصی نیز باید به این حوزه ورود پیدا کرده و سرمایه‌گذاری کند.»

چالش ماهواره‌ها در فضا

طبق اعلام وزارت ارتباطات ماهواره‌های «پارس۱» و «ناهید۲» آخرین مدل از ماهواره‌های ایرانی هستند که مراحل نهایی ساخت و آزمایش فنی پیش از تزریق به مدارهای فضایی را به خوبی پشت‌سر گذاشته‌اند. تصاویری که با ماهواره «پارس۱» عکسبرداری می‌شود قرار است برای پایش اراضی کشاورزی و جنگل‌ها، بررسی وضعیت دریاچه‌ها و تخمین وسعت مخاطرات طبیعی همچون آتش‌سوزی‌ها و سیل مورد استفاده قرار گیرد. دقت تصاویر پارس۱ آنقدر زیاد است که می‌شود از فضا فهمید حوض وسط میدان فردوسی پایتخت پر است یا خالی.

ماهواره «ناهید۲» نیز که یک میکروماهواره مخابراتی با وزن ۱۱۰ کیلوگرم است از زمین قابل‌هدایت و کنترل بوده و با تامین انرژی از سلول‌های خورشیدی، می‌تواند در ارتفاع ۵۵۰ کیلومتری از سطح زمین به مدت دوسال شناور باشد. هردوی این ماهواره‌ها در پژوهشگاه فضایی وزارت ارتباطات ساخته شده و مراحل آزمایش‌های تخصصی را در آزمایشگاه‌های پیشرفته خلأ حرارتی، ارتعاشات، اندازه‌گیری خواص جرمی، سازگاری الکترومغناطیس و... پشت‌سر گذاشته است.  آنچه مسلم است اهمیت ماهواره‌ها برای مخابرات و بررسی منابع زمینی و پژوهش و کاربردهای نظامی امری بدیهی برای کشورها محسوب می‌شود. کارشناسان حوزه هوافضا معتقدند بخشی از پژوهش‌های علمی و تخصصی که در آزمایشگاه‌های مستقر در فضا انجام می‌شود، هرگز نمی‌توانست روی کره زمین، عملی شود. اما به باور مهندسان حوزه هوافضا، ماهواره‌ها به‌رغم برخورداری از مزایای متعددی، معایبی نیز دارند. برای مثال پرتوهای کیهانی و توفان‌های خورشیدی و ذرات باردار به‌دام‌افتاده در میدان مغناطیسی زمین ازجمله چالش‌ها برای ماهواره‌ها هستند. مدارهای بسیار کم‌ارتفاع در مقایسه با مدارهای مرتفع‌تر از این جنبه برای ماهواره‌ها ایمن‌تر هستند. اما مهم‌ترین چالشی که برای قرارگیری ماهواره‌ها در مدارهای بسیار کم‌ارتفاع وجود دارد اصطکاک با گازهای رقیق لایه‌های بالایی جو است که به‌تدریج باعث کاهش ارتفاع و درنهایت سقوط ماهواره می‌شود. طراحی ماهواره‌ها به‌گونه‌ای که با وجود برخورد با این گازها مدت زمان قابل‌قبولی در مدار باقی بمانند، جزء پژوهش‌هایی است که همواره تحقیقات پیرامون آن در کشورهای صاحب دانش ساخت ماهواره ادامه دارد. چالش دیگر برای ماهواره‌ها اثر خورندگی اتم‌های آزاد اکسیژن موجود در لایه‌های بالایی جو زمین است. برخلاف اکسیژنی که در نزدیکی سطح و لایه‌های پایین جو زمین به‌صورت مولکولی وجود دارد، اکسیژن در لایه‌های بالایی جو به‌دلیل تابش فرابنفش خورشید به‌صورت اتم‌های آزاد است که بسیار واکنش‌پذیر و خورنده هستند. به‌همین دلیل برای قرارگیری در مدارهای بسیار کم‌ارتفاع، بدنه ماهواره‌ها باید از مواد و آلیاژهای خاصی ساخته شود که در‌برابر این خوردگی مقاومت لازم را داشته باشد. توسعه چنین مواد و آلیاژهایی از زمینه‌‌های پژوهشی مهم برای ماهواره‌های مدارهای بسیار کم‌ارتفاع است.

* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار