به گزارش «فرهیختگان»، مردم جنوب کرمان ازجمله ساکنان کمتر برخوردار جنوب شرق کشور هستند که این روزها با معضلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این سال‌ها خشکسالی و مساله آب هم مزید برعلت شده تا کشاورزان که بخش عمده‌ای از ساکنان منطقه را تشکیل می‌دهند با چالش‌های بیشتری در امرار معاش خود روبه‌رو باشند. هرچند پیش از این «فرهیختگان» مسائل مردم این منطقه را مورد بررسی قرار داده، این‌بار به سراغ نمایندگان کنونی و سابق مجلس جیرفت و بم و همین‌طور رئیس سازمان محیط‌زیست کرمان رفتیم تا چالش‌های این منطقه ازجمله مساله انتقال آب صفارود را مورد بررسی قرار دهیم.

‌‌نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس یازدهم در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
تامین آب معدن درآلو، یکی از اهداف پشت پرده انتقال آب هلیل‌رود است

انتقال آب از سد صفارود و صدمه به کشاورزی منطقه جیرفت، موضوعی است که حواشی فراوانی ایجاد کرده است. برای بررسی این موضوع با ذبیح الله اعظمی ‌‌نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس یازدهم به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه از نظر می‌گذرانید.

 با توجه به وضعیت منطقه کرمان و جایگاه کشاورزی در معیشت مردم، وضعیت سد جیرفت را به چه صورت ارزیابی می‌کنید؟

زمان صحبت از کشاورزی جنوب استان کرمان در حقیقت از 234 هزار هکتار سطح زیر کشت اراضی منطقه و باغات صحبت می‌کنیم که اینها برای تامین آب اراضی کشاورزی از سد جیرفت تغذیه می‌کنند، به این شکل که سد جیرفت با کانال‌کشی‌های خود علاوه‌بر آب کشاورزی آب سفره‌های زیرزمینی را نیز تامین و ذخیره می‌کند.
جیرفت، کهنوج و رودبار از چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق تغذیه می‌کنند و اگر سد جیرفت آب یا ذخیره آبی نداشته باشد، قطعا هم در تامین آب چاه‌ها و هم آبی که به‌عنوان حقابه مردم می‌آید مشکل خواهیم داشت. از دهه 70 مطالعات احداث سد صفارود برنامه‌ریزی شد. از سال 76 کار آغاز و تقریبا 90 درصد آن با ذخیره 77 میلیون مترمکعب به‌اتمام رسیده است. سد بافت نیز که در سال 88 افتتاح شد، حدود 40 میلیون مترمکعب ذخیره آب دارد. جمع این دو 117 میلیون مترمکعب می‌شود. سد جیرفت 136 میلیون مترمکعب حجم مفید دارد و مجموعا حدود 400میلیون مترمکعب ظرفیت دارد.
با توجه به این امر در حال حاضر حدود 120 میلیون مترمکعب آب پشت سد جیرفت وجود دارد. با این وضعیت ذخیره آب پشت سد بافت و صفارود که جمعا 117 میلیون مترمکعب می‌شود، آبی به جیرفت نخواهد رسید.

تبعات این موضوع برای منطقه چیست؟

تبعا کشاورزی در منطقه آسیب‌دیده و زندگی شاید یک میلیون نفر انسانی که معیشت آنها از راه کشاورزی است از بین رفته و شاهد از بین رفتن تالاب جازموریان و هامون نیز خواهیم بود. آسیب دیدن دامپروری و دامداری از دیگر تبعات آن است که البته هم‌اکنون شاهد این امر هستیم. به‌علاوه ریزگردها به کل استان و کل جنوب شرق آسیب می‌زند.
بنابراین این پروژه انتقال آبی که قرار است از سرشاخه هلیل‌رود و سد صفارود به کرمان منتقل شود عنوان می‌شود 40میلیون مترمکعب است، اما در برنامه و بودجه 1400 آن عددی که من مشاهده کردم 59میلیون مترمکعب انتقال آب از سد صفارود به شهر کرمان است.

آیا این روند برای محیط‌زیست آسیب‌زا نیست؟

اگر شما به معیارهای یونسکو در مورد انتقال آب از حوزه‌ای به حوزه دیگر دقت کنید چند معیار ذکرشده که یکی، دو مورد را بیان می‌کنم. یک معیار اینکه قبل از انتقال آب به حوزه دیگر، ابتدا باید تمام راهکارهای موجود در حوزه مقصد بررسی شود که امکان دیگری برای تامین آب وجود دارد یا خیر.
مصرف مردم کرمان سه‌هزار لیتر آب در ثانیه است. یکی از راهکارهای تامین آب، ترویج فرهنگ صرفه‌جویی در بین مردم است. از آب‌های خاکستری و بازآوری شده برای صنعت و حتی استحمام و آب سالم فقط برای شرب هم می‌توان به‌عنوان راهکاری دیگر استفاده کرد. راهکار بعدی استفاده از آب خلیج‌فارس است که به سیرجان و رفسنجان رسیده.
معیار دوم این است که قبل از انجام پروژه نقل‌وانتقال، باید مسائل زیست‌محیطی مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد. متاسفانه سد صفارود تا همین الان که درحال اتمام است. مجوز زیست‌محیطی را دریافت نکرده، معیار سوم هم این است که انتقال آب از مبدا به مقصد نباید باعث ایجاد تنش‌های محیطی و اجتماعی شود. مردم استان کرمان شبانه روز دغدغه و نگرانی انتقال آب سرشاخه هلیل به مناطق دیگر را دارند.

دلیل این تصمیمات چیست؟

استاندار و دولتمردان نگران تامین آب شرب شهر کرمان که حدود 750 هزار نفر جمعیت دارد، هستند. میزان آب مورد نیاز 750 هزار نفر به این میزان نیست، حتی این جمعیت در سال‌های آینده به یک میلیون نفر هم برسد، باز هم این میزان انتقال آب توجیه‌پذیر نیست.
 
بحث معدن درآلو هم در این زمینه حواشی ایجاد کرده است. موضوع این معدن چیست؟

یکی از اهداف پشت‌پرده دقیقا تامین آب معدن درآلو است و ما با جدیت جلوی این امر می‌ایستیم. در جنوب استان کرمان در حوزه انتخابیه خود تعداد زیادی معدن داریم و به‌خاطر کمبود آب و لزوم استفاده از آب برای کشاورزی، مانع آغاز به‌کار و استخراج معادن شدیم. چطور اینها می‌خواهند این آب را که آب کشاورزی برای منطقه مهم جنوب استان کرمان است و خداوند هم شیب این رودخانه‌ها و کوه‌ها و مسیر حرکت این رودها را بطرف جنوب قرار داده، برای معدن منتقل کنند.
ماهم مخالف انتقال آب به معدن درآلو و هم مخالف انتقال آب از سرشاخه هلیل به کرمان هستیم و با جدیت جلوی این امر را خواهیم گرفت.

از چه طرقی پیگیری خواهید کرد؟

از مراجع قانونی، سوال از وزیر و... راه‌هایی است که خواهیم رفت. بنده به سران قوا نامه نوشته و اعتراض خود را عنوان کردم. در حقیقت شکایت کردم ولی به دلیل وجود برخی مطالب امنیتی در نامه‌ها، آن را منتشر نکردم.
کمیته آب کمیسیون کشاورزی چند روز پیش از سد صفارود، سد بافت و سرشاخه‌ها بازدید و همه تاکید و تایید کردند که این انتقال آب از سرشاخه‌های هلیل صدمه جبران ناپذیری به کشاورزی جنوب استان کرمان و جازموریان و حاشیه هلیل وارد می‌کند.
وقتی مردم تشنه هستند، وقتی جازموریان تشنه است و دام‌های مردم و کشاورزی مردم در حال نابودی است، چه ضرورتی دارد بخشی از آب را صرفا برای معادن انتقال دهیم؟ معادن وقتی خوب است که هیچ‌صدمات زیست‌محیطی و اجتماعی و تنش‌های اجتماعی به‌دنبال نداشته باشد.
به هرحال باید به این موارد توجه داشت. از وزیر نیرو درباره طرح سوال کردم و ایشان باید پاسخگو باشد که این پروژه چرا ادامه یافته و درحال‌حاضر با نگرانی‌های مردم و قطب کشاورزی کشور که بیش از پنج میلیون تن محصول تولید می‌کند، چه تصمیمی گرفته می‌شود. سهم هر ایرانی از تولیدات استان 59 کیلوگرم است، چرا باید این اتفاقات ناگوار برای این استان رخ ‌دهد.

پیگیری سایر نمایندگان کرمان به چه صورت است؟ آیا نمایندگان اقدامی انجام می‌دهند؟

بنده و نماینده پنج شهرستان جنوبی با هم این موضوع را پیگیری می‌کنیم و سایر نمایندگان هیچ عکس‌العملی نشان ندادند. برای طرح سوال از وزیر نیز 30 امضا داشتم. با همان 30 امضا سوال را بعد از 48 ساعت ارسال کردم که سریع‌تر مورد بررسی قرار گیرد.
به هرحال، سایر همکاران، استاندار، دولتمردان منطقه و فرمانداران باید از 15-10 سال قبل از انجام این پروژه جلوگیری می‌کردند. همه کارها در شرایطی رخ داده که سخت‌تر از گذشته است. خوشبختانه حفر تونل انتقال آب و سایر مسیر دوسال است که تعطیل است و ادامه نیافته که باجدیت تلاش می‌کنیم جلوی این امر را نیز بگیریم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمان در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
وزارت نیرو تنها پاسخگوی نتایج و تبعات سد جیرفت است

مرجان شاکری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» پاسخگوی سوالاتی درمورد سدسازی‌های اخیر در کرمان بود. او می‌گوید این سدها یک‌شبه ساخته نشده و بعضا محصول فعالیت‌های کارشناسان در چند دولت مختلف است. مشروح گفت‌وگوی او با ما را در ادامه می‌خوانید.

اخیرا حواشی زیادی درخصوص وضعیت منطقه جیرفت مطرح است، برای مثال برخی مطرح می‌کنند که سد صفارود مجوز محیط‌زیست ندارد. آیا این امر درست است؟ تحلیل شما چیست؟

پرونده سد شهیدان امیرتیموری هنوز در دفتر ارزیابی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کرمان باز بوده و منجربه صدور مجوز برای احداث سد نشده است، اما طرحی به وسعت سد وقتی اجرا می‌شود، ردیف اعتباری دارد و زمانی که برای طرحی، ردیف اعتباری مشخص می‌شود، یعنی همه مسئولان برای آن کمک کرده و مجوزی برای آن ارائه کرده‌اند، ولو اینکه مجوز محیط‌زیست نداشته باشد؛ لذا کسی نمی‌تواند بگوید من آگاهی نداشتم و نمی‌دانستم چنین اتفاقی می‌افتد. پروژه‌ای که 20 سال اجرای آن طول کشیده است، مربوط به امروز و دیروز و سال گذشته نیست، بنابراین تمام این مسائل را باید درنظر گرفت.

یعنی در چند دولت پیگیری شده است؟

بله، این سد یک‌شبه توسط یک نفر و در یک دولت پیگیری نشده است. حداقل پنج دوره چهارساله طول کشیده و هرکدام یک دولت خاصی را تجربه کرده است. مطالعات و پایه‌ریزی آن انجام شده و عملیات اجرایی آن آغاز شده است، بنابراین در طول دولت‌های مختلف این اتفاق افتاده است.کسانی که اظهارنظر می‌کنند زمانی خود مسئول بودند، چرا بیان نکردند احداث این سد اشتباه است. 20 سال اجرای این طرح طول کشیده است. من هم نمی‌گویم درست است، می‌گویم این محصول کار اجرایی چندین دولت است و باید ریشه‌یابی شود.

چه کسی باید در این زمینه پاسخگو باشد؟

اگر تضییع حقوق بیت‌المال اتفاق افتاده، اگر مشکلی ایجاد شده، براساس ماده 21 قانون توزیع عادلانه آب تنها پاسخگو به این مساله صرفا و منحصرا وزارت نیرو است، چون آب انفال محسوب شده و حتما باید درباره تخصیص و کاربری آن تصمیم گرفته شود.این امر به معیشت مردم نیز گره خورده و قاعدتا مساله این است. مردمی که آب از چاه بیرون می‌کشند، گلخانه و زمین کاشته، زمینی را تصرف کرده‌اند؛ این هم یکی از موضوعاتی است که باید درباره آن گفت‌وگو شود.
در هرصورت باید به این مساله جامع‌تر نگاه شود. احساسی اظهارنظر کردن خیلی خوب و به نفع محیط‌زیست است؛ یعنی ما متوجه می‌شویم مردم ما نسبت‌به محیط‌زیست حساسیت پیدا کرده و آگاه‌تر از قدیم هستند، اما اینکه یکجانبه همه تقصیرها را متوجه یک مساله کنیم، باید دید و ابتدا اظهارات کارشناسی را شنید.

حبیب‌الله نیکزادی‌پناه، نماینده مردم بم، ریگان، فهرج و نرماشیر در مجلس دهم:

وزارت نیرو به‌تنهایی نمی‌تواند مشکل کشاورزان را حل کند / حل مشکل جیرفت، نیازمند نظرات کارشناسی است

ماجرای سدسازی و کشاورزی مردم جنوب کرمان را از نماینده دوره دهم بم و ریگان نیز پیگیری کردیم. او می‌گوید هیچ طرحی در مجلس درباره این منطقه پیگیری نشده است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید.

با توجه به اینکه استان کرمان جزء مناطق خشک ایران است. وضعیت آبی منطقه کرمان به چه صورت است و چالش‌هایی که در این موضوع با آن مواجه هستید، چیست؟

استان کرمان به‌عنوان یکی از استان‌های پهناور در جنوب کشور وسعتی بالغ‌بر 180 هزار کیلومترمربع دارد که نشان‌دهنده پهناوری آن است، بنابراین نیاز به برنامه‌ریزی کلان و درازمدت دارد که ان‌شاءالله انجام خواهد شد.
متاسفانه متوسط بارندگی در این استان سالانه حدود 129 تا 130 میلیمتر است. به همین دلیل استان کرمان جزء مناطق خشک کشور محسوب می‌شود. متاسفانه مدت‌هاست که به علت کاهش نزولات آسمانی خشکسالی ادامه دارد. در برخی مناطق نزدیک به 20 سال خشکسالی را تجربه می‌کنیم که این خسارت بسیار جدی هم به منابع آبی و هم به مسائل زیست‌محیطی استان وارد کرده و هم باعث کاهش درآمد کشاورزان استان و گاها باعث تخریب و از بین رفتن کشاورزی منطقه بوده است که خیلی باید به این موضوع توجه کرد و برای جبران نقایص اقداماتی را انجام داد.
مدیریت صحیح هم در مصرف آب از سوی کشاورزان ما و حتی مردم برای آب شرب انجام نشده است. طبیعی است که به‌دلیل برداشت بی‌رویه، حجم سفره‌های آب زیرزمینی ما کاهش یافته و باعث شده امروز با این وضعیت بحرانی هم از نظر کیفی و هم کمی مواجه باشیم. این مشکل بسیار بزرگی است.
طبیعی است که نمی‌توان گفت آب نداریم. علی‌رغم همه خشکسالی‌ها با عنایت خداوند، سفره‌های آبی نسبتا خوبی داشتیم همانند سد جیرفت، سد صفارود و....
بدین معنا که ‌باید در مرحله اول آموزش لازم به مردم مخصوصا کشاورزان برای مصرف بهینه آب داده شود و بعد پیش‌بینی‌های لازم را دولتمردان و هم مردم و هم مسئولان داشته باشند.
خوشبختانه باید بیان کنم در قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور در ماده 35 بخش آب پیش‌بینی‌های خیلی خوبی انجام شده که باید دید دولت چقدر به این طرح‌ها و برنامه‌هایی که در قانون آمده، عمل کرده است، منتها باید بررسی کنیم آیا دولت منابع لازم را داشته که انجام نداده و یا منابع را نداشت و انجام نداد.
طبیعی است که با توجه به مشکلاتی که امروز دشمنان بر ما تحمیل کرده‌اند، طبیعتا دست دولت هم بسته است اما همه اینها دیده شد. دولت مکلف شده به‌منظور مقابله با بحران کم‌آبی رهاسازی حقابه‌های زیست‌محیطی را داشته باشد، مخصوصا برای سدها. وقتی سدی احداث شد برای اینکه بتوانیم حقابه‌های زیست‌محیطی را رها کنیم، درصدی از آب سد را باید رها کنیم تا برای تقویت سفره‌های آبی، از بین نرفتن مراتع و... باشد. باید بررسی شود که این رعایت شده یا خیر.
رهاسازی حقابه‌های زیست‌محیطی برای پایداری سرزمین و افزایش تولید در بخش کشاورزی، تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی و ارتقای بهره‌وری و جبران تراز آب به میزانی که در سال پایانی اجرای قانون برنامه 11 میلیارد مترمکعب است، جبران شود. استان کرمان هم یک سهمی را از این 11 میلیارد مترمکعب دارد که باید تا پایان برنامه رعایت شود تا به تعادل در ارتباط با مسائل آبی برسیم.

اشاره کردید که یکی از موارد مهم در این امر کشاورزی است. با توجه به مسائلی که درخصوص سد جیرفت و سد صفارود مطرح است، ظاهرا کشاورزی مردم هم درخصوص انتقال آب با مشکل مواجه شده است. این موضوع به چه صورت است؟

اتفاقا این در قانون دیده شده است. در بند «خ» آمده، استفاده از آب استحصال سدها با اولویت تامین آب شرب موردنیاز در حوضه آبریز محل استقرار سد است. اعتقاد من این است برای اتمام این بحث و جلوگیری از بروز جنجال‌ها، باید متکی به نظر کارشناسان واجد صلاحیت در این موضوع باشیم. کارشناسان باید نظر داده و حوضه آبریز منطقه جیرفت را مشخص کنند. نه دولت و نه مسئولان استان هیچ‌یک نیتی برای از بین بردن منطقه ندارند، ولی در هر صورت باید متکی به نظریات کارشناسی باشیم.
پیشنهاد من این است؛ از وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان متولی بخش کشاورزی و وزارت نیرو به‌عنوان متولی آب دعوت شود. در اینجا نقیصه‌ای هست که قبلا برای رفع آن تلاش کردیم اما موفق نشدیم. مدیریت آب و مالکیت با وزارت نیرو و مصرف آب با جهاد کشاورزی است. این امر نقیصه است. پیشنهاد این است؛ میزان آب موردنیاز بخش کشاورزی را وزارت نیرو مشخص کرده و مدیریت را برعهده وزارت جهاد کشاورزی قرار دهد.

چرا تاکنون انجام نشده است؟

باید انجام شود. براساس قانون جهاد کشاورزی زیرمجموعه آن با وزارت نیرو و محیط‌زیست باید همکاری کنند تا بتوانند این قانون را اجرا کنند. وزارت نیرو به‌تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. در هر صورت برای منطقه جیرفت و کهنوج پیشنهاد من این است که کارشناسان ذی‌صلاح در امور آب برای نظر دادن دعوت شوند تا اجحافی به این منطقه نشود که این کارشناسان در وزارت نیرو و وزارت دادگستری کم نیستند.

در قانون آمده تا جایی که امکان دارد و براساس ضوابط و قوانین، بخشی از آب برای آب شرب منتقل شود. یک مساله‌ای که وجود دارد بخشی از این آب به یک معدن منتقل می‌شود. ظاهرا یک‌سری معادن در منطقه تعطیل شده اما این آب ظاهرا به بهانه توسعه منطقه برای معدن درآلو منتقل می‌شود، ولی کشاورزی و معیشت مردم در این خصوص با مشکل مواجه شده است. تحلیل شما در این خصوص چیست؟

قانون برنامه ششم بحث نیاز آبی را برای طرح‌های معدنی مشخص کرده و دولت را موظف کرده تا پایان برنامه ششم سعی کند برای اقداماتی که نیاز به خنک کردن و این مسائل دارد، به شکل دیگری جبران کند که مصرف آب کاهش یابد. خوشبختانه در این قانون مشخص کرده برای جبران کمبود آب شرب خود و حتی معدن از شیرین کردن آب دریا استفاده کنیم که خوشبختانه در استان کرمان این اتفاق افتاده است. ملاحظه کردید فاز اول بهره‌برداری از این آب هم افتتاح شد. طبیعتا معدن‌داران ما باید برای نیاز آبی خود مخصوصا در استانی که آب ندارد، فکر دیگری کنند. محیط‌زیست نیز باید نظر بدهد آیا این کار توجیه دارد یا خیر.
براساس قانون اولویت اول تامین آب شرب مردم است، برای فاز بعدی هم سهمیه‌بندی شده است. سدها را نگاه کنیم سهم آب شرب، معدن، کشاورزی، مسائل زیست‌محیطی نیز از سد مشخص است. اینجا موضوعی که مردم جیرفت با دولتمردان دارند بحث شریان‌های آبی است. مردم جیرفت اذعان دارند آبی که برای صفارود استفاده می‌شود درواقع آبی بود که در سد جیرفت می‌آمد.
این امر باید مورد مطالعه قرار گیرد که آیا ادعای جیرفت درست است یا خیر. آیا کاری که مسئولان ما برای انتقال آب به کرمان انجام دادند، درست است یا خیر. خدای‌ناکرده به حقوق حقه مردم لطمه وارد شده یا خیر. در هر صورت باید گروهی کارشناس وارد موضوع شوند و نظر دهند.

بخش عمده‌ای از شغل مردم کشاورزی است. معتقد هستید هنوز با مشکلی مواجه نشده است؟

فکر می‌کنم 23-21 سال است که خشکسالی را تجربه می‌کنیم. قطعا همه مناطق ما با کمبود آب مواجه هستند اما نمی‌توانم بگویم با احداث سد صفارود مشکلی برای جیرفت ایجاد شده است. این را باید بررسی کنند. جیرفت منطقه فوق‌العاده مستعدی برای کشاورزان است. تعداد زیادی از مردم مشغول کار هستند، منطقه درآمدزایی بالایی دارد. ما نباید با یک کار غیرکارشناسی منطقه را خدشه‌دار کنیم. باید با احتیاط برخورد کنیم.
الان جیرفت خوشبختانه به‌دلیل وجود گلخانه‌ها، یکی از مناطقی است که آب را به‌درستی مدیریت می‌کند و مردم با اجرای طرح‌های گلخانه‌ای هم آب کمتری مصرف و هم محصول بیشتری را برداشت می‌کنند. مردم منطقه به این عقلانیت رسیده و متوجه شده‌اند که باید آب را به‌درستی مصرف کنند. ولیکن باید این را با بنیه کارشناسی و بدون هیچ سهل‌انگاری پاسخ دهیم.

در دوره دهم هیچ پیگیری‌ای از سوی نمایندگان استان برای حل مشکل و بررسی این مسائل نشد؟

خیر، من به یاد ندارم موضوعی را درباره طرح صفارود یا دغدغه مردم جیرفت بیان کنند. اواخر دوره بحثی بود که نماینده محترم جیرفت مرتب پیگیری می‌کرد و زمان هم تقریبا رو به پایان بود. شهری به بزرگی کرمان آب می‌خواهد و باید فکری به حال این کرد. آقای رزم‌حسینی در این قضیه به‌شدت دنبال شیرین کردن آب دریا بود و خوشبختانه این اتفاق افتاد و مشکل آب کرمان هم حل می‌شود.

*نویسنده: زهره خواجوی، روزنامه‌نگار