به گزارش «فرهیختگان»، با انتصاب ویکتوریا نولاند معمار تحریم‌های ضدروسی به سمت معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا، جو بایدن سیاست خارجی چهار ساله دولت خود در برابر ولادیمیر پوتین و روسیه را ریل‌گذاری کرد. هنوز گزینه‌های دولت بایدن در سنا رای اعتماد را نگرفته‌اند که روسیه دستخوش اعتراض‌های کم‌سابقه‌ای شده است. روز شنبه رسانه‌های روسی گزارش دادند پس از یک وقفه بسیار طولانی به دلیل شیوع ویروس کرونا، نخستین اعتراض‌های گسترده خیابانی در مسکو برگزار شد. اعتراض‌های روز شنبه در بسیاری از شهرها به صورت مسالمت‌آمیز و آرام برگزار شد. آن‌گونه که رسانه‌های روسی گزارش کرده‌اند، برخورد نیروهای پلیس با معترضان در ابتدا بسیار مودبانه بود، ولی پس از چند ساعت، اقدامات سختگیرانه‌تر شد. البته در مواردی گلوله‌های برفی هم به سمت نیروهای انتظامی پرتاب می‌شد و در برخی مناطق درگیری بین شرکت‌کنندگان و پلیس نیز گزارش شد. مقامات مسئول این مساله را اقدامات تحریک‌آمیز ارزیابی کردند. گفته می‌شود، ده‌ها پلیس تنها در شهر مسکو، زخمی شدند. وزارت کشور روسیه، از قبل حمله به ماموران اجرای قانون را «تخلف از قانون» و قابل پیگرد قضایی اعلام کرده بود.

طبق اطلاعات مراکز حقوق بشر در جریان اعتراض‌های روز گذشته، بیش از سه‌هزار نفر بازداشت شدند و سازمان‌دهندگان این تظاهرات، آن را «رکورد مطلق» نامیدند. گفته می‌شود در میدان پوشکین شهر مسکو، حدود 15هزار نفر تجمع کرده بودند، البته مقامات پایتخت روسیه می‌گویند تعداد شرکت‌کنندگان چهارهزار نفر بوده است. این اعتراض‌ها که به دلیل بازداشت آلکسی ناوالنی، منتقد ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه اتفاق افتاده، بازتاب بسیار ویژه‌ای در رسانه‌های غربی داشته است. رسانه‌های غربی در گزارش‌هایی شبیه به یکدیگر اما با آمار و ارقام مختلف به بازنشر این اعتراض‌ها پرداختند.

خبرگزاری آلمان در گزارشی از دستگیری بیش از 2500 معترض خبر داد و نوشت: «روسیه شاهد موجی از اعتراض‌های تاریخی علیه دستگاه حکومتی ولادیمیر پوتین، رئیس کاخ کرملین است. مساله تنها بر سر آزادی آلکسی ناوالنی، مخالف سرسخت پوتین و علیه فساد حاکم بر دستگاه قدرت کرملین نیست. بسیاری از جوانان حاضر در این تظاهرات‌ سراسری خواستار یک روسیه آزاد و دموکراسی و پایان دادن به سرکوب‌های خشونت‌بار هستند. به نوشته این رسانه آلمانی، این موج اعتراض‌ها که از نهایت شرق کشور تا کالینینگراد در حاشیه دریای بالتیک واقع در غرب کشور عظیم روسیه را در بر گرفته، متوجه پیگردهای سیاسی علیه دگراندیشان است. شامگاه روز شنبه نیز در مسکو، شمار زیادی از معترضان در برابر بازداشتگاهی که الکسی ناوالنی در آن زندانی است تجمع کردند که به دستگیری شمار زیادی منجر شد.» یورونیوز نیز در گزارشی درباره اعتراض‌های در روسیه به نقل از «برخی سازمان‌ها»، شمار بازداشت‌شده‌ها را دست‌کم دوهزار و 662 نفر برآورد کرده‌ است. یولیا ناوالنایا، همسر ناوالنی ازجمله این بازداشتی‌ها در مسکو است. برخی رسانه‌ها مدعی هستند تعداد بازداشتی‌ها بیش از سه‌هزار و 500 نفر بوده است اما سازمان OVD-Info که یک گروه ناظر بر دستگیری‌ها در روسیه است، می‌گوید دست‌کم ۱۰۴۵ نفر در مسکو بازداشت شده‌اند و شمار بازداشتی‌ها در سن‌پترزبورگ بیش از ۳۷۵ نفر است و کل افراد بازداشت‌شده در سراسر روسیه ۲۶۶۲ نفر برآورد شده است.

خبرنگاران خبرگزاری فرانسه تجمعات اصلی در روسیه را متعلق به دو شهر مسکو و سن پترزبورگ دانسته‌ و گفته‌اند که «در هر مورد حدود ۲۰هزار نفر به خیابان‌ها آمده بودند.» همچنین در حدود ۱۰۰ شهر دیگر تظاهرات برگزار شد. جمعیت شعارهایی مانند «پوتین دزد» یا «ناوالنی، ما با تو هستیم» سر دادند. یکی از دلایل حضور مردم در خیابان‌ها را می‌توان به گزارشی مربوط دانست که روز ۱۹ ژانویه یعنی دو روز بعد از دستگیری ناوالنی منتشر شد. در این ویدئو که توسط تیم ناوالنی منتشر شده، ادعا شده پوتین در ساحل دریای سیاه قصری مجلل با استفاده از محل «بزرگ‌ترین رشوه تاریخ» گرفته است.

چرا اعتراض‌های خیابانی؟

ریشه اعتراض‌ها روز گذشته به دستگیری الکسی ناوالنی مشهورترین منتقد رئیس‌جمهور روسیه بازمی‌گردد. ناوالنی چند ماه پیش در جریان یک پرواز داخلی در روسیه، دچار درد شدید شده و به بیمارستان منتقل می‌شود. پس از چند روز و درحالی که او در کما بود، به اصرار خانواده برای درمان به آلمان منتقل می‌شود و پنج‌ماهی نیز در این کشور روند درمان خود را سپری می‌کند. برخلاف پزشکان روسی، مقامات بیمارستانی آلمان و اتحادیه اروپا بیماری ناوالنی را ناشی از مسمومیت با سم نوویچوک عنوان و ولادیمیر پوتین را متهم به صدور دستور قتل وی کردند. ناوالنی هفته گذشته در 17 ژانویه از آلمان به مسکو بازگشت ولی در بدو ورود بازداشت شد؛ چراکه دادگاهی در روسیه وی را به تحمل ۳۰ روز حبس محکوم کرده است. مقامات روسیه می‌گویند اقامت وی در آلمان شرایط محکومیت تعلیقی پیشین او را نقض کرده است. با این شرایط او قرار است اوایل ماه فوریه برای اینکه مشخص شود که آیا حکم اصلی سه سال و نیم حبس را باید بگذراند به دادگاه برود.

 هدف انتخابات پارلمانی است؟

ناوالنی که در رشته حقوق و اقتصاد در روسیه و سپس در دانشگاه ییل آمریکا تحصیل کرده است، در سال 2009 متهم به تلاش برای اختلاس در یک شرکت دولتی شده و بر این اساس به پنج سال حبس تعلیقی محکوم شد. او در سال 2011 مردم را به اعتراض علیه پوتین فراخوانده و خواستار تحریم انتخابات پارلمانی شد. او در سال 2018 مسئولیت اعتراض‌های گسترده‌ای را برعهده داشت و خواستار تحریم انتخابات ریاست‌جمهوری شد. اکنون و در سال انتخابات پارلمانی ناوالنی بار دیگر به میدان آمده است. الکساندر مالکاویچ، نایب‌رئیس کمیسیون رسانه‌ای مجمع مردمی روسیه معتقد است این اقدامات تحریک‌آمیز، قطعا به انتخابات پارلمانی سال جاری در روسیه مربوط است و حوادث روز شنبه، نخستین صحنه از فیلمنامه‌ای بود که از سوی برخی نقش‌آفرینان خارجی برای روسیه نوشته شده است. او اشاره مستقیمی به نقش‌آفرینان خارجی نکرده است اما به نظر می‌رسد منظور او کشورهای اروپایی و به‌ویژه آمریکاست.

 آمریکا؛ گوگل‌مپ معترضان

روسیه یکی از حامیان پشت‌پرده این اعتراض‌ها را دولت آمریکا می‌داند. شنبه‌شب ماریا زاخارووا، سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که دیپلمات‌های آمریکایی حتما به این وزارتخانه احضار خواهند شد تا درباره انتشار اطلاعات مربوط به مسیرهای اعتراض‌ها توضیح بدهند. سفارت آمریکا در مسکو روز جمعه مکان‌ها و زمان برگزاری اعتراض‌های غیرقانونی روز شنبه در شهرهای مختلف روسیه را منتشر کرده و از اتباع آمریکایی خواست تا از این رویدادها فاصله بگیرند. به گفته زاخارووا، سفارت آمریکا نه‌تنها مسیرها را مشخص کرده بود، بلکه حرکت به سمت کاخ کرملین را نیز یادآور شده بود، درحالی که این مطلب حتی در فراخوان سازمان‌دهندگان اعتراضات نیز دیده نشده بود.

سخنگوی وزارت خارجه روسیه یادآور شد چنین اقدامی از سوی دیپلمات‌های آمریکایی فراتر از هر چارچوبی است و نمی‌توان نامی به‌جز ارائه دستورالعمل و اقدام تحریک‌آمیز روی آن گذاشت. پس از این واکنش، وزارت خارجه روسیه نیز در بیانیه‌ای آمریکا را مخاطب قرار داد و به این کشور هشدار داد تلاش دیپلمات‌های آمریکایی برای تشویق جریان‌های افراطی روسیه، محکوم به شکست است و درنهایت تاثیری مخرب بر رابطه مسکو-واشنگتن خواهد داشت. این وزارتخانه در ادامه افزود: «آمریکا باید به مشکلات داخلی خودش رسیدگی کند، ازجمله شکاف عمیقی که در نتیجه بی‌عدالتی اجتماعی در جامعه این کشور ایجاد شده است. هیات دیپلماتیک آمریکا متهم به ترویج خشونت در میان معترضان و حتی ترغیب افراد کم سن و سال به حضور در اعتراض‌های غیرقانونی است.»

 دوره تنش با غرب

در سال‌های اخیر روسیه به دلیل مسائلی همچون سوریه، پرونده هسته‌ای ایران، قانون ماگنیتسکی و قانون دیمایاکولوف، پرونده اسنودن و به‌ویژه اتهام دخالت در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2016 آمریکا، روابط نسبتا پرچالشی را با اروپا و آمریکا تجربه کرده است. واکنش مقامات روسی به سپر دفاع موشکی آمریکا در اروپای شرقی، تعلیق عضویت روسیه در CFP، اخراج دیپلمات‌های انگلیسی در تلافی اقدام انگلیس، رقابت با آمریکا بر سر قطب شمال و اعلام شروع به کار ناوگان هواپیمایی قاره‌پیمای روسی، همگی نشان از سیاست جدید روسیه در قبال تحولات جهانی داشت. با وجود اینکه در دولت ترامپ، او تحریم‌هایی را علیه مسکو اعمال کرد اما دموکرات‌ها ترامپ را متهم به کرنش در برابر پوتین می‌کردند. حالا دولت دموکرات‌ها روی کار آمده است و بایدن با یک انتخاب سیاست اصلی خود در برابر روسیه را به‌صورت کامل بیان کرد. او اگرچه اظهارنظر تندی در این باره نکرده است اما با انتصاب ویکتوریا نولاند به معاونت سیاسی وزارت خارجه، عصر جدیدی از تقابل با مسکو را آغاز کرده است. اگرچه در این میدان، روس‌ها در برابر آمریکا و اروپا توان کمتری دارند اما با این حال روس‌ها تلاش می‌کنند با کمتر کردن وابستگی‌شان نسبت به غرب، از این نزاع کمتر آسیب ببینند. براساس سیاست خارجی روسیه در ۲۰۲۱، مسکو در سیاست خارجی خود برعکس گذشته که به توسعه روابط با قدرت‌های غربی توجه داشت، به‌خاطر افزایش اختلافات روزافزون با اروپا و آمریکا و تیرگی روابط با غرب تلاش دارد مناسبات خود را با کشورهای شرق ازجمله چین و هند افزایش دهد. مهم‌ترین سمت تلاش‌های سیاسی روسیه در گذشته حل و فصل اختلافات با آمریکا بود که در دوره ریاست‌جمهوری جورج بوش و بعد از آن باراک اوباما تیره شد و در دوره ترامپ انقدر بد شد که پوتین اخیرا اعلام کرده روابط با آمریکا بدتر از این نمی‌تواند باشد.

به گزارش ایراس، الکساندر گابوف، همکار ارشد و رئیس برنامه روسیه در آسیا و اقیانوسیه در کارنگی مسکو گفت: «با وجود اختلال جهانی ناشی از همه‌گیری کرونا روابط روسیه و چین پایدار مانده و از برخی جنبه‌های مهم در واقع بهبود یافته است.»