عادی‌سازی‌های عجولانه کار دست مان می‌دهد؟
ابوالقاسم رحمانیبه گزارش «فرهیختگان»، استادان گزیده شدن چندباره از یک سوراخیم. انگار نه انگار که حدود یک‌سال است که در موج اول کرونا گیر کرده‌ایم و پیک‌های متعددی را از سرگذرانده‌ایم. ساده‌ترین مواجهه با شرایط کرونایی، می‌تواند تکیه بر تجربیاتی باشد که از سر گذراندیم، منتها انگار چنین رویکردی بین مسئولان و سیاستگذاران وجود ندارد. مرگ آدم‌ها، اعداد و ارقامی که هر روز از زبان سخنگوی وزارت بهداشت در رابطه با جان باختن هموطنان‌مان می‌شنویم، آنقدر عادی و تکراری شده است که فراموش کرده‌ایم فوت 70، 80، 90 و... نفر در یک روز آن هم فقط به‌دلیل ابتلا به کرونا یعنی چه فاجعه‌ای! انگار همین که از مرگ‌ومیر سه‌رقمی مبتلایان به کرونا در طول یک‌روز گذر کرده‌ایم همه‌چیز تمام شده و دستان‌مان را بالا برده‌ایم و فکری به حال آینده نمی‌کنیم. همین دیروز کافی بود کمی در خیابان‌ها پرسه می‌زدید، همین دیروز که روز تعطیلی بود و مشاغل به‌اصطلاح تعطیل بودند. طوری خیابان‌ها شلوغ بود که واقعا در روزهای پیش از شیوع کرونا چنین ترافیکی خارج از تصور بود. من کاری به وضعیت روزهای عادی ندارم، به شنبه تا پنجشنبه کاری ندارم، همین یک جمعه که همه مشاغل به‌اصطلاح تعطیلند، طوری همه‌جا شلوغ بود و مردم در پاساژها و خیابان‌ها تجمع کرده بودند که انگار فردا قرار است خبر پایان شیوع کرونا را در کشور اعلام کنیم. مساله اصلا طبقاتی هم نیست؛ از آن پولدار پولدار تا آن فقیر فقیر، همه کمر بسته‌اند برای تجربه‌ای جدید. تجربه یک بهمن‌ماه پرمخاطره، پرچالش و پرمرگ‌ومیر! مسئولان هم که از همان ابتدا تا اینجا دو دسته‌اند؛ عده‌ای سرخوش از اینکه موارد مرگ‌ومیر را به زعم خودشان، خودشان دورقمی کرده‌اند و عده‌ای دیگر همچون رسانه‌ها، صرفا هشدار می‌دهند که پیک چهارم و چندم در راه است و زمستان و بهمن هولناکی پیش‌رو داریم! چه کسی باید تصمیم‌گیری کند؟ چه کسی باید سیاستگذاری کند، چه کسی نظارت و چه کسی سختگیری؟ اگر شما فهمیدید به ما هم بگویید. در این وانفسای کرونایی و این آینده مبهم و روزهای عجیب و سختی که خبرش را می‌دهند که در پیش‌رو داریم، هم مدرسه‌ها را باز کرده‌اند، هم مشاغل پروتکل‌ها را فاکتور گرفته‌اند و هم مردم، بی‌خیالی مسئولان را باور کرده‌اند و بر مدار و مبنای آن رفتار می‌کنند.
مدل حکمرانی، همان همیشگی!
آرزو بر دل‌مان ماند که یک‌بار، یک‌جوری با بحران مواجه شویم که سر آخر نگوییم کاش و بنویسم آفرین! پیک‌های قبلی کرونا را حتما یادتان هست؛ یادتان هست چه دور باطلی را بارها و بارها تکرار کردیم. تک‌خطی آن دور تکراری می‌شود این، کاهش آمار و ارقام مربوط به ابتلا و مرگ‌ومیر، بلافاصله بعد از آن ساده‌انگاری و کاهش میزان محدودیت‌ها، آغاز مسافرت‌ها و گردش دوباره کرونا در کشور، پیشنهاد بازگشایی و این‌بار بازگشایی مدارس، بعد بازگشایی تالارها و انجام جشن و تجمع، افزایش ساعات کاری ادارات و مشاغل و حضور بیشتر کارکنان در محل کار و درنهایت افتادن در باتلاق موج بعدی کرونا! یعنی یک کودک دبستانی را هم که مخاطب قرار دهیم و از او بپرسیم با این تجربیات و این سیکل تکراری، این‌بار و بعد از فروکش کردن آمار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا چه باید بکنیم، با مداد روی تمام آنچه پیش از این کرده‌ایم خط می‌کشد و راهکار جدید ارائه می‌دهد. خصوصا وقتی روزبه‌روز مدل‌های جهش‌یافته‌تر و خطرناک‌تری از ویروس در دنیا نمایان می‌شود و تعداد بیشتری را به‌کام مرگ می‌کشاند. آن‌وقت مسئولان ما، همان کنش‌ها و سیاست‌های تکراری و پرمخاطره را انتخاب و این‌طور با جان مردم بازی می‌کنند. بدی ماجرا هم که می‌دانید کجاست؟ آنجا که وقتی آمارها فروکش می‌کند و به یک آرامش نسبی می‌رسیم، سند شش‌دانگ این ماحصل می‌شود به نام دولت و مسئولان، اما به محض اینکه در شرایط بحرانی قرار می‌گیریم، مقصران اول و آخر ماجرا مردمی هستند که موارد بهداشتی را رعایت نکردند! یعنی از خودشان نمی‌پرسند که چرا آنچه تا اینجا کردیم و همراهی مردم را هم به‌همراه داشت، ادامه ندادیم.
موج چهارم، از آنچه فکرش را بکنیم، به ما نزدیک‌تر است
موج چهارم، از آن چیزی که فکرش را بکنیم به ما نزدیک‌تر است. این را نه اینکه من با مشاهدات محدود و میدانی خودم گفته باشم، نه! همین اظهارات را بخوانید، حساب کار دست‌تان می‌آید که با چه بلبشویی مواجهیم و چه روزهای سختی دوباره انتظارمان را می‌کشند. شکرالله سلمان‌زاده، رئیس دانشکده علوم پزشکی آبادان با اشاره به روند افزایشی موارد سرپایی مبتلایان اظهار کرد: «در روزهای اخیر وضعیت بیماری از حالت ثابت به صعودی تغییر پیدا کرده است و احتمال وقوع پیک سهمگین بیماری در بهمن و اسفند وجود دارد. تجربه یک سال گذشته نشان می‌دهد درصورتی‌که مردم و مسئولان، بیماری را جدی نگیرند و به‌خوبی به دستورالعمل‌های بهداشتی عمل نکنند؛ افزایش سریع موارد بیماری، افزایش مرگ‌ومیر و به‌دنبال آن وقوع پیک چهارم زمستانی قطعی خواهد بود. میزان رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی در منطقه، به پایین‌ترین میزان ممکن رسیده است و متاسفانه‌تنها ۳۰ درصد مردم از ماسک استفاده می‌کنند.»
علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونای استان تهران نیز در ارتباط با وضعیت شیوع کرونا و احتمال اوج‌گیری دوباره این بیماری و افزایش میزان ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از آن با اشاره به افزایش 1.8 درصدی شاخص‌های ابتلا به کرونا نسبت به هفته گذشته اظهار کرد: «تعداد کل موارد بستری در بیمارستان‌های پایتخت ۱۸۷۷ بیمار است که از این تعداد ۷۱۸ بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند. طی هفته گذشته، ۴۱ درصد موارد بستری و ۷۴ درصد موارد مرگ‌ومیر در افراد بالای ۶۰ سال رخ داده است؛ همچنین میزان مرگ‌ومیر در کودکان زیر ۱۰ سال در دی‌ماه، 4/4 درصد گزارش شده که این آمار در اسفندماه سال گذشته 5/0 درصد بوده است. از طرفی میزان مرگ‌ومیر در افراد بالای ۸۰ سال در دی‌ماه ۲۹ درصد گزارش شده که این آمار در اسفندماه سال گذشته ۲۳ درصد بوده است. البته در هفته گذشته در رده سنی بین ۵۰ تا ۶۰ سال با کاهش آمار ابتلا روبه‌رو بوده‌ایم. با توجه به افزایش شاخص مراجعه سرپایی، اگر این شرایط پیوستگی داشته باشد و منجر به افزایش تعداد بستری و مرگ‌ومیر شود، در نیمه‌دوم بهمن‌ماه موج بعدی بیماری را خواهیم داشت. درخصوص تصمیمات اخیر مبنی‌بر بازگشایی‌های برخی مراکز علی‌رغم شکننده بودن وضعیت پایتخت شتابزدگی در روند لغو محدودیت‌ها در این شرایط بی‌ثبات، می‌تواند بازگشت موج بیماری را به‌همراه داشته باشد. از طرفی روز گذشته بالغ بر ۹۸۵ هزار نفر از مترو استفاده کردند که صرفا۲۹۰هزار نفر در خط ۱ تردد داشتند و این آمار خطرناکی است. ریتم بازگشایی‌ها باید متوازن‌تر، منطقی‌تر و با شیب ملایم‌تر صورت گیرد، به‌ویژه در پایتخت که شرایط ناپایدارتر و شاخص‌ها رو به افزایش هستند.»
سیماسادات لاری، سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم روز گذشته گفت: «تجربه مبارزه با بیماری کووید-۱۹ در کشور به‌خوبی نشان می‌دهد که رابطه مستقیم و معنی داری میان کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی و افزایش موارد بستری روزانه ناشی از بیماری و به‌دنبال آن افزایش مرگ‌ومیر ناشی از آن وجود دارد. نباید فراموش کنیم که وضعیت بیماری در کشور به هیچ‌وجه به ثبات نرسیده و همچنان شکننده و ناپایدار است، بنابراین نباید دچار خوش‌بینی کاذب شویم. مبارزه با بیماری همچنان ادامه دارد و امیدواریم با تقویت و استمرار همکاری مردم در عمل به توصیه‌های بهداشتی و پرهیز از هرگونه عادی انگاری شرایط مجددا شاهد خیز بیماری در بهمن و اسفند سال جاری نباشیم.»
نه واکسن خریدیم و نه مدل مواجهه را تغییر دادیم
همه می‌دانیم که درحال حاضر بهترین و موثرترین مسیر و راهکار برای کنترل شیوع کرونا واکسیناسیون است. اتفاقی که به‌رغم آغاز آن در بسیاری از کشورهای دنیا، هنوز در ایران شروع نشده است و مشخص هم نیست که منتظر چه چیزی نشسته‌ایم و چرا واکسن را از کشورهای خارجی تهیه نمی‌کنیم و هر روز وعده آینده‌ها را می‌دهیم. به هر ترتیب در یک چنین شرایطی گیر افتاده‌ایم و به آن مجبوریم! در همین شرایط سخت و عجیب ولی نشان داده‌ایم که می‌توانیم با مدیریت شرایط و فاصله گرفتن از سناریوهای شکست‌خورده در مسیر مقابله و مبارزه با کرونا تاحدی مدیریت را به دست بگیریم و از یک آرامش نسبی برخوردار شویم. اما ناپایدار بودن شرایط از یک‌طرف و اتخاذ سیاست‌های عجیب و ساده‌انگاری به‌علاوه تغییرات و جهش‌های ویروس از طرف دیگر همواره ما را در یک شرایط بیمناک نسبت به آینده قرار داده است. اصرار به بازگشایی مدارس، عدم‌توسعه و تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی و حجم سنگین مسافرت‌های درون‌شهری و برون‌شهری مردم و شلوغی مترو و اتوبوس‌ها و خیابان‌ها، حضور اکثریت کارکنان در محل کار و افزایش ساعات کاری (8 صبح تا 4 بعد‌از‌ظهر)، بازگشایی تالارها و برگزاری مراسم و خلاصه این‌طور اقدامات و ساده‌سازی‌های مساله کرونا گرفتاری‌هایی است که هم ما به‌عنوان رسانه و هم مسئولان به‌عنوان سیاستگذاران نسبت به آن نقد داریم و مشخص نیست چه‌کسی باید میدان مواجهه با کرونا را مدیریت و فرماندهی کند. حالا کافی است صحبتی در رابطه با واکسن‌های اروپایی و آمریکایی شود، سخنی در رابطه با مدل مواجهه ایمنی گله‌ای برای کنترل کرونا بیان شود و ادعایی در رابطه با داروها و شرکت‌های مختلف دارو و واکسن غربی صورت گیرد. همه نطق‌شان باز می‌شود و نسخه مدیریتی برای کشور می‌پیچند. خصوصا آنهایی که در این روزهای سخت و پرمخاطره، در برابر سیاست‌های دولت و ستاد ملی مقابله با کرونا، هیچ کنشگری ندارند یا سکوت کرده‌اند و یا اشتباه‌های پیش‌آمده را ماله‌کشی می‌کنند.
نظام‌پزشکی چرا قبل از بیانات رهبری اظهارنظری نمی‌کرد؟
در ارتباط با وضعیتی که در آن قرار داریم، نوع مواجهه مسئولان نظام بهداشت و درمان کشور با مساله مدیریت کرونا و آینده پرمخاطره و هولناکی که در رابطه با بهمن و اسفند پیش‌رو ترسیم می‌کنند با محمدرضا هاشمیان فوق‌تخصص ICU بیمارستان مسیح دانشوری گفت‌وگویی انجام دادیم و او در ارتباط با این مسائل به «فرهیختگان» گفت: «نظام پزشکی در این مدت در بحث داروها هیچ بحث و دخالتی نکرد، درمورد واکسیناسیون و یا بحث ایمنی گله‌ای که این‌همه درگیری داشتیم و آن‌همه نقد و نظر وجود داشت هیچ دخالتی نکرد و حرف نزد. اما رئیس سازمان نظام پزشکی، آقای ظفرقندی در ارتباط با دو مساله دو کامنت مهم را دادند و اظهارنظر کردند. یکی در رابطه با برند‌های واکسن بود آن‌هم بعد از صحبت‌های رهبر انقلاب که درمورد کشورهای سازنده واکسن کرونا صحبت کردند. در این مورد اینها آمدند اعلام کردند که وزارت بهداشت باید بهترین نوع واکسن را بیاورد. یعنی قبل از آن هیچ بحث واکسنی نبود و هیچ وقت نظام پزشکی درمورد واکسن صحبت نکرده بود. یکدفعه به‌محض موضع‌گیری رهبری، نظام پزشکی وارد میدان شد و اعلام موضع کرد!»
پایه‌گذار قرنطینه نکردن شهرها خود وزارت بهداشت بود
هاشمیان با اشاره به دومین مساله‌ای که از سوی مسئولان نظام بهداشت و درمان صورت گرفت، سیاست‌های این وزارتخانه در مواجهه با بیماری کرونا را مورد نقد قرار داد و گفت: «مساله بعدی اما درمورد هیات‌ها و مراسم بود که در قم برپا شد. اینجا هم دوباره اعلام کردند که دارد بحث‌ها و تصمیمات خوبی در وزارت بهداشت صورت می‌گیرد ولی برعکس می‌دیدیم که دارند وزارت بهداشت را تخریب می‌کنند. ما می‌دیدیم و می‌دانیم پایه‌گذار عدم‌قرنطینه در کشور، اتفاقا در همان شهر قم خود وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود. ما مستندات خیلی زیادی داریم از اینکه در استانداری قم در سال گذشته پزشکان و معاونت بهداشتی و معاونت درمان وزارت بهداشت جلسه داشتند و در همان جلسه پزشکان و متخصصان اعلام می‌کنند که ما می‌خواهیم قرنطینه داشته باشیم به این نحو که افرادی از تهران بیایند تا به ما کمک کنند و این قرنطینه را انجام دهیم. با توجه به اینکه می‌بینیم بیماری در قم درحال شدت‌گرفتن است باید قرنطینه داشته باشیم تا افراد جابه‌جا نشوند و در منازل حضور داشته باشند تا سبک و مدل چین را اعمال کنیم. البته مستندات این اتفاق وجود دارد، همچنین افرادی که در این جلسه حضور داشتند و صحبت کردند، اما دوستان وزارت بهداشت که در آن جلسه حضور داشتند اعلام می‌کنند که کرونا دو درصد بیشتر مرگ‌ومیر ندارد و افراد مریض را کم درگیر می‌کند و شما نگران نباشید و قرنطینه حذف می‌شود. فیلم‌های این مساله موجود است که مردم همان زمان از قم به‌سمت شهرهای دیگر می‌روند و یا ارتباطات داخل شهری وجود دارد و ویروس شایع می‌شود. پس ابتدا خود وزارت بهداشت قرنطینه را لغو می‌کند.»
به‌جای تمسخر مردم بگویید چه کار عملیاتی‌ای انجام داده‌اید؟
این فوق‌تخصص بیمارستان مسیح دانشوری ادامه داد: «نکته بعدی که باید به آن اشاره کنم این است که آن وقت خود وزارت بهداشت سال بعد از شیوع کرونا می‌آید مردم قم را تمسخر می‌کند که شما رعایت نمی‌کنید باید سرزنش شود. خب دقیقا مردم چه چیزی را رعایت نمی‌کردند؟ شما چگونه برخورد کردید و از قبل چه برنامه‌هایی را به‌صورت عملیاتی اجرا کردید و بر مدار آن به مردم آمادگی دادید؟ شما نمی‌توانید فقط پشت تلویزیون بنشینید و مردم را تحقیر کنید که نرو بیرون یا برو بیرون. به‌صورت عملیاتی چه کاری انجام دادید که مردم بیرون نروند؟ می‌دانید، اصولا الان کار خیلی راحتی پیش گرفته شده است، مردم را برای انجام کارهایشان آزاد می‌گذارند و بدون قرنطینه و اینها و بعد از اینکه شیوع بالاتر رفت و آمار مرگ‌ومیر افزایش داشت، شروع به تمسخر مردم می‌کنند که چون بیرون رفتید مریض شده و مساله‌ساز شدید. من مثالی را برای همین وضعیت اخیر فوتبالیست‌ها می‌زنم. اینها درواقع نمایندگانی از کل جامعه ما هستند که درگیر بیماری می‌شوند. پس این بیماری با کسی شوخی ندارد.»
تا خرداد 1400 با ایمنی توده‌ای
هاشمیان درباره واکسن کرونا هم گفت: «درمورد واکسن که درواقع اعلام شده بود که در دنیا واکسن هند و چین هم آمده است اما برای ما اعلام شد که دهه فجر قرار است واکسینه شویم. پس ما تا زمان دهه فجر روش‌مان به‌صورت ایمنی گله‌ای و اشتباه هدایت شده است، بعد از آن هم باید ببینیم تا خردادماه که این دولت و وزارت بهداشت حضور دارند، چند میلیون واکسینه می‌شوند اگر قرار است حداقل 30 یا 40 میلیون دوز واکسن تقسیم شود، تا خردادماه می‌توانیم بگوییم عملیات‌شان ضد ایمنی گله‌ای است اگر در حد چهار پنج میلیون دوز باشد، منش همان منش ایمنی گله‌ای است و از پایه این کار غلط بوده و نتیجه می‌گیریم که مردم مقصر نیستند و مسئول، وزارت بهداشت درخصوص پیگیری فرضیه ایمنی گله‌ای در کشورمان بوده است که همان نهادینه شده و همه همان را قبول داشتند.»
نیروهایی فراتر از وزارت بهداشت برای کاهش مرگ‌ومیرها دست به کار شدند
این فوق‌تخصص ICU در پاسخ به این سوال که علت کاهش موارد مرگ‌ومیر چه موضوعاتی غیر از اعمال محدودیت‌ها و... است، گفت: «درمورد درمان دارویی هم که مستحضر هستید کلیه بیمارانی که در بخش‌های آی‌سی‌یو هستند و دارند درمان می‌شوند تحت درمان با متدها و داروهای کارآمد روز هستند. اگر شما این اعداد را می‌بینید که هنوز دورقمی است و می‌توانست یک‌رقمی باشد به‌خاطر همین دیرکرد درمانی است که درمورد داروها داشتیم و آن قسمتی که درمورد بهبودی آنهاست به‌خاطر همین دو یا سه دارویی است که همیشه در مقابلش گارد گرفتند و اجازه نمی‌دادند تا اینکه بالاخره از نیروهایی فراتر از وزارت بهداشت کمک گرفته شد تا این بحث داروها حل شود وگرنه تا همین الان هم درگیر مرگ‌های سه رقمی بودیم.»
افزایش مرگ‌ومیر تقصیر سیاست‌های تصمیم‌گیرنده است نه مردم!
هاشمیان گفت: «درخصوص آینده هم بهترین راه پیشگیری، واکسیناسیون است اگر تعداد واکسن‌ها مناسب باشد و با شدت زیادی وارد کنند امیدواریم به آن پیک‌هایی که اعلام می‌کنند و شرایط بحرانی که ترسیم می‌شود کمتر برسیم. با توجه به 80 میلیون جمعیت کشور رقم 10، 20 میلیون واکسن زیاد نیست و باید تهیه شود. عدم‌رعایت بهداشت را این روزها می‌بینیم و زیاد هم شده است؛ مثلا در روز جمعه اداره‌ای باز است که این همه خیابان‌ها شلوغ است؟ چرا جلوی رفت‌وآمدها گرفته نمی‌شود؟ وقتی می‌بینند که این همه شلوغی وجود دارد چرا جمعه را تعطیل نمی‌کنند؟ اگر می‌بینند که داریم به خطر می‌رسیم و یا به قول خودشان در بهمن‌ماه به فاجعه می‌رسیم چرا تعطیل نمی‌شود و محدودیت‌ها جدی گرفته نمی‌شود تا حداقل یک روز در هفته شاهد یک تعطیلی درست و حسابی باشیم؟ فرق بین خبرگزاری و وزارت بهداشت این است که وزارتخانه تصمیم‌گیرنده است اگر ما افزایش مرگ‌ومیر می‌بینیم نتیجه ربطی به مردم ندارد بلکه تصمیم‌گیرنده ضعیف عمل کرده است. بنده اعلام می‌کنم ما نظریاتی داریم که می‌توانیم در همین شرایط مرگ‌ومیر را به یک‌رقمی‌شدن برسانیم، در همین شرایطی که وجود دارد، ولی درواقع اینها با نظریات اشتباه خودشان مرگ‌ومیر را هنوز بالا نگه داشتند. همان‌طور که درمورد مدارس دیدیم که به چه سمتی رفتیم، درمورد دارو صحبت کردم و دیدیم که مورد تایید دنیا بود، درمورد واکسن صحبت کردم و آن زمانی که می‌گفتند واکسن بعضا تا 7 سال دیگر می‌آید و حالا در همین کشور خودمان واکسن تولید شد و اگر اینها این کار را نمی‌کردند دانشمندان ما واکسن را از کوبا هم جلوتر ساخته بودند و همه این جلوگیری‌ها از دل وزارت بهداشت صورت گرفت. درمورد کاهش مرگ‌ومیر بنده خودم راهکارهایی دارم که می‌توانیم مرگ‌ومیر را به یک‌رقمی‌شدن نزدیک کنیم.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه
مطالب پیشنهادی
