«فرهیختگان» از اثربخشی ایده تازه وزارت علوم گزارش می دهد
زهرا رمضانیبه گزارش «فرهیختگان»، دنیای امروز اینترنت را با زندگی روزمره آدمی گره زده است تا جایی‌که حتی تصور انجام فعالیت‌ها بدون وجود این فناوری هم غیرممکن به نظر می‌رسد، این روزها جولان ویروس کرونا روی کره‌زمین اهمیت توجه به سامانه‌های اینترنتی را بیش از پیش کرده است تا جایی که تعطیلی دانشگاه‌ها و غیرحضوری شدن آموزش‌ها باعث شد مراکز آموزشی مختلف هرکدام به راه‌اندازی و تقویت سامانه‌های مختلف برای پیشبرد برنامه‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی روی بیاورند. در این میان وزارت علوم به‌عنوان بالاترین نهاد متولی در آموزش عالی کشور هم از این امر مستثنی نبود. البته باید این مساله را مدنظر قرار داد که معاونت فرهنگی این وزارتخانه بیشترین تحرک را برای سوق‌دادن برنامه‌ها در حیطه‌های مختلف ماموریتی‌اش به سمت سامانه‌ها داشته است. تا جایی‌که در آذر و دی‌ماه امسال اقدام به راه‌اندازی دو سامانه باشگاه دانشجویان ایران و جامع مجمع‌های انتخاباتی این وزارتخانه کرده و با احتساب سامانه مختص نشریات دانشجویی، حالا این معاونت سه سامانه را برای پیشبرد برنامه‌های دانشجویان کشور در حوزه فرهنگی در نظر گرفته است. هرچند ایجاد سامانه‌های مختلف می‌تواند نقش مهمی در پیشبرد سیاست‌ها داشته باشد، اما اصلی‌ترین مولفه آن آشنایی دانشجویان با چنین سامانه‌هایی است؛ موضوعی که به نظر نمی‌رسد وزارت علوم چندان توجهی به آن داشته باشد.
باشگاه دانشجویان؛ سامانه‌ای مهم اما مبهم!
نیمه آذرماه بود که باشگاه دانشجویان ایران رونمایی شد؛ سامانه‌ای که در خلاصه هدف راه‌اندازی‌اش آمده: باشگاه دانشجویان ایران، بستری برای ارائه خدمات چندمنظوره به تشکل‌های دانشجویی است. این سامانه شامل بخش‌های مختلفی اعم از مقالات، گروه‌های دانشجویی، دوره‌ها، تالارهای گفت‌وگو و گروه‌ها می‌شود؛ اما نوپا بودن این سامانه باعث شده در بخش‌های مختلف این سامانه هم اطلاعات مهمی برای عرضه به مخاطبان وجود نداشته باشد تا جایی‌که حتی در صفحه اصلی سایت، فرم ثبت‌نام گروه‌های دانشجویی، دوره‌های تخصصی تشکل‌ها و بخش آخرین دوره‌های آموزشی مهم‌ترین مباحثی است که به مخاطب ارائه می‌شود. جالب‌تر اینکه در باشگاه دانشجویان ایران امکان خرید از محصولات هم تعبیه شده، اما مشخص نیست دانشجو با حضور در این سامانه می‌تواند چه محصول فرهنگی را با چه شرایطی خریداری کند.
سامانه مدیریت نشریات دانشگاهی که نسبت به دو سامانه دیگر، سن بیشتری دارد هم با اینکه جمعیت کثیری از دانشجویان عضو آن هستند، اما باز با انتقاداتی همراه بوده است. البته نمی‌توان از تاثیر این سامانه در برگزاری انتخابات مدیران مسئول نشریات دانشجویی در ایام کرونا غافل شد؛ سامانه‌ای که پاتوق اصلی فعالان دانشجویی است که دست به قلم بوده و در نشریات دانشجویی فعالیت می‌کنند.
سامانه جامع مجمع‌های انتخاباتی وزارت علوم را شاید بتوان یکی از گمنام‌ترین سامانه‌ها دانست؛ درست است که چند روزی از رونمایی آن نمی‌گذرد؛ اما به نظر می‌رسد نه‌تنها قشر دانشجو، بلکه معاونت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها هم آن‌طور که باید در جریان کم‌وکیف این سامانه نیستند. با این حال قطعا نمی‌توان از حالا حکم قطعی درباره دو سامانه جدید وزارت علوم داد؛ چراکه باید منتظر بازخوردهای دانشجویان نسبت به آن ماند.
معاون فرهنگی وزیر علوم: سامانه‌های فرهنگی به عدالت آموزشی کمک می‌کند
با این حال غلامرضا غفاری، معاون فرهنگی وزارت علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به سامانه باشگاه دانشجویان ایران گفت: «این سامانه قرار است در حوزه‌های مختلف فعالیت کند و تلاش‌مان این است تا بتوانیم این سامانه را به‌صورت فراگیر برای مجموعه‌های مختلف دانشگاهی در شهرها و استان‌های مختلف کشور داشته باشیم تا از این طریق نه‌تنها تا حدی به عدالت آموزشی کمک کرده، بلکه این امکان را فراهم کنیم تا مجموعه‌های دانشگاهی بتوانند از امکانات خوبی که در برخی مجموعه‌ها قرار دارد، بهره‌مند شوند.»
او با تاکید براینکه این سامانه شامل موارد ریز زیادی است و همین مولفه آن را به یکی از سامانه‌های قابل‌توجه تبدیل کرده است، اظهار داشت: «قطعا سامانه باشگاه دانشجویان ایران هنوز در نقطه آغازین راه قرار دارد و در تلاش هستیم تا کاستی‌های احتمالی آن را برطرف کنیم. هدف‌مان این است تا به همه تشکل‌ها در این سامانه فضایی اختصاص دهیم و بتوانند براساس قوانین و آیین‌نامه‌های موجود نظرات خود را مطرح کرده و حتی تالارهایی را برای گفت‌وگوی آنها در نظر گرفته‌ایم؛ البته این سامانه بخش‌های مختلفی دارد اما باید کمی زمان داد تا بتوان درباره همه فعالیت‌ها صحبت کرد. به‌طور مثال امکان بارگذاری مقالات و کتاب‌ها در این سامانه فراهم شده تا به‌عنوان منبعی برای دانشجویان تلقی شود، حتی بخش‌های خدماتی را نیز برای استفاده دانشجویان تعیین کرده‌ایم.»
معاون فرهنگی وزیر علوم به سامانه جامع مجمع‌های انتخاباتی اشاره و تصریح کرد: «با توجه به اینکه دیگر حضور دانشجویان را در فضای فیزیکی دانشگاه‌ها نداریم و از طرف دیگر انتخابات را هم در پیش داریم، قطعا این کار با مشکل مواجه می‌شود، از این‌رو راه‌اندازی این سامانه‌ها می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد. از طرف دیگر بخشی از برنامه‌های تشکل‌ها در این سامانه‌ها می‌تواند بهتر خود را نشان دهد و همچنین تشکل‌ها می‌توانند انتخابات خود را هم برگزار کنند و طبیعتا نظارت بر روند انتخابات انجمن‌ها و... نیز در این سامانه پیش‌بینی شده است.»
غفاری خاطرنشان کرد: «درحال حاضر سه سامانه را در معاونت فرهنگی داریم که یکی مرتبط به نشریات دانشجویی است که انتخابات مربوط به این بخش هم توسط این سامانه انجام شده و دیگری سامانه باشگاه دانشجویان ایران است که عمده فعالیت آن مربوط به فعالیت انجمن‌های علمی خواهد بود و سامانه دیگر هم با عنوان سامانه جامع مجمع‌های انتخاباتی این امکان را می‌دهد تا مجامع انتخاباتی اتحادیه‌های علمی و تخصصی و تشکل‌های دانشجویی در بستر فضای مجازی برگزار شود، البته تا امروز در مجمع چهار اتحادیه از طریق همین سامانه به‌صورت مجازی برگزار شده است.»
درست است که این مسئول وزارت علوم نقش پررنگی را برای سامانه‌های راه‌اندازی‌شده، متصور شده که در‌صورت فعالیت درست می‌تواند در حوزه عمل هم اینگونه باشد؛ اما به نظر می‌رسد جامعه دانشجویی کشور چندان ارتباطی با این سامانه‌ها ندارند.
فعالان دانشجویی: اطلاع‌رسانی درباره سامانه‌های دانشجویی صورت نگرفته
سیدمحمد حسینی، دبیر شورای تبیین مواضع بسیج استان گلستان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه تا امروز در جریان سامانه‌های باشگاه دانشجویان ایران و جامع مجمع‌های انتخاباتی وزارت علوم نبوده‌ام، گفت: «سوال این است که اصلا هدف از راه‌اندازی چنین سامانه‌هایی چیست؟ صرفا قرار است کاری در راستای ارائه گزارش انجام شود یا اینکه سامانه‌ها با هدف اثرگذاری راه‌اندازی شده است؟ مساله دیگر جامعه مخاطبان این سامانه‌ها است. متاسفانه این مساله هم مشخص نیست.»
او ادامه داد: «ما تعدد اسامی در باشگاه‌ها و سامانه‌ها را شاهد هستیم اما شاید این سامانه‌ها تا امروز آن‌طور که باید کارایی نداشته‌اند؛ یکی‌دیگر از مسائل پیرامون این سامانه‌ها هم آن است که دانشجویان علاقه‌مند می‌توانند از این سامانه‌ها استفاده کنند یا اینکه نیاز به پیش‌نیازهای خاصی دارد، متاسفانه ساختار کلی سامانه باشگاه دانشجویان ایران به خوبی تبیین نشده و آن‌طور که باید پیرامون آن اطلاع‌رسانی نشده است.»
دبیر شورای تبیین مواضع بسیج استان گلستان تصریح کرد: «یکی‌دیگر از مولفه‌ها پیرامون این سامانه‌ها آن است که می‌توان از طریق آنها آموزش‌های تخصصی را به دانشجویان ارائه داد یا صرفا هدف از آن راه‌اندازی مجموعه‌هایی است که با اتکا به آن اعلام شود وزارت علوم چه تعداد سامانه و باشگاه و... ایجاد کرده است؟، متاسفانه این معضل در برخی دستگاه‌های اجرایی کشور وجود دارد که صرفا اقدام به راه‌اندازی زیرمجموعه‌های مختلف می‌کنند تا بتوانند گزارش کار ارائه کنند، درحالی‌که بازخوردی از آن دیده نمی‌شود.»
حسینی با اشاره به سامانه نشریات بیان داشت: «به نظر می‌رسد وزارت علوم آن‌طور که باید نتوانسته دانشجویان را در استفاده از این سامانه‌ها اقناع کند یعنی یا بازخورد مناسب تبلیغاتی نداشته یا به‌عمد قصدی برای تبلیغات پیرامون آنها وجود ندارد، درحالی‌که اگر این سامانه‌ها واقعا برای رفع‌نیازهای دانشجویان است، حداقل باید تعداد کثیری از دانشجویان از وجود این سامانه‌ها و کاربردهای آن آگاهی داشته باشند، اما این مساله را در عمل شاهد نیستیم. قطعا درکنار وجود تبلیغات مناسب برای شناساندن این سامانه‌ها به دانشجویان، مسئولان وزارت علوم نیز باید مشخص کنند که اصلا کاربرد این سامانه‌ها چیست؛ به‌طور مثال اعلام کنند کاربرد باشگاه دانشجویان ایران چیست؟ قرار است توسط آن دانشجویان تخصصی را در حوزه‌های مختلف آموزش دهیم یا هدف دیگری برای آن تعیین شده است.»
دانشجویان برای استفاده از سامانه‌ها اقناع نمی‌شوند
ایمان احمدی، دبیر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه‌های سراسر کشور نیز با تاکید بر اینکه اسم سامانه نشریات را بارها شنیدم اما با آن کار نکرده‌ام، گفت: «مرجعی که باید در هر دانشگاهی این مساله را نهادینه کند که فعالان دانشجویی باید از این سامانه‌ها استفاده کنند و فرهنگ‌سازی این کار را انجام دهد و اساسا بستری را برای قشر دانشجو به‌ویژه فعالان دانشجویی فراهم سازد تا احساس نیاز و برطرف شدن نیاز را توامان باهم نسبت به این سامانه‌ها در قشر دانشجو ایجاد کند، وجود ندارد. تا جایی‌که کمتر شنیده‌ایم در دانشگاه‌ها و معاونت‌های فرهنگی برنامه‌ای برای معرفی این سامانه‌ها وجود داشته باشد.»
او افزود: «تصور می‌کنم صرف وجود نگاه دستوری از بالا به پایین برای نهادینه کردن استفاده از این سامانه‌ها مفید نیست و کاری از پیش نخواهد برد. اگر قرار باشد این سامانه‌ها به شرط آنکه کارکرد مناسبی داشته باشند که عموما نیز همین است، بتواند نقشی در فعالیت‌های دانشجویی ایفا کند، معاون فرهنگی وزارت علوم علاوه‌بر اینکه سامانه را طراحی می‌کند باید برنامه جامعی هم برای اقناع معاونت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها داشته باشند و از آنها مطالبه و درنهایت کنترل برخط هم انجام دهد تا اگر در دانشگاهی تنها بخش اندکی از دانشجویان از این سامانه‌ها استفاده می‌کنند، روند آن دانشگاه تغییر داده شود، اما وزارت علوم از این راه‌حل تکمیلی برای سامانه‌ها استفاده نمی‌کند، از این‌رو عموما سامانه‌ها ناشناخته می‌مانند.»
دبیر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه‌های سراسر کشور با تاکید بر اینکه از سامانه نشریات هم آن‌طور که باید استفاده نمی‌شود، خاطرنشان کرد: «تا جایی که حتی نقد جدی هم پیرامون این سامانه ندیده‌ایم، در اصل دانشجویان ترجیح می‌دهند حتی نسبت به این سامانه آن‌طور که باید صحبت هم نکنند.»
سامانه نشریات باید به مرجعیت محتوایی برسد
محمدرضا محمدی، عضو کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی وزارت علوم نیز درباره سامانه نشریات این وزارتخانه به «فرهیختگان» گفت: «اگر بخواهیم این سامانه را با دیگر سامانه‌های موجود مرتبط با نشریات مقایسه کنیم، باید بگوییم این سامانه وضعیت بهتری دارد اما این بدان معنی نیست که دیگر نیازی به توسعه ندارد، بلکه قطعا می‌توان کارهای بهتری را روی آن انجام داد و امکانات بیشتری را برای آن فراهم کرد، در همین راستا پیشنهادهایی را نیز به مسئولان وزارت علوم ارائه داده و امیدواریم در آینده توجه بیشتری به این مساله شود.»
او با تاکید بر اینکه دانشجویان در این سامانه آن‌طور که باید از نشریات مختلف اطلاع پیدا نمی‌کنند، اظهار داشت: «فعالان دانشجویی صرفا یا برای گرفتن مجوز نشریه یا آپلود نسخه جدید نشریه‌شان از این سامانه استفاده می‌کنند. از سوی دیگر امروزه برخی صفحه‌های مجازی نقش مهمی را برای در جریان قرار گرفتن فعالان از وضعیت نشریات ایفا می‌کنند و حتما می‌توان همین نقش را به سامانه نشریات منتقل کرد تا این سامانه به جامعیت برسد.»
محمدی افزود: «امروزه حدود سه تا چهارهزار دانشجو در سامانه نشریات عضو هستند و برای رفع برخی نیازها به این سامانه مراجعه می‌کنند، قطعا با توجه به این جمعیت آماری می‌توان مرجعیت محتوایی را نیز برای سامانه تعیین کرد. امروزه کار اصلی این سامانه آن است که دانشجویان برای فعال ماندن نشریه‌شان، اقدام به آپلود آن در سامانه کرده یا برای ثبت درخواست مجوز جدید به آن مراجعه می‌کنند. البته ما اخیرا شاهد برگزاری انتخابات توسط این سامانه نیز بودیم و دیدیم که سامانه از حیث امنیت انتخاباتی به حد قابل‌قبولی رسیده و این مولفه مهمی خواهد بود.»
عضو کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی وزارت علوم گفت: «می‌توان انتظار داشت که در آینده اتفاقات مثبتی برای سامانه نشریات وزارت علوم رخ دهد؛ چراکه امروزه به دلیل تعطیل شدن دانشگاه‌ها، ارتباط عمده نشریات دانشجویی با مخاطب‌شان از دست رفته، درحالی‌که حضور فیزیکی دانشجویان و توزیع نشریات باعث می‌شد فعالان این عرصه بتوانند به راحتی نشریات را دراختیار مخاطبان قرار داده و بازخوردها را دریافت کنند، اما با تعطیلی دانشگاه‌ها و عدم‌پیش‌بینی درست برای فرآیند توزیع نشریات، شاهد از دست رفتن این ارتباط هستیم و این ارتباط به‌صورت محدود از طریق فضای مجازی دنبال می‌شود که قطعا نمی‌تواند فضای توزیع فیزیکی را جبران کند؛ همین مساله باعث شده پیشنهادهایی برای ترمیم این ارتباط ارائه شود.»
او با اشاره به سامانه باشگاه دانشجویان ایران تصریح کرد: «از فرآیند تشکیل این باشگاه اطلاعی ندارم و هیچ‌گونه نظری از فعالان دانشجویی گرفته نشده است؛ اما با توجه به بازخوردهایی که در فضای مجازی دریافت کردم، باید بگویم بیشتر فعالان انجمن‌های علمی وزارت علوم می‌توانند از این باشگاه استفاده کنند و امیدوارم این سامانه بتواند برای این قشر مفید باشد.»
محمدی خاطرنشان کرد: «قطعا راه‌اندازی سامانه‌ها باعث از بین رفتن اعمال سلیقه‌ها در فضای دانشگاه‌ها شده و رسیدگی‌ها به درخواست‌ها در حوزه‌های مختلف شرایط دیگری خواهد داشت؛ چراکه همیشه دانشگاه‌ها تلاش دارند به‌صورت کانالیزه به دستگاه بالادستی اطلاع‌رسانی کنند، اما حداقل کاری که سامانه‌ها می‌توانند انجام دهند، این است که شفافیت را در رسیدگی‌های فرجامی در دستگاه‌های بالادستی فراهم کنند که قطعا این مهم به فراخور فعالیت‌ها متفاوت است، البته تحقق آن به این شرط است که سامانه‌ها بتوانند ارتباط را بین فعالان دانشجویی ایجاد کنند.»
معاون فرهنگی دانشگاه خوارزمی: سامانه‌ها امکان پیگیری آسان فعالیت‌های دانشجویی را فراهم می‌کند
جالب اینجاست که معاون فرهنگی برخی دانشگاه‌های بزرگ کشور نیز یا اطلاع دقیقی از سامانه‌های جدید نداشتند یا در جریان نحوه ارتباط‌گیری دانشجویان با آنها و اعتراض دانشجویان نسبت به عدم‌اطلاع‌رسانی پیرامون آنها نبوده‌اند. با این حال تهامی، معاون فرهنگی دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با ما درباره سامانه‌های وزارت علوم گفت: «بهترین شکل و شیوه در شرایط فعلی کشور استفاده از همین سامانه‌هاست؛ چراکه در بستر مجازی فعالیت می‌کند و در شرایطی که دانشجویان حضور فیزیکی در دانشگاه‌ها ندارند، باعث برقراری ارتباط با این قشر و تداوم برنامه‌های فرهنگی دانشجویان می‌شود.» او اظهار داشت: «قطعا از طریق سامانه‌های راه‌اندازی‌شده در حیطه فرهنگی امکان پیگیری مسائل از سوی دانشجویان به سهولت وجود دارد؛ خوشبختانه در داخل دانشگاه نیز بازخورد منفی از سامانه نشریات دریافت نکرده‌ایم؛ با این حال درباره سامانه‌های جدید هم از الان نمی‌توان به‌طور قطعی صحبت کرد و باید منتظر ماند.»
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
