«فرهیختگان» از راهکارهای کاهش تقلب در آزمون‌های مجازی گزارش می‌دهد
به گزارش «فرهیختگان»، «یک همیار مسلط به ریاضی، مسلط به ریاضی۲ برای ساعت 45: 10 #فوری #قیمت توافقی»؛ اگر سری به کانالهای تلگرامی بزنید، انواع و اقسام این پیام‌ها را خواهید دید؛ پیام‌هایی که با عنوان «همیار تقلب» شناخته می‌شوند. پدیده همیار تقلب این روزها به‌علت گسترش آموزش‌های الکترونیکی و به‌موازات آن برگزاری امتحانات پایانترم مجازی، میان برخی از دانشجویان دیده میشود. این روزها دانشجویان پای لپ‌‌تاپ و تلفن همراه امتحان می‌‌دهند، بنابراین فرصت تقلب برای برخی از آنها فراهم شده است؛ در این سوی ماجرا نیز همیشه هستند کسانی که یاد گرفته‌‌اند از آب گل‌آلود ماهی گرفته و از هر راهی کسب درآمد کنند.
روند کار به این صورت است که دانشجو برای امتحان مجازی خود، فرد دیگری را استخدام می‌کند و به او در ازای رساندن تقلب پول می‌دهد؛ اصولا قیمت هم توافقی است؛ یعنی یا فرد همیار مبلغ را تعیین می‌کند و دانشجو می‌پذیرد یا دانشجو در ابتدا عنوان درس را مطرح و هزینه آن را اعلام می‌کند و همیار تقلب قیمت را می‌پذیرد. ترم گذشته شاهد انواع این تقلب‌ها در فضای مجازی بودیم؛ همزمان با آغاز امتحانات میانترم و پایانترم، بسیاری از گروه‌‌ها و کانالهای دانشجویی به محفل‌‌هایی برای آموزش تقلب تبدیل شد؛ کانال‌هایی که نقش واسطه را بین دانشجو و همیار تقلب بازی می‌کردند. این کانال‌ها یا دانشجویان هم‌رشته و هم‌‌کلاس را به یکدیگر معرفی می‌کردند تا در امتحان بهصورت گروهی و اشتراکی شرکت کنند یا همیاران تقلب را به دانشجویان معرفی می‌کردند که به‌جای آنها امتحان بدهند. این موضوع باعث شد به فکر چاره بیفتند و بخش قابل‌توجهی از نمره پایانی دانشجو را به فعالیتهای کلاسی، تکلیف و پروژه اختصاص دهند. دهم تیرماه امسال نیز دستورالعمل مشترکی ازسوی وزارتخانه‌‌های علوم و بهداشت درمورد رسیدگی به تخلفات آموزشی و اداری ازجمله تقلب در امتحانات و فعالیتهای پژوهشی ابلاغ شد. در این دستورالعمل تاکید شده بود درصورت تقلب دانشجو در امتحانات جامع کشوری، متخلف متناسب با نوع تقلب به یکی از تنبیه‌‌ها محکوم و درصورت تکرار این تنبیه‌‌ها قابل‌تشدید است.
ارزیابی در دوره آموزش الکترونیکی مستمر شد
علی خاکی صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم نیز همان زمان گفت: «بر اساس دستورالعملی که از فروردین در قالب نامه‌ای به دانشگاه‌ها ارسال شده، ارزیابی در دوره آموزش الکترونیکی باید مستمر باشد. به این معنا که استاد درطول ترم باید دانشجو را مرتب تحت ارزیابی داشته باشد که این امر ازطریق پروژه، تمرین و برنامه‌های شفاهی درطول ترم میسر میشود، پس ارزیابی‌ها نباید با یک امتحان پایانترم مبنا قرار گیرد.»بنابراین تغییر نحوه ارزیابی مهم‌ترین روشی بود که در دستور کار وزارت علوم برای کاهش تقلب‌ها قرار گرفت. امتحانات ترم گذشته این نکته را به مسئولان دانشگاهی یادآور کرد که نحوه ارزیابی و قوانین آن در آموزش مجازی باید مورد بازنگری قرار گیرد. به همین دلیل بود که در ترم جاری، استادان ارزیابی خود را از ابتدای ترم بهصورت کارهای کلاسی یا پرسش‌‌هایی که در کلاس انجام میشود، تغییر دادند. درواقع مسئولان وزارت علوم پس از چندماه آموزش مجازی در دانشگاه‌ها، به مقوله مهم ارزشیابی و آزمون مجازی پی برده و به این نتیجه رسیدند یکی از مباحث مهم آموزش مجازی، افزایش اطمینان به ارزشیابی در این روش و کاهش یا جلوگیری از بروز تقلب در امتحانات است.
وزارت علوم در ترم جدید نیز به دانشگاه‌ها توصیه کرده است در این ترم به ارزیابی مستمر دانشجویان بیش از قبل توجه داشته باشند و صرفا به نمره امتحان در پایان ترم اکتفا نکنند.
راهکارهای وزارت علوم برای جلوگیری از تقلب در ترم گذشته چه بود؟
نظارت تصویری همزمان، طرح تعداد سوال بیشتر برای توزیع تصادفی سوالات، ارائه تدریجی سوال‌‌ها و کنترل زمان امتحان ازجمله تمهیداتی بود که وزارت علوم برای کاهش در تقلب‌های مجازی در پیش گرفت. برگزاری چند امتحان کوتاه و چندگزینهای از دیگر راهکارها بود؛ مسئولان دانشگاه‌ها تلاش کردند در سوال‌های چندگزینهای با روش‌هایی ازجمله محدود کردن زمان نمایش هر سوال، تصادفی کردن شماره سوال و مفهومی کردن سوالات، احتمال تقلب را کاهش دهند. معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم دستورالعملی را در قالب توصیه‌نامه، برای افزایش ایمنی و کاهش تقلب در امتحانات آنلاین به دانشگاه‌ها ابلاغ کرد. در این سند راهنمای اجرای آزمون ها در دانشگاه‌ها به سه روش آزمون‌های حضوری، آزمون برخط غیرهمزمان بدون نظارت و آزمون برخط همزمان دارای نظارت اشاره شده و روش‌هایی برای به حداقل رسیدن خطا در آزمون‌های آنلاین پیشنهاد شد. ازجمله اینکه پیشنهاد شد فرآیند آزمون به‌گونه‌‌ای باشد که با شروع آزمون توسط دانشجو در هر لحظه امکان دیدن فقط یک سوال وجود داشته باشد و درصورت پاسخ دادن یا رد کردن سوال، سوال بعدی نمایش داده شود. همچنین پیشنهاد شد امکان برگشت به عقب در آزمون برای دانشجو وجود نداشته باشد تا نتواند جواب‌های قبلی خود را به دیگران اعلام کند یا تغییر دهد. محدود کردن زمان آزمون، راهکار دیگر پیشنهادی بود تا هنگامی که زمان به پایان برسد همه پاسخ‌‌ها بهصورت خودکار ارسال شود. همچنین قرار شد هر دانشجو فقط یک‌بار مجاز به شرکت در آزمون باشد. همچنین پیشنهاد شد یک سوال با پاسخ شفاهی درنظر گرفته شود که دانشجو در آن خودش را معرفی کند تا اطمینان حاصل شود که خودش در آزمون شرکت کرده است.
مسیرهای تقلب بسته نشد!
هرچند باوجود تمام این تمهیدات و راهکارهای وزارت علوم برای حفظ امنیت امتحانات مجازی، بازهم تقلب‌ها ادامه دارد، در ترم جدید و درحالی‌که امتحانات مجازی میانترم درحال برگزاری است، بازهم زمزمه‌‌های تقلب در فضای مجازی شنیده میشود؛ اگر سری به کانالهای تلگرامی بزنید آگهی‌های «همیار تقلب» برای مشارکت در امتحانات اعلام به وفور دیده میشود. آن‌طور که به‌نظر می‌رسد راهکارهای به‌کار گرفته‌شده برای جلوگیری از تقلب آن‌چنان‌که باید و شاید بازدارنده نبوده است. به اذعان بسیاری از روسای دانشگاه‌ها ترم گذشته یک ترم خاص بود؛ ترمی که دانشجویان آشنایی چندانی با امتحانات مجازی نداشته و البته به‌دلیل گذراندن کلاس‌ها بهصورت آنلاین تسلط کافی روی دروس نداشتند. شاید به همین دلیل بود که برخی دانشگاه‌ها تلاش کردند با دانشجویان مدارا کنند. اما مسئولان وزارت علوم می‌گویند در ترم جدید خبری از مدارا نیست و دانشگاه‌ها باید سیاست‌های خاصی را برای برگزاری یک امتحان باکیفیت درنظر بگیرند.
تدابیر وزارت علوم و دانشگاه‌ها در ترم جدید چیست؟
علی‌اکبر صفوی، رئیس کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از تدابیر این وزارتخانه برای جلوگیری از تقلب در ترم جدید سخن گفت. صفوی گفت: «ترم گذشته تقریبا همه مواردی که برای جلوگیری از تقلب مطرح شد جامع و کامل بود، بنابراین در ترم جدید از دید کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیک وزارت علوم حرف جدیدی وجود نداشته و وزارتخانه نیز بخشنامه جدیدی ابلاغ نکرده است.»
او اضافه کرد: «بنابراین همان راهکارهای ترم قبل به‌قوت خود باقی است؛ اما ترم جدید با ترم گذشته تفاوت‌هایی خواهد داشت؛ ازجمله اینکه استادان در ترم گذشته تجربه زیادی برای برگزاری آزمون‌های مجازی نداشتند، ولی الان می‌توانند از تجربه ترم قبل استفاده کنند. همچنین استادان از ابتدای ترم جدید فرصت داشتند آزمون‌های مستمر و متعددی را درطول ترم برگزار کرده و بخشی از ارزیابی‌های خود را انجام دهند.»
رئیس کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه اظهار کرد: «نکته‌ای که باید درنظر گرفت این است که متاسفانه در کشور ما درخصوص بحث تقلب مشکلات فرهنگی وجود دارد؛ حتی کسانی که در بسیاری از اصول تقید جدی دارند، به بحث تقلب توجه جدی نداشته و فکر نمی‌کنند موضوع مهمی باشد، بنابراین در این حوزه با مشکل فرهنگ‌سازی مواجه هستیم، تا جایی‌که در کلاس‌ها و امتحانات حضوری نیز شاهد این تقلب‌ها بودیم.»
صفوی تاکید کرد: «اگر به کمیته انضباطی دانشگاه‌ها مراجعه کنید خواهید دید که درصدی از مراجعان کسانی هستند که تقلب آنها فاش شده است، بنابراین این مشکل گریبانگیر هم آزمون‌های حضوری و هم آزمون‌های غیرحضوری است. باید این فرهنگ جا بیفتد که کسی وارد بازار تقلب نشود و وظیفه مسئولان امنیتی کشور این است که با این ضدفرهنگ‌ها مقابله کنند.»
او بیان کرد: «خوشبختانه استادان باتوجه به تجربیات ترم گذشته در برگزاری آزمون‌های مجازی مسلط‌تر شدند و در شرایط بهتری آزمون‌ها را برگزار می‌کنند. به‌طور مثال برخی از استادان از دوربین در برگزاری آزمون‌های مجازی برگزار می‌کنند. درواقع اختیارات نحوه برگزاری امتحانات پایانترم با خود دانشگاه‌ها است و دانشگاه‌ها نیز در ترم جدید باتوجه به تجربیات ترم گذشته به اندازه کافی بالغ شده‌اند.»
رئیس کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در توصیه به دانشگاه‌ها گفت: «توصیه ما به دانشگاه‌ها این است که از ابزارهای لازم برای کاهش تقلب استفاده کنند. به‌طور مثال در یک آزمون 30 نفره می‌توان از دوربین برای جلوگیری از تقلب استفاده کرد، اما در آزمون‌هایی با تعداد دانشجویان بالاتر می‌توان امتحانات را بهصورت چندگزینهای و تستی برگزار کرد.»
او با بیان اینکه در آزمون‌های تستی نیز گزینه‌های مختلفی وجود دارد، اظهار کرد: «استادان با نحوه برگزاری انواع آزمون‌ها آشنا شدند، بنابراین معتقدم مقامات امنیتی نیز باید با انواع راهکارهای جلوگیری از تقلب آشنا شده و مردم نیز فرهنگ خود را بالا ببرند تا از مسیرهای ناصحیح استفاده نکنند.»
صفوی تاکید کرد: «وظیفه ما این است راهکارهایی اتخاذ کنیم تا شانس تقلب را پایین آورده و فرهنگ تقلب نکردن را بالا ببریم. درواقع باید با انواع ابزارها آشنا شویم تا آزمون‌ها سالم‌تر و مطمئن‌تر برگزار شوند.»
ترم گذشته اعلام نشد که چه تعداد از دانشجویان به کمیته انضباطی احضار شده‌اند؛ صفوی در پاسخ به این سوال که درطول این مدت چند پرونده انضباطی برای دانشجویان تشکیل شده است، گفت: «آماری در این خصوص وجود ندارد، چون این آمار را از دانشگاه‌ها دریافت نکردیم. باتوجه به اینکه ترم گذشته یک ترم بحرانی بود تلاش کردیم با دانشجویان مدارا کرده و حتی برخی از دانشجویانی که قصد تقلب داشتند، شناسایی و به آنها فرصت مجدد امتحان داده شد.»
رئیس کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پایان گفت: «درواقع ترم گذشته بسیاری از دانشجویان که قصد تقلب داشتند به کمیته انضباطی معرفی نشدند، اما در ترم جدید با این دسته از دانشجویان مدارا نخواهد شد. معتقدم در ترم جدید نیز باید از راهکارهای ترم قبل برای جلوگیری از تقلب استفاده کرد، چراکه سیاست‌های ترم قبل کافی بوده است.»
امتحان پایانترم وزن حداقلی در ارزیابی دانشجویان دارد
سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از تدابیر این دانشگاه برای برگزاری امتحانات بدون تقلب سخن گفت. او توضیح داد: «ارزیابی دانشجویان بهصورت مستمر و درطول ترم انجام شده و شرایطی ایجاد شده است تا اساتید در کلاس‌ها دانشجویان را ارزیابی کنند. برگزاری آزمون امن موضوع بسیار مهمی است که با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در دانشگاه تهران آزمونی کم‌حاشیه در دانشگاه برگزار خواهد شد.»
او ادامه داد: «در ترم گذشته وقتی میانگین نمرات دانشجویان را با سنوات مشابه مقایسه کردیم متوجه شدیم اختلاف نمره چندانی با سنوات گذشته وجود نداشته است. به‌عبارت بهتر تقلب گسترده‌ای در دانشگاه تهران شاهد نبودم، چون اختلاف آماری معناداری بین نمرات ترم گذشته با سال گذشته وجود نداشت.»
معاون آموزشی دانشگاه تهران در ادامه اظهار کرد: «اما در دانشگاه تهران از ابتدای ترم جدید تاکید شد ارزیابی مستمر استادان درطول ترم وجود داشته باشد، به‌نحوی‌که امتحان پایانترم وزن حداقلی در ارزیابی دانشجویان داشته باشد. درواقع استاد درطول ترم با ارائه تکالیف به دانشجویان و آزمون‌هایی که درطول ترم انجام می‌دهد نمراتی را برای دانشجویان درنظر گرفته و تنها یک بخش از نمره دانشجو نیز به امتحان پایانترم مربوط میشود، بنابراین این تمهیدات دراختیار استادان قرار داده شده و می‌توانند از این راهکار استفاده کنند.»
حسینی تصریح کرد: «همچنین سعی شد از شیوه‌های مختلف آزمون‌سازی استفاده کرده تا تبعات به حداقل برسد؛ ازجمله اینکه یک نرم‌افزار با عنوان «امن آزمون» روی سیستم آموزش مجازی تقلب شناسایی و با استفاده از آنها آزمونی کم‌حاشیه در دانشگاه برگزار میشود. این نرم‌افزار شرایطی ایجاد کرده است که استاد در لحظه با عکس‌های متعدد وضعیت حضور دانشجو را در امتحان مورد ارزیابی قرار دهد.»
او در پایان گفت: «در هر ترم پرونده انضباطی برای دانشجویان متقلب تشکیل میشود که این موضوع فقط مختص امتحانات مجازی نیست. ترم گذشته نیز تعدادی از دانشجویان شناسایی و پرونده آنها به کمیته انضباطی منعکس شده است، اما خوشبختانه تعداد آنها نسبت‌به ترم‌های گذشته بیشتر نبوده است.»
انجام گفت‌وگوی شفاهی بعد از برگزاری امتحانات مجازی با دانشجویان
یوسف شاقول، معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در این‌باره گفت: «به اساتید اعلام کردیم که امتحانات مستمر درطول ترم برگزار کرده و نمره پایانی را در آزمون‌های متعدد پخش کنند. همچنین بهصورت شفاهی به استادان اعلام شده که با دانشجو ازطریق سامانه‌های موجود ارتباط برقرار کرده و یک گفت‌وگوی شفاهی با دانشجو انجام دهند.»
او ادامه داد: «درواقع به دانشجویان اعلام شد بعد از برگزاری امتحان و ارسال پاسخنامه باید بهصورت شفاهی نیز با اساتید گفت‌وگو کنند. بسیاری از اساتید می‌گویند به‌محض آنکه درخواست گفت‌وگوی شفاهی را با دانشجویان مطرح کردند، درصد قابل‌توجهی از تقلب‌ها کاهش پیدا کرد.»
معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اصفهان در ادامه اظهار کرد: «مجموعه این عوامل تا حدود زیادی به کاهش تقلبات در آزمون‌های مجازی کمک کرد. البته نمره امتحانات را با ترم‌های غیرکرونایی مقایسه کردیم و خوشبختانه تفاوت معناداری در نمرات وجود نداشت، پس نمی‌توان گفت این تقلب‌ها بهصورت گسترده انجام شده است.»
شاقول عنوان کرد: «بسیاری از استادان به‌خصوص استادان رشته‌های فنی و مهندسی معتقدند چون کلاس‌ها بهصورت مجازی برگزار شده است، بنابراین کلاس‌ها ضبط شده و دانشجو می‌تواند مکررا به درس گوش دهد و همین موضوع باعث بالا رفتن سطح یادگیری در بسیاری از دانشجویان شده است. در ترم جدید نیز تمهیدات اندیشیده‌شده در ترم گذشته را به‌کار خواهیم بست تا شاهد کاهش هرچه بیشتر تقلب در فضای مجازی باشیم.»
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
