به گزارش «فرهیختگان»، انگلیس مدت‌ها تحت‌عنوان مذاکرات برگزیت برای خروج از اتحادیه اروپا تلاش کرد و بعد از رأی‌گیری‌های متعدد و درگیری‌های فراوان، حدود یک سال پیش از اتحادیه اروپا جدا شد. این اقدام انگلیس که تقریبا با همه‌گیری ویروس کرونا در دنیا همزمان اتفاق افتاد، تبعات اجتماعی و سیاسی بسیاری برای این کشور به دنبال داشت و این کشور را با مشکلات اقتصادی و درآمدی زیادی روبه‌رو کرد. در کنار همه این مشکلاتی که خروج از اتحادیه اروپا برای انگلیسی‌ها همراه داشت، می‌توان به تاثیر آن روی سیستم آموزش عالی این کشور اشاره کرد، به‌طوری‌که دانشجویان انگلیسی دیگر قادر به تحصیل در کشورهای دیگر نخواهند بود.

طرح اراسموس چیست؟

تا زمانی که انگلیس جزء اتحادیه اروپا بود، شامل قانون طرح اراسموس هم می‌شد. این طرح که در سال 1987 از سوی اتحادیه اروپا تصویب شد، طرح تبادل دانشجوست و به تحصیل دانشجویان در کشورهای دیگر کمک می‌کند. سال گذشته که قرار بود خروج انگلیس از اتحادیه رقم بخورد، بوریس جانسون، نخست‌وزیر این کشور مدعی شد که خروج از برگزیت به معنای عدم اجرای طرح اراسموس نیست و این طرح به قوت خود باقی است اما حالا که حدود یک سالی از این خروج می‌گذرد و انگلیس به‌ویژه در دوران همه‌گیری کرونا با مشکلات بودجه‌ای و اقتصادی فراوانی روبه‌رو شده، نخست‌وزیر این کشور ادعا می‌کند که انگلیس دیگر در طرح اراسموس مشارکت نخواهد داشت. این اتفاق درواقع، شکست انگلیس در رسیدن به توافق با اعضای برگزیت محسوب می‌شود که آنها را از مشارکت بازداشته است. درواقع، طرح اراسموس، نقل‌وانتقال دانشجویان بین‌المللی را تسهیل می‌کند. شبکه دانشجویی اراسموس در جولای 2020 از 534  انجمن دانشجویی در 42 کشور تشکیل شده بود که بیش از 15 هزار داوطلب در اروپا داشت. در سال 2014 بعد از گذشت 27 سال از شروع به کار این طرح، اراسموس جابه‌جایی و نقل‌وانتقال بیش از 3/3 میلیون دانشجو را در جامعه اروپایی تسهیل کرده است. بیش از 4 هزار موسسه و مرکز دانشگاهی از 31 کشور در این پروژه مشارکت می‌کنند. نام اراسموس برگرفته از نام فیلسوف هلندی، راهب و کاتولیک متدین به نام «دزیدریوس اراسموس روتردام» است که در زمان خود اصلاحات داخلی را در کلیسای کاتولیک رقم زد.

تعطیلی دانشگاه‌ها در بسیاری از کشورها در همه‌گیری کرونا باعث شد شمار زیادی از دانشجویان به تحصیل آنلاین بپردازند. شماری از دانشجویان انگلیسی و اسکاتلندی هم که با مشکل تعطیلی دانشگاه‌های خود در این زمان روبه‌رو بودند، امیدوار بودند که بتوانند طبق طرح اراسموس در یکی از دانشگاه‌های اتحادیه اروپا مشغول به تحصیل شوند اما در هفته‌های آخر ماه دسامبر 2020 بود که به‌طور رسمی، طرح اراسموس با خارج شدن انگلیس از برگزیت، لغو شد و دیگر دانشجویان انگلیسی مجاز به تحصیل در دانشگاه‌های دیگر کشورهای اروپایی نیستند. بوریس جانسون هم هزینه‌های بالای حضور در این طرح را علت لغو اراسموس عنوان کرده است. یکی از دانشجویان 20 ساله روابط بین‌الملل دانشگاه آبردین معتقد است که اراسموس کامل‌ترین مزیت همکاری اروپایی به‌شمار می‌رود که متاسفانه از دست رفته است.

لغو اراسموس، تیر خلاص برگزیت

به گزارش نیویورک تایمز، از نظر بسیاری از جوانان انگلیسی، تصمیم خروج از اراسموس آخرین مرحله سلب چنین قابلیت‌هایی است که انگلیس از سال 2016 به دنبال رأگیری‌های پی در پی برای خروج از اتحادیه اروپا در دستور‌کار داشت. دانشجویان انگلیسی طبق طرح اراسموس می‌توانستند بدون ویزا در هر کشور عضو اتحادیه اروپا به تحصیل و کار مشغول شوند اما حالا با خروج انگلیس از برگزیت و لغو طرح اراسموس، وقتی قضیه برنامه‌های آموزشی و کاری به میان می‌آید، با جوانان انگلیسی هم مانند دیگر مردم جهان و خارج از بلوک اتحادیه اروپا رفتار می‌شود. لغو این طرح ضربه شدیدی به دانشگاه‌های انگلیسی است که نماد قدرتمندی از قدرت نرم در اروپا و جهان و نیز منبع مهم درآمدی برای کشور بودند. انگلیس پس از ایالات متحده آمریکا به‌عنوان دومین مقصد دانشجویان بین‌المللی در جهان به‌شمار می‌رود اما خارج شدن از اراسموس می‌تواند این صنعت تبادل دانشجویان خارجی را هم دچار اختلال کند به‌طوری‌که لغو این طرح مانعی برای حضور دانشجویان کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای تحصیل در انگلیس به‌شمار می‌رود. لغو طرح اراسموس شاید دانشگاه‌های معروفی چون آکسفورد یا کمبریج را تحت‌تاثیر قرار ندهد اما نمره دانشگاه‌هایی که در رده‌های پایین‌تر قرار می‌گیرند، با این اوصاف افت خواهد کرد. بسیاری از جوانان و دانشگاهیان امیدوار بودند که انگلیس بتواند حداقل با امکان مشارکت کشورهای غیرعضو اتحادیه مانند ترکیه و نروژ در طرح اراسموس باقی بماند. جانسون هم سال گذشته به مردم انگلیس تعهد داده بود که با خروج از اتحادیه اروپا هیچ خطری طرح اراسموس را تهدید نمی‌کند اما درواقع، خلاف تصورات و پیش‌بینی‌ها رخ داده است. اما انتشار خبر لغو این طرح در هفته‌های اخیر، شوک بزرگی را به مردم انگلیس و به‌ویژه دانشگاه‌ها وارد کرد و عصبانیت دیپلمات‌ها و دانشجویان و استادانی را به همراه داشت که از این طرح منافعی داشتند.

دانشگاه وارویک دومین منبع بزرگ دانشگاهی در انگلیس است که بیشترین منفعت را از دانشجویانی می‌برد که براساس طرح اراسموس از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در این دانشگاه به تحصیل مشغول شده‌اند. معاون اروپایی این دانشگاه در واکنش به لغو این طرح می‌گوید: «با این اتفاق، درآمد دانشگاه‌های انگلیس به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد اما از منظر دیپلماتیک، این خسارت وارده فاقد ارزش است. خروج انگلیس از اراسموس که یکی از معروف‌ترین طرح‌های اتحادیه اروپاست، ممکن است یکی از بارزترین نشانه‌های جدایی این کشور از این اتحادیه باشد که چشم‌اندازی از روابط آینده انگلیس را با شرکای قبلی نشان می‌دهد.» به گفته جان اوبرنان، پروفسور مطالعات اروپایی دانشگاه مینوس ایرلند، اراسموس افق دید مردم انگلیس را باز و تصور آنها را از جهان وسیع‌تر می‌کند. لغو اراسموس و تبادل دانشجویان بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا درحالی اتفاق افتاده است که هنوز دانشگاه‌های اروپایی و انگلیسی به توافقات دوجانبه خود ادامه خواهند داد. این مساله، آموزش و تدریس را برای دانشگاهیان و مدرسان در خارج از انگلیس هم دشوار کرده است. طبق گفته دانشگاه‌های انگلیس به‌عنوان یک گروه نماینده برای موسسات دانشگاهی کشور، دانشجویان و دانشگاهیانی که پیش از پایان دوره‌گذار برگزیت در 31 دسامبر، بودجه دریافت کرده‌اند، می‌توانند تا پایان سال تحصیلی 2022- 2021 برای آموزش و تحصیل به خارج از کشور تردد داشته باشند.

تورینگ، طرح جایگزین اراسموس

چندی پیش، بوریس جانسون صحبت از طرحی برای جایگزینی طرح اراسموس کرد که به طرح «تورینگ» معروف شده است که طبق آن، به دانشجویان انگلیسی اجازه تحصیل در بهترین دانشگاه‌های دنیا داده می‌شود. این طرح طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته قرار است از سپتامبر 2021 آغاز شود و براساس آن، دولت انگلیس بودجه تحصیل حدود 35 هزار دانشجوی این کشور را برای تحصیل در خارج از کشور تامین خواهد کرد. این بودجه چیزی حدود 100 میلیون پوند خواهد بود. مشکلی که این طرح جایگزین دارد، این است که دانشجویان و استادان انگلیسی دانشگاه‌های خارجی مشمول این طرح نمی‌شوند. با وجود این، انگلیس بودجه‌ای را تحت‌عنوان «افق 2020» از طرح تحقیق و نوآوری اتحادیه اروپا دریافت خواهد کرد که دومین مبلغ قابل‌توجه دریافتی این کشور از سوی اتحادیه به شمار می‌رود. در این میان، دانشگاه‌های انگلیس در نبود طرح اراسموس به ناچار هم که شده از طرح تورینگ استقبال کرده‌اند، این درحالی است که کارشناسان، این اقدام را کوتاه‌بینی دولت انگلیس قلمداد می‌کنند. او برنان، استاد دانشگاه مینوث، معتقد است که انگلیس در محاسبه سودی که از این طرح به دست خواهد آورد، اشتباه کرده است. حداقل باید 20 سالی از طرح تورینگ بگذرد تا نتایج مثبت آن در کشور هویدا شود. بسیاری از دانشگاه‌ها عنوان کرده‌اند که همچنان روابط نزدیک خود را با اروپا حفظ خواهند کرد. از سوی دیگر دانشگاه‌های اروپایی هم تمایلی به شکست این روابط ندارند. آنها نیز به‌رغم لغو طرح اراسموس هنوز رفت‌وآمد دانشجویان خود به انگلیس را حائز اهمیت می‌دانند. برای فارغ‌التحصیلان انگلیسی طرح اراسموس، پایان این طرح به‌معنای پایان دوره‌ای است که آنها نه‌تنها می‌توانستند به‌راحتی در خارج از کشور به تحصیل بپردازند، بلکه قادر به سفر به کشورهای دیگر و حضور در جشنواره‌ها و برنامه‌های مختلف برگزارشده در کشورهای اروپایی بودند. درحقیقت، اراسموس علاوه‌بر مزایای تحصیلی و آموزشی، از مزایای بسیاری برای مردم انگلیس برخوردار بود. طرح تورینگ با ارزش 100 میلیون پوند به نام «آلن تورینگ»، پیشگام محاسبات انگلیس نام‌گذاری شده است که این فرصت را برای دانشجویان فراهم می‌کند که نه‌تنها در دانشگاه‌های اروپا بلکه در بهترین دانشگاه‌های جهان به تحصیل بپردازند. گزارش‌هایی که در سال 2020 منتشر شد، حکایت از آن داشت که پایان دادن به عضویت انگلیس در اراسموس هزینه‌ای بیش از 200 میلیون پوند در سال برای این کشور دربرداشت. دانشجویان دانشگاه‌های ایرلند شمالی که جزئی از بریتانیا هستند، به‌عنوان بخشی از توافق با دولت ایرلند می‌توانند در اراسموس باقی بمانند. انگلیس در 31 ژانویه سال 2020 از اتحادیه اروپا خارج شد و تا پایان سال وارد دوره گذار شد. روابط انگلیس و اتحادیه اروپا در این دوران مانند گذشته ازجمله طرح اراسموس به قوت خود باقی بود، به‌طوری‌که با وجود همه‌گیری کرونا، باز هم آمارها نشان می‌دهد که حدود نیمی از دانشجویان انگلیسی در سالی که گذشت، از این طرح برای تحصیل در دانشگاه‌های خارجی استفاده کرده‌اند. درست است که انگلیس طرح تورینگ را جایگزین اراسموس کرده اما کمیته اتحادیه اروپا هشدار داده است که به‌دلیل مزایایی که این طرح دارد، جایگزینی آن با طرحی ملی و برنامه‌ریزی برای آن بسیار دشوار است. دانشجویان و استادان با ملیت انگلیسی می‌توانند بدون داشتن ویزا از هر 180 روز، مدت 90 روز در کشورهای اتحادیه اروپا به غیر از ایرلند سپری کنند. دیگر ملیت‌های اروپایی نیز تحت طرح اراسموس برای دوره کمتر از 6 ماه می‌توانند برای تحصیل وارد انگلیس شوند. با وجود این، آنها برای گذراندن مدت طولانی‌تر ملزم به درخواست ویزای دانشجویی هستند.

تجربه‌های مثبت دانشگاهیان از اراسموس

از زمان شروع به‌کار طرح اراسموس در سال 1987 تاکنون، این طرح میلیون‌ها نفر را برای تحصیل، کار یا گذراندن دوره‌های آموزشی جابه‌جا کرده است. سالانه حدود 200 هزار دانشجو در این طرح مشارکت می‌کنند. فارغ‌التحصیلان هم جزء گروه‌هایی هستند که غالبا تجربه مثبتی از مشارکت در این طرح دارند و معتقدند که این طرح راهی برای آشنایی با فرهنگ‌های جدید، مطالعه زبان‌های دیگر و برقراری ارتباطات دائمی با دیگر مردم کشورهاست. درواقع، اراسموس نه‌تنها به طرح تبادل دانشجو معروف است، بلکه در این امر هم دخیل است که اتحادیه اروپا در مورد مقابله با بیکاری و جابه‌جایی دانشجو چگونه عمل می‌کند. نیمی از دانشجویان انگلیسی در قالب طرح اراسموس مشغول به تحصیل هستند. برای بسیاری از آنها، قرار گرفتن در این مسیر، آنها را با اروپا آشنا کرده و راه آنها را در مسیری جدید در زندگی باز کرده است. بن مانستر، نویسنده آزاد 25‌ساله انگلیسی که در سال 2015 در ایتالیا تحصیل می‌کرد و از آن زمان به روم آمده است، اراسموس را ناب‌ترین و زنده‌ترین رویا برای هر دانشجویی می‌داند که مانند ویزای شینگن عمل می‌کند به‌طوری که دانشجویان می‌توانند بدون پاسپورت در منطقه آزاد جابه‌جا شوند. ناتالیا باربور، دانشجوی 22 ساله رشته روابط بین‌الملل دانشگاه گلاسگو که یک ترم در آمستردام تحصیل کرده می‌گوید او از زمان دبیرستان قصد داشت از طرح اراسموس استفاده کند اما تجربه آن، سال‌های دانشجویی را بسیار هیجان‌انگیزتر کرده است. مارک بری، پروفسور تاریخ و موسیقیدان شگاه رویال هالوی لندن معتقد است علاوه‌بر دانشجویان، استادان هم می‌توانند از این طرح نهایت استفاده را ببرند. او درسال 2015 براساس طرح اراسموس در هلند تدریس می‌کرد و تجربه بسیار خوب و موفقی از این طرح دارد. انگلیس در سال 2019 طبق همین طرح میزبان بیش از 30 هزار دانشجو و استاد از کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده است. قانون‌گذاران انگلیسی که طرفدار باقی ماندن طرح اراسموس بودند، سال گذشته گزارشی را مکتوب کردند و در آن به تاثیر منفی لغو آن بر زندگی مردم انگلیس اشاره و تاکید کردند که این طرح هیچ جایگزینی نخواهد داشت. به گزارش وزارت آموزش انگلیس در قالب طرح اراسموس پلاس طی سال‌های 2014 تا 2020، بالغ بر 1.8 میلیارد یورو تا 2/2 میلیارد یورو در رونق اقتصادی دیگر کشورهای تاثیر داشته و حدود یک میلیارد یورو هم درآمد داشته است.

* مترجم: ندا اظهری