بیت‌کوین، ارز بلاتکلیف در ایران

  به گزارش «فرهیختگان»، این روزها همزمان با کاهش بازدهی آنچنانی بورس، کاهش نوسانات ارز و آرام‌گرفتن بازارهای مالی کشور، به‌واسطه رشد چشمگیر قیمت ارزهای دیجیتال در دنیا، سرمایه‌گذاری در رمزارزها حسابی در صدر اخبار قرار گرفته است. ماهیت ارزهای دیجیتال، فرصت‌ها و تهدیدهای سرمایه‌گذاری در این حوزه، دلایل رشد چشمگیر قیمت ارزهای دیجیتال، نحوه سرمایه‌گذاری و فعالیت در این حوزه، فرصت‌های سیستم بلاکچین که رمزارزها ازجمله کاربردی‌های آن هستند، توجه به قانونگذاری در حوزه بلاکچین و عقب‌نماندن از غافله کشورهای منطقه که در این حوزه سرمایه‌گذاری زیادی کرده‌اند، موضوعاتی است که در این گزارش به آنها پرداخته شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در ایران به‌جز بخش ماینینگ (استخراج رمزارزها) که اتفاقا پایین‌ترین سطح توسعه فعالیت‌های بلاکچینی است، در سایر حوزه‌ها نه‌تنها رویکرد و جهت‌گیری کشور نامشخص است، بلکه هیچ قانونی هم برای فعالیت رسمی وجود ندارد. این موضوع موجب‌شده بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌ها در این حوزه به‌صورت غیررسمی و زیرزمینی کار خود را به پیش ببرند. یکی از فعالان این حوزه با تاکید بر این نکته که هیچ فناوری بدون ریسک و تهدید نیست و فناوری بلاکچین نیز از این موضوع مبرا نبوده، به «فرهیختگان» می‌گوید فرصت‌هایی که این فناوری به ارمغان آورده می‌تواند شکاف موجود بین اقتصاد ایران و کشورهای توسعه‌یافته‌تر را به‌طور قابل‌توجهی کمتر کند.

 145 میلیارد دلار معامله در یک روز

قبل از آنکه درخصوص رمزارزها بحث کنیم، باید به این سوال پاسخ دهیم که بلاکچین چیست. اغلب کارشناسان برسر این موضوع توافق دارند که مهم‌ترین اختراع بشر پس از اینترنت، فناوری زنجیره بلوکی یا بلاکچین (Blockchain) است، فناوری بلاکچین درواقع از دل جمع‌سپاری (Crowd Sourcing) به‌وجود آمده است که تا به‌حال مهم‌ترین کاربرد آن، رمزارزها بوده‌اند. بلاکچین یک سیستم غیرمتمرکز و توزیع‌شده ثبت داده است که می‌تواند داده‌های مربوط به تراکنش‌های بانکی، رای‌گیری الکترونیک، ثبت اسناد، اطلاعات شخصی یا هر نوع دیگری از اطلاعات را در خود ذخیره کند بدون اینکه نیاز به وجود یک سیستم مرکزی یا مدیر جهت سروسامان دادن به این اطلاعات باشد. تفاوت آن با سیستم‌های دیگر این است که اطلاعات ذخیره‌شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. با استفاده از رمزنگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری و تغییر اطلاعات ثبت‌‌شده تقریبا از بین می‌رود. مثال عینی برای بیان تفاوت بلاکچین از دیگر سیستم‌ها، انتقال وجه از طریق کارت‌به‌کارت است. رمزارزها یا همان ارزهای دیجیتالی که مهم‌ترین کاربرد بلاکچین هستند، نوعی از دارایی دیجیتال محسوب می‌شوند که شاید در آینده با اقبال عمومی بیشتر روبه‌رو شوند و استفاده از آن در کارهای روزمره به‌عنوان پول دیجیتالی عمومیت یابد. مهم‌ترین ویژگی رمزارز‌ها که از فناوری بلاکچین به ارث برده‌اند، شفافیت و غیرمتمرکز بودن آنها است؛ به این معنی‌که هیچ شخص و نهاد دولتی یا خصوصی بر آن تسلط ندارد و به‌صورت غیرمتمرکز توسط مردم نگهداری می‌شود. بلاکچین این قابلیت را فراهم می‌کند که افراد بتوانند بدون هیچ واسطه‌ای نظیر بانک یا صرافی، اعتبار را به یکدیگر منتقل کنند. سرعت انتقال دارایی در رمزارزها بسیار بالا است و همچنین کنترلی از سمت یک نهاد دولتی یا غیردولتی بر دارایی شما وجود ندارد.

بیت‌کوین اولین رمزارز جهان است که از آن به‌عنوان پادشاه ارزهای دیجیتالی هم یاد می‌شود. مبدع بیت‌کوین شخص یا گروهی است به‌نام ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) که تاکنون هویت آنها فاش نشده است. تفاوت رمزارزها با پول‌های رایج کشورها در این است که معمولا عرضه رمزارزها دارای محدودیت بوده و از تعدادی بیشتر عرضه نخواهد شد. برای مثال بیت‌کوین درمجموع قرار است 21 میلیون واحد توزیع شود که از سال پیدایش آن یعنی از 2009 تاکنون بیش از 18.5 میلیون آن عرضه شده و مقدار باقیمانده آن تا سال 2140 توزیع می‌شود. شاید بپرسید چطور در 11 سال بیش از 18.5 میلیون بیت‌کوین عرضه شده ولی 2.5 میلیون باقیمانده 120 سال طول می‌کشد؟ بیت‌کوین به‌دلیل ساختار بلاکچینش تقریبا هر چهار سال پاداش استخراج آن نصف می‌شود. در ابتدای سال 2009 که بیت‌کوین پدید آمد، هر بلاک 50 بیت‌کوین پاداش به‌همراه داشت. در اواخر سال 2012 اولین هاوینگ (نصف‌شدن پاداشی که به ماینرها در ازای تایید هر بلوک پرداخت می‌شود) اتفاق افتاد و پاداش استخراج هر بلاک به 25 بیت‌کوین کاهش یافت. اکنون نیز با اعمال هاوینگ ماه می 2020 پاداش استخراج به 6.25 بیت‌کوین کاهش یافته است.

در زمان نگارش این یادداشت 2400 رمزارز دارای Market Cap (ارزش بازار) و 1280 رمزارز بالای 1 میلیون دلار، 110 رمزارز بالای 100 میلیون دلار و 31 رمزارز بالای 1 میلیارد دلار ارزش بازار وجود دارد. در زمان تنظیم این گزارش، ارزش کل بازار رمزارزها 874 میلیارد دلار است که 67 درصد این بازار به بیت‌کوین (BTC) تعلق داشته و پس از آن، اتریوم (ETH) با 13.5 درصد از حجم کل بازار و دلار تتر (USDT) با 2.5 درصد در رتبه‌های دوم و سوم ازنظر Dominance (سلطه بر بازار) قرار دارند. ریپل (XRP)، لایت کوین (LTC)، پولکادات (DOT)، بیت‌کوین کش (BCH)، کاردانو (ADA)، بایننس‌کوین (BNB) و چِین‌لینک (LINK) نیز دیگر رمزارزهایی هستند که به‌ترتیب در رتبه‌های 4 تا 10 ازنظر حجم بازار قرار دارند. طبق آمارهای ارائه‌شده، حجم معاملات این بازار طی ۲۴ ساعت گذشته ۱۴۵ میلیارد دلار بوده که ارز دیجیتال تتر با 113 میلیارد دلار در رتبه اول، بیت‌کوین با 87 میلیارد دلار در رتبه دوم و اتریوم نیز با نزدیک به 52 میلیارد دلار در رتبه سوم قرار دارند.

 سه روش کسب درآمد از ارزهای دیجیتال

در حوزه رمزارزها به سه‌طریق می‌توان کسب درآمد کرد؛ 1- روش اول مربوط به خرید و نگهداری (HODLING) رمزارزها و فروش آنها پس از یک دوره سرمایه‌گذاری بلندمدت است. شاید فکر کنید کلمه (HODL) اشتباه تایپی است و درست آن (HOLD) به‌معنی نگه داشتن است، اما در دنیای ارزهای دیجیتال به معنی نگه داشتن بیت‌کوین به‌جای فروختن آن است. البته امروزه فقط برای بیت‌کوین استفاده نمی‌شود و تبدیل به یک اصطلاح برای نگه داشتن تمام ارزهای بازار شده است. کاربران معمولا در شرایط نوسانات شدید بازار یا ریزش قیمت‌ها به یکدیگر پیشنهاد می‌کنند که «هودل» کنند و اسیر ترس نشوند. این اصطلاح برای اولین‌بار به اشتباه توسط یک کاربر نوشته شد که عمدا آن را اصلاح نکرد و مفهوم آن‌را برای دیگران توضیح داد و از آن پس تبدیل به اصطلاحی شد برای کسانی که قصد فروش بیت‌کوین‌هایشان را نداشتند. بر همین اساس، در دنیای رمزارزها اصطلاحی تحت‌عنوان Hodlers وجود دارد که به افرادی گفته می‌شود که رمزارزها را خریداری کرده و تا مدت زیادی آنها را نگهداری می‌کنند.

2- معامله (Trade) رمزارزها در صرافی‌ها و کسب درآمد از نوسانات بازار؛ در این روش افراد با تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال رمزارزهای مختلف را بررسی کرده و با درنظرگیری شرایط مختلفی اقتصادی-سیاسی و... اقدام به خرید و فروش رمزارزها می‌کنند؛ دقیقا همانند کاری که معامله‌گران بورس انجام می‌دهند.

3- سرمایه‌گذاری در حوزه ماینینگ (استخراج): استخراج و کمک به نگهداری شبکه رمزارز و دریافت رمزارزها به‌عنوان پاداش نگهداری شبکه یکی از جذاب‌ترین انواع سرمایه‌گذاری در حوزه رمزارزها است که البته به‌دلیل مصرف برق زیاد برای استخراج رمزارز، برخی دولت‌ها با آن مخالفت می‌کنند. در ایران کمتر از دو سال است که مجوزهای قانونی برای ماینینگ صادر شده که نقایص زیادی ازجمله تعرفه تعیین‌شده بهای برق و گاز برای استخراج، مانع از گسترش این نوع سرمایه‌گذاری شده است. در اینجا هم خلأهای قانونی و عدم توجه به این حوزه باعث شده ایران درمقایسه با سایر کشور‌ها نتواند از پتانسیل‌های موجود استفاده کند.

 سرقت‌ در کمین است

 با جذاب شدن رمزارزها و سیل ورود نقدینگی به این حوزه، قربانیان آن هم زیاد شده‌اند. البته این امر در سایر حوزه‌ها نیز وجود دارد و اما به‌دلیل نو بودن رمزارزها و عدم آگاهی عمومی نسبت‌به فرصت‌ها و تهدید‌های آن، برخی افراد سودجو از عدم آگاهی مردم سوءاستفاده کرده و اقدام به کلاهبرداری یا سرقت دارایی‌هایشان می‌کنند. پروژه‌های پانزی و هرمی، شت‌کوین‌ها و وعده میلیاردر شدن یک‌شبه با ارزهای دیجیتال و همچنین فروش سیگنال یا بسته‌های آموزشی بی‌ارزش با وعده آموزش میلیاردر شدن، ازجمله روش‌های کلاهبرداری در حوزه رمزارزها است. ارسال ربات‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، هک، سرقت و کلاهبرداری‌های دیگر هم ازجمله مواردی هستند که اگر افراد سرمایه‌گذار آشنایی کافی با این حوزه نداشته باشند، به‌راحتی ماحصل زحمات یک عمر خود را در کسری از ثانیه از دست خواهند داد. آنچنان که آمارها نشان می‌دهند، در سال‌های اخیر میلیاردها دلار در این حوزه به انواع و اقسام روش‌ها از کاربران کلاهبرداری شده است.

درخصوص کلاهبرداری‌های حوزه رمزارزها، در ایران گرچه آمار و ارقامی از کلاهبرداری‌های این حوزه وجود ندارد، اما گفته می‌شود تعداد زیادی از کلاهبرداری‌های این حوزه به دلایل مختلفی به پلیس و مراجع قضایی اطلاع‌رسانی نمی‌شود. برای نمونه در یک‌سال اخیر ایرانی‌های زیادی هم بوده‌اند که در طرح‌های پانزی مبالغ قابل‌توجهی را از دست داده‌اند. اما در سطح جهان نیز براساس گزارشی که شرکت CipherTrace از مشهورترین شرکت‌های فعال در حوزه امنیت سایبری شبکه بلاکچین منتشر کرده، سرقت‌ها، هک‌ها و کلاهبرداری‌های رمزارزها در سال 2017 حدود 169 میلیون دلار و در سال 2018 حدود یک میلیارد و 700 میلیون دلار بوده که این میزان در سال 2019 به حدود 4 میلیارد و 500 میلیون دلار رسیده و در 5ماهه اول سال 2020 نیز این مقدار یک میلیارد و 400 میلیون دلار بوده است.

ازجمله کلاهبرداری‌های پانزی سال‌های اخیر، وان‌کوین است که مدیران آن به روش عرضه اولیه سکه، 3.7 میلیارد دلار از پول سرمایه‌گذاران را ربودند. پلاس‌توکن (PlusToken) از دیگر طرح‌های پانزی است که براساس اظهارات مقامات قضایی چین، دارایی‌های توقیف‌شده مدیران آن شامل اتریوم، بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال حدود 2/2 میلیارد دلار و ارزش روز آن تا نیمه اول امسال حدود 4.2 میلیارد دلار برآورد شده است. همچنین در زمان توقف این طرح، بیش از دو میلیون نفر سرمایه‌گذار آن بوده‌اند. WOTOKEN طرح پانزی دیگری است که بسیار شبیه به کلاهبرداری پلاس‌توکن است. براساس اظهارات مقامات چینی، در این طرح نیز از 700 هزار کاربر، 1/1 میلیارد دلار در قالب بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال کلاهبرداری شده است. گرچه ارقام کلاهبرداری در این حوزه درمقایسه با رقم جابه‌جایی‌ها و معاملات حجم زیادی نیست، اما به هرحال افرادی که تخصص فعالیت در این حوزه را ندارند، ممکن است در یک چشم‌به هم زدن همه دارایی خود را در کلاهبرداری‌ها از دست بدهند، بنابراین الزامی است افراد قبل از هر اقدامی در این حوزه حتما با کارشناسان و افراد مورد اعتماد مشورت کرده و پس از کسب آگاهی کامل اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. البته باید توجه داشت نبود زیرساخت‌های قانونی و کم‌توجهی قانونگذار به این حوزه ازجمله دلایل افزایش جرم در این فضای جدید است.

 * نویسنده: سیدروح‌الله موسوی،کارشناس فناوری اطلاعات