حکم اخیر دیوان برای حذف چاپ مقاله قبل از دفاع رساله چگونه با حفظ جایگاه علمی ایران جمع می‌شود؟
به گزارش «فرهیختگان»، چند سالی می‌شود که شاهد انتشار اخباری مبنی‌بر صدور رای توسط دیوان عدالت اداری درخصوص پرونده‌های مرتبط با نظام آموزش عالی کشور هستیم، در این میان دانشجویان به‌ویژه آنهایی را که در مقطع دکتری تحصیل می‌کنند، شاید بتوان بیشترین شاکیان از این نظام دانست که طبیعتا حجم بالایی از آرای صادرشده توسط دیوان نیز مرتبط و به نفع این قشر بوده است. پرونده‌هایی که طی یکی دو سال اخیر بعضا سروصداهای زیادی هم به راه انداخته و حتی به صدور حکم انفصال از خدمت برخی روسای دانشگاه‌ها در ماجرای دانشجویان بورسیه هم کشیده شد. این دیوان با توجه به جایگاه قانونی خود می‌تواند با ابطال آیین‌نامه و بخشنامه‌های مختلف مرتبط با به بخش‌های آموزشی و پژوهشی مسیر جدیدی را پیش‌روی شاکیان بگذارد که قطعا اجرای آرای صادرشده توسط این دیوان، همانند دیگر بخش‌های قوه قضائیه لازم‌الاجراست، موضوعی که باعث شده دانشجویان دکتری که مدتی به‌سمت برگزاری تجمع‌های اعتراضی و راه‌اندازی کمپین مختلف روی آورده بودند، ترجیح دهند به جای پیگیری مطالبات خود از این راه، از دانشگاه‌ها و حتی بخشنامه‌های وزارت علوم به دیوان عدالت اداری شکایت ببرند و در عمل نیز در بسیاری از پرونده‌ها، برنده این دعوای حقوقی شوند.
اول هفته بود که رسانه‌ها خبر حذف شرط چاپ مقاله برای دفاع از رساله دکتری توسط این دیوان را منتشر کردند. دیوان در رای خود آورده است: «به‌دنبال شکایت از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و درخواست تقاضای ابطال ماده ۱۹ آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی دانشجویان مصوب ۱۳۹۴، درخصوص اینکه «دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی–پژوهشی مستخرج از رساله با تایید استادراهنما مجاز است در حضور داوران از رساله خود دفاع کند.» هیات‌عمومی دیوان عدالت اداری پس از بحث و بررسی و با این استدلال که بند ۴ قسمت (ب) ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳یکی از وظایف و اختیارات وزارت علوم را تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی موسسات آموزش عالی و رعایت اصول انعطاف، پویایی رقابت و نوآوری علمی قرار داده، و ماده ۱۹ آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی دانشجویان مصوب ۱۳۹۴ مغایر با اصول انعطاف، پویایی رقابت و نوآوری علمی است، چراکه از یک‌سو صرف پذیرش مقاله و صدور گواهی پذیرش مقاله به امضای سردبیر مجله علمی–پژوهشی مبین احراز اوصاف علمی بودن مقاله نگارش‌شده است و از سوی دیگر چاپ مقاله جزء مصادیق معیارها و استانداردهای علمی نیز نیست و همین‌طور طولانی بودن فرآیند چاپ مقالات و الزام آنها به چاپ مقاله به‌صورت مطلق و بدون وجه به شیوه مدیریت حاکم بر مجلات علمی–پژوهشی موجب اضرار به منافع عموم دانشجویان است، با اکثریت آرا ماده ۱۹ آیین‌نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی دانشجویان مصوب ۱۳۹۴ را قابل ابطال دانست و مقرر کرد صرف ارائه گواهی پذیرش مقاله در نشریات علمی–پژوهشی برای مجاز شدن دانشجوی دوره دکتری برای دفاع از پایان‌نامه خود کفایت می‌کند.» این رای در وهله اول باعث صرفه‌جویی در وقت دانشجوی دکتری به‌ویژه آن‌دسته از دانشجویانی می‌شود که در شرایط کرونایی این روزها منتظر برگزاری جلسه دفاع و گرفتن حکم فارغ‌التحصیلی‌شان هستند. اما با توجه به مقاومت در‌مقابل اجرای آرای صادرشده توسط این دیوان در پرونده‌های قبلی و همچنین اهمیت چاپ مقاله در نظام آموزشی کشور به نظر نمی‌رسد این رای به‌راحتی به مرحله اجرا برسد.
مرادی عضو کمپین دکتری:
رای دیوان عدالت اداری به نفع بخش اندکی از دانشجویان دکتری است
ابوطالب مرادی عضو کمپین دکتری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در این زمینه گفت: «در آیین‌نامه دکتری، چاپ یک مقاله علمی و پژوهشی برای امکان دفاع از پایان‌نامه یکی از موارد قطعی است و در بسیاری از دانشگاه‌ها، دانشجو باید منتظر چاپ مقاله‌اش در ژورنال‌های مختلف بماند، اما براساس رای جدید دیوان اداری، صرف پذیرش مقاله در ژورنال‌ها دانشجو می‌تواند به جلسه دفاع برود. به‌عبارت دیگر دیوان با این رای خود تنها سخت‌گیری بیش از حدی را که دانشگاه‌ها درباره چاپ مقاله داشته‌اند تا حدی کاهش داده است.»
او با تاکید بر اینکه این رای نهایتا یک یا دو ماه زمان را به نفع دانشجو خواهد کرد، اظهار داشت: «روند ارسال مقاله به ژورنال و ارسال جواب تایید توسط آنها خود پروسه زمانبری است، چراکه دانشجو مدت‌زمان زیادی را باید منتظر بماند تا ژورنال به او پاسخ داد که اصلا مقاله‌اش چاپ می‌شود یا اینکه رد خواهد شد؛ بعد از آن اگر مقاله نیاز به اصلاح داشته باشد پروسه انجام اصلاحات و گرفتن تاییدیه از داوران ژورنال خود نیازمند 6 ماه تا یک سال زمان است. عمده مشکل درباره مقاله دانشجویان دکتری مربوط به همان بازه زمانی است که مقاله مورد پذیرش ژورنال‌ها قرار می‌گیرد.»
عضو کمپین دکتری افزود: «از آنجا که شاید صرفه‌جویی یک یا دو ماه زمان برای برخی دانشجویان دکتری موضوع مهمی باشد، باید گفت که این رای بیشتر به نفع این دانشجویان محسوب می‌شود و درغیر این‌صورت تفاوت چندانی برای دفاع از رساله دکتری ایجاد نشده است. بااین‌حال باید بگویم وقتی دیوان عدالت اداری زیاد وارد پرونده‌های دانشجویان دکتری می‌شود، نشان می‌دهد که وزارت علوم برای دانشجویان دکتری مشکلات زیادی را ایجاد کرده و به همین دلیل است که می‌بینیم آرای مختلفی به ضرر این وزارتخانه صادر شده است.»
مرادی با بیان اینکه دیوان عدالت اداری آخرین نهادی است که به‌صورت عادلانه نسبت به دانشجویان دکتری رفتار می‌کند، تصریح کرد: «دانشجویان دکتری دیگر نه امیدی به مجلس شورای اسلامی دارند و نه حتی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و خود وزارتخانه که بخواهند اقدام به اصلاح آیین‌نامه‌ها کنند، به همین دلیل دیگر کم‌کم به این نتیجه رسیده‌ایم که سریع‌تر راه کمک گرفتن، استفاده از ظرفیت دیوان عدالت اداری است؛ البته معتقدم بی‌عدالتی نسبت به این دانشجویان به‌حدی است که بحث شکایت بردن به دیوان عدالت اداری همچنان ادامه خواهد داشت.»
دانشجوی دکتری دانشگاه شهیدبهشتی:
دانشگاه‌ها حتما در اجرای رای دیوان عدالت اداری مقاومت خواهند کرد
مجتبی شفیعی، دانشجوی دکتری دانشگاه شهیدبهشتی در این‌باره با تاکید بر اینکه قطعا هرچه قیود را از دوش دانشجویان این مقطع برداریم، کیفیت کار آنها افزایش پیدا می‌کند، گفت: «در رای دیوان عدالت اداری شرط چاپ به شرط پذیرش مقاله برای دفاع از رساله دکتری تغییر کرده و علی‌رغم اینکه برای دانشجو نفع دارد، اما نمی‌توان به صراحت گفت که این کار برای نظام آموزشی تحصیلات تکمیلی کشور هم نفع خواهد داشت.» این دانشجوی دکتری دانشگاه شهیدبهشتی با تاکید بر اینکه تولید مقاله توسط دانشجویان دکتری حفظ شده است، تصریح کرد: «متاسفانه تعداد بسیار کمی مقاله در سال توسط اساتید ما منتشر می‌شود که خودشان نویسنده اصلی باشند و یا تز مقاله مربوط به دانشجویان آنها نباشد. به‌عبارت دیگر بیش از 99درصد از اساتید ما حتی در سال یک مقاله هم منتشر نمی‌کنند که حاصل کار پژوهشی خودشان باشد و اگر مقاله‌ای هم منتشر می‌شود، صرفا حاصل کار دانشجویان است که اسم اساتید هم در آن درج شده است.»
شفیعی افزود: «نکته دیگر درباره رای صادرشده توسط دیوان عدالت اداری این است که قطعا این رای با مخالفت مسئولان دانشگاه‌ها مواجه می‌شود؛ چراکه مسئولان نسبت به هرکس دیگر به آرای صادرشده، واقف هستند و می‌دانند با این کار دانشجو صرفا به ارائه مقاله اکتفا می‌کند و چون دیگر الزامی برای چاپ آن وجود ندارد، دانشجو هم خود را مقید نمی‌کند که مقاله‌اش از الزامات علمی برخوردار باشد و صرفا به ارائه داده‌هایی در قالب مقاله به ژورنال‌های علمی اکتفا می‌کند، البته حدود یک ماهی هم زمان می‌برد که این مقاله تایید و یا رد شود و در این فرصت هم دانشجو اقدام به دفاع از رساله خود می‌کند و مطمئنا اساتید با این مساله مشکل خواهند داشت.»
او یادآور شد: «هرچند این رای چون باعث راحت‌تر شدن کار دانشجو در عمل می‌شود، منفعت‌هایی خواهد داشت اما نباید این مساله را فراموش کرد که دانشگاه هم در عمل بروکراسی اداری را در این زمینه افزایش می‌دهد تا جایی که معتقدم امکان دارد از دانشجو تعهد بگیرد که تا زمان چاپ مقاله، درخواست ارائه مدرک از دانشگاه را ندهد و یا اصلا مدرک دانشجو را گرو نگه دارند. از طرف دیگر چنین آرایی درنهایت منفعتی برای سیستم آموزشی نخواهد داشت و از این چاله به چاله دیگر رفتن است.»
این دانشجوی دکتری دانشگاه شهیدبهشتی با تاکید بر اینکه مساله اصلی این است که باید شرط چاپ مقاله از بین برود، بیان داشت: «در هیچ دانشگاه خارجی چنین روندی برای دانشجویان دکتری وجود ندارد بلکه این دانشجویان براساس تزهایی که در دانشگاه‌ها تعریف می‌شوند، پذیرش خواهند شد؛ اما در دانشگاه‌های کشور ما این‌گونه است که دانشجو تز خود را در قالب رساله انجام می‌دهد و تازه ارزیابی از آن رساله در قالب انتشار دو یا یک مقاله سنجیده می‌شود. این مساله بدان معنی است که اولا اساتید دانش داوری رساله را در خارج از پروسه مقاله ندارند و دوما در نظام آموزشی ما سیستم ارباب–رعیتی راه‌اندازی شده و استاد نقش ارباب و دانشجو هم نقش رعیت را دارد؛ به همین دلیل است که می‌بینیم این سیستم پویا نیست. یعنی هیچ‌گاه نمی‌بینیم عضو هیات‌علمی خط علمی را در پیش بگیرد که در این مسیر دانشجویان دکتری کمک‌کننده باشند، بلکه انتظارشان این است دانشجو مقاله‌ای بنویسد و اسامی اساتید را هم در آن قید کند.»
شفیعی با بیان اینکه در هیچ کجای دنیا در نوشتن و چاپ مقاله اجباری وجود ندارد، گفت: «شرط اصلی در دانشگاه‌های معتبر تز و هدف ارائه آن است. قطعا تا زمانی که عنوان تز دکتری ما پیش از جذب دانشجوی دکتری مشخص نباشد، اصلا نمی‌توان در حوزه تخصصی‌سازی ورود کرد. نگاه کنید دانشجو امروز 5 ترم در دانشگاه حضور دارد و تازه بعد از آن موضوع تز مشخص می‌شود، با این روند چنین آرایی هم چندان کمک‌کننده نیست و تنها همانند یک داروی مسکن عمل می‌کند. نکته جالب دیگر اینکه علی‌رغم الزام‌آور بودن رای دیوان، مسئولان دانشگاهی چندان آن را مدنظر قرار نمی‌دهند و عنوان می‌کنند که تابع وزارت علوم هستند و تا زمانی که این وزارتخانه بخشنامه اجرای آن را ابلاغ نکند، اتفاق خاصی نخواهد افتاد.»
حضور دیوان عدالت اداری در کنار دانشجویان
با اینکه رای دیوان عدالت اداری مبنی‌بر حذف الزام چاپ مقاله و تقلیل آن به صدور گواهی پذیرش مقاله در مجلات علمی و پژوهشی به‌عنوان شرط دفاع از رساله دکتری مطرح شده، آن‌طور که باید از دید دانشجویان دکتری مفید تلقی نمی‌شود، اما با نگاهی به آرایی که تا امروز توسط این نهاد با موضوع دانشجویان دکتری منتشر شده، باید گفت که دیوان عدالت اداری طی یکی دو سال اخیر بسیاری از موانع دانشجویان دکتری را مرتفع کرده است. ابطال مصوبه کسب حدنصاب نمره مصاحبه دکتری توسط دانشگاه‌ها و کم شدن اختیار دانشگاه‌ها در پذیرش دانشجوی دکتری براساس این رای، غیرقانونی اعلام شدن ممنوعیت ثبت‌نام دانشجویان دکتری آزمون این مقطع و رای جدید این دیوان درباره عدم الزام برای چاپ مقاله را می‌توان اصلی‌ترین آرای صادرشده توسط دیوان برای رفع مشکلات دانشجوی دکتری دانست. البته این نهاد در مقابل مشکلات دیگر دانشجویان هم بیکار ننشسته و رای‌های مختلفی مانند غیرقانونی خواندن دریافت شهریه از دروس جبرانی، الزام دانشگاه‌ها به جذب دانشجویان بورسیه و درنهایت صدور حکم انفصال از خدمت برای برخی روسای دانشگاه‌ها که حاضر به تمکین از رای دیوان نشده بودند، ابطال الزام به چاپ 2 مقاله انگلیسی در مجلات خارج از کشور برای دانشجویان، ابطال مصوبه شورای آموزش تحصیلات تکمیلی دانشگاه علم‌وصنعت مبنی‌بر کسر نمره به‌خاطر تاخیر در دفاع از پایان‌نامه و... را می‌توان جزء مهم‌ترین آرای صادرشده توسط این دیوان طی چند سال اخیر دانست، مصوباتی که در عمل آن‌طور که باید مورد استقبال دانشگاه‌ها به‌عنوان متولیان اجرای آن قرار نگرفت و دانشجویان بعد از صدور آرا هم راه زیادی را برای اجرا در پیش داشته و دارند.
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار
مطالب پیشنهادی
