به گزارش «فرهیختگان»، چرا پیشنهاد دولتی‌سازی دانشگاه آزاد بی‌مبنا است؟چند روز قبل نماینده مردم بناب در مجلس شورای اسلامی پیشنهاد ادغام دانشگاه آزاد اسلامی و پیام‌نور را در صحن علنی مجلس مطرح کرد تا با این ادغام به‌زعم او یک دانشگاه نیمه‌دولتی با رویکرد جدید شروع به فعالیت کند. محمد باقری، نماینده بناب معتقد است با وارد شدن پای یک دانشگاه نیمه‌‌دولتی، رویکرد جدیدی اتخاذ شده و مشکلات مالی دانشگاه آزاد حل می‌شود.

پیشنهاد ادغام دو دانشگاه آزاد اسلامی و پیام‌نور درحالی از سوی نماینده بناب مطرح شده که کارکرد، کارویژه، ماهیت و فلسفه تاسیس این دو دانشگاه کاملا با یکدیگر متفاوت است. دانشگاه آزاد اسلامی، بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان است که با بیش از 400 واحد در سراسر کشور تاسیس شد. درحالی‌که دانشگاه پیام‌نور از ابتدا با هدف آموزش غیرحضوری تاسیس شد، اما به نظر می‌رسد چندی بعد راه و مقصد متفاوتی به‌ویژه در دهه اخیر پیش گرفته که انتقادات بسیاری هم به‌همراه داشته است. «وامانده از رسالت خویش»، «کارخانه تولید مدرک»، «رشد قارچ‌گونه مراکز و شعب» و... همه و همه کلیدواژه‌هایی است که چند سال اخیر درباره دانشگاه پیام‌نور می‌شنویم؛ دانشگاهی که در دهه 60 سبک جدیدی از تحصیل را در ایران به راه انداخت و در اساسنامه خود اعلام کرد فلسفه وجودی‌اش جذب و پذیرش افرادی است که قادر به تحصیل در سایر دوره‌های دانشگاهی نیستند و نمی‌توانند حضور فیزیکی و تمام‌وقت در دانشگاه داشته باشند. «آموزش برای همه، همه‌وقت و همه‌جا» هم شعار این دانشگاه برای شروع فعالیتش بود. اما حالا شاهد بسط و توسعه دانشگاه پیام‌نور برخلاف اهداف اولیه آن هستیم و این یعنی یک ضایعه در آموزش عالی کشور.

این درحالی است که در تمام این سال‌ها دانشگاه آزاد نام مهم‌‌ترین و بزرگ‌‌ترین ارگان غیردولتی آموزش عالی در ایران و حتی منطقه را به خود اختصاص داده و طی سال‌های اخیر توانسته بار 38درصد آموزش عالی کشور را به دوش بکشد.

  دولتی‌سازی دانشگاه آزاد به‌معنای بازگشت دانشگاه به روال گذشته است

پس از پیشنهاد نماینده مردم بناب، دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در جلسه شورای دانشگاه تلویحا، این ادغام را غیرممکن دانست و گفت: «برخی به‌دنبال آن هستند تا نعمت‌هایی را که خداوند قرار داده، تغییر دهند، ازاین‌رو درباره دانشگاه آزاد اسلامی از کلیدواژه دولتی‌سازی این دانشگاه استفاده می‌کنند که این رویکرد به‌معنای بازگشت دانشگاه به روال گذشته است، اما واقعیت این است که تحول در دانشگاه آزاد اسلامی با گذر از گذشته آغاز شده و اکنون عنایت خاص مقام‌معظم‌رهبری به دانشگاه آزاد اسلامی موجب شده این دانشگاه یک مسیری را پیدا کند که برای حرکت روبه‌جلو نیازمند آگاهی و قدردانی از نعمت‌هاست، بنابراین مدیران دانشگاه آزاد اسلامی باید حساس بوده و تلاش کنند تا قدر نعمت‌ها را بدانند.»

  رفع مشکلات مالی دانشگاه آزاد، مستلزم وصول مطالبات از دولت

«مشکلات مالی دانشگاه آزاد» اصلی‌ترین دلیل پیشنهاد نماینده مردم بناب برای ادغام این دانشگاه با پیام‌نور است. امسال شرایط خاصی که شیوع کرونا برای کشور و به تبع آن برای دانشگاه‌ها ایجاد کرده، باعث شد بسیاری از دانشگاه‌ها با مشکلات مالی مواجه شوند. دانشگاه آزاد اسلامی هم از این قاعده مستثنی نبود.

مطالبات مالی دانشگاه آزاد اسلامی از ارگان‌های دولتی موضوع دیگری است که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت؛ مطالباتی که طی سال‌های اخیر این دانشگاه را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که در ۵ سال اخیر بدهی‌‌های دولت به دانشگاه آزاد اسلامی پرداخت نشده، درحالی‌که این دانشگاه در شرایط کنونی کشور به وصول این بدهی نیازمند است. در بودجه ۹۹ هم نام دانشگاه آزاد اسلامی در لیست طلبکاران دولت قرار گرفت و دولت مکلف شد بدهی خود را با دانشگاه آزاد اسلامی تسویه کند.

موضوع بدهی بنیاد شهید و امور ایثارگران به دانشگاه آزاد نیز موضوع تازه‌ای نیست؛ این بدهی از زمانی که دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد شده و تاکنون که به 40‌ سالگی نزدیک می‌شود، وجود داشته؛ اما مساله اصلی این است که هر سالی که می‌گذرد این بدهی‌ها پرداخت که نمی‌شود هیچ، بلکه افزایش هم پیدا می‌کند. با توجه به شیوع ویروس کرونا و مشکلاتی که سازمان‌‌ها، نهادها و دانشگاه‌‌ها با آن مواجه شده‌‌اند، مشکلات مالی متوجه دانشگاه آزاد نیز شده است. بنابراین به نظر می‌‌رسد که پرداخت بدهی‌ها مخصوصا از سوی دولت باید در دستورکار قرار گیرد، چراکه پرداخت معوقه و افزایش حقوق کارکنان و اعضای هیات‌علمی نیازمند وصول این مطالبات است.

دانشجویان خانواده معظم شهدا و ایثارگران حدود ۱۰درصد دانشجویان این دانشگاه را تشکیل می‌‌دهند و این درحالی است که بنیاد شهید از سال ۹۲ تا ۹۷ بدهی خود را به این دانشگاه پرداخت نکرده است. هرچند در ماه‌های اخیر قدری این وضعیت به‌سمت بهبود رفته اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله زیادی مانده است.

پیگیری این مطالبات و پاسخ به انتظارات دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه آزاد به‌عنوان بخشی از آحاد جامعه را می‌توان از نمایندگان و وکلای ملت انتظار داشت. دانشگاه آزاد، به گفته مسئولان دانشگاهی مردمی و برای مردم است؛ بنابراین آیا بهتر نیست بهارستان‌نشینان به‌عنوان وکلای مردم به جای مطرح کردن این پیشنهادها پیگیر مطالبات دانشگاه باشند و حق تضییع‌شده این دانشگاه را از ارگان‌های دولتی مطالبه کنند؟ درصورت وصول این مطالبات تا سال ۱۴۰۰، دانشگاه آزاد اسلامی می‌‌تواند تمام بدهی‌‌های خود به اعضای هیات‌علمی و کارمندان را تسویه کرده و علاوه‌بر آن حقوق و مزایای کارکنان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه را نیز ارتقا دهد.

  نادیده گرفتن دانشگاه آزاد اسلامی در جریان فضای علمی کشور

تبعیض و ناملایمات نسبت به دانشگاه آزاد از سوی دولت، در بودجه پژوهشی نیز دیده شده است. این درحالی است که این دانشگاه نیمی از بار آموزش عالی کشور را برعهده دارد و سومین دانشگاه جهان از نظر تعداد دانشجو شناخته می‌شود اما وزارت علوم و دستگاه‌‌های دیگر به جای اینکه دانشگاه آزاد اسلامی را با نگاه یاری‌‌دهنده علم کشور ببینند، به چشم رقیب به آن نگاه می‌کنند. به‌طور مثال در بودجه پژوهشی سال 98 نام دانشگاه آزاد اسلامی حذف شد. 22 اردیبهشت سال 98 یعنی حدود دو ماه بعد از تصویب قانون لایحه بودجه اسحاق جهانگیری آیین‌‌نامه اجرایی بند (ح) تبصره 9 لایحه بودجه را ابلاغ کرد؛ آیین‌نامه‌‌ای که گرچه در آن و در لایحه بودجه به اختصاص اعتبارات مراکز آموزش عالی اشاره کرده؛ اما تفسیری که دولت از آن ارائه کرده، نام دانشگاه آزاد اسلامی را از آن حذف کرده است. در بودجه 99 نیز در لایحه‌ای که دولت به مجلس فرستاده، مجددا نام دانشگاه آزاد اسلامی بین تبصره‌ها دیده نشد. این درحالی است که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در سخنان خود بارها اعلام کرده‌‌اند این دانشگاه خصوصی نیست بلکه متعلق به همه مردم است؛ بنابراین نادیده‌گرفتن یک دانشگاه مردمی در لایحه بودجه یعنی نادیده‌گرفتن نیمی از آموزش و پژوهش کشور. نتیجه این نادیده‌گرفتن از سوی دولت نیز باعث شده دانشگاه آزاد با مشکلات زیادی روبه‌رو شود.

  دانشگاه‌های دولتی نیازمند توجه بیشتر اهالی بهارستان

لایحه بودجه سال 1400 چندی پیش از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این لایحه بودجه دانشگاه‌های کشور است، مساله‌ای که همواره یکی از چالش‌برانگیزترین بخش‌‌های این لایحه بوده و روسای دانشگاه‌‌ها همیشه نسبت به میزان و مدل اختصاص آن و نیز عدم تخصیص کامل مبلغ بودجه گله و اعتراض داشتند. در بودجه 1400 نیز بسیاری از روسای دانشگاه‌های دولتی موضع گرفته و نسبت به آن اعتراض کردند. البته این گلایه فقط مربوط به امسال نیست و در سال‌های گذشته نیز بسیاری از دانشگاه‌های دولتی به‌دلیل عدم اختصاص کامل بودجه حتی برای افزایش حقوق اساتید خود با مشکل مواجه شدند. چندین سال است که حقوق دریافتی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های تابعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، افزایشی بسیار ناچیز را تجربه کرده است. این افزایش ناچیز حقوق، نه‌تنها هیچ نسبتی با رشد میزان تورم سالانه در کشور نداشته است، بلکه در قیاس با حقوق‌‌بگیران سایر نهادهای کشور بسیار ناچیز بوده است. رشد تورم و عدم افزایش حقوق اعضای هیات‌علمی و کارمندان دانشگاه‌های دولتی در سال‌های اخیر باعث شده سبد معیشت این قشر تقلیل پیدا کند. بسیاری از کارمندان آموزشی در وزارت علوم می‌گویند امسال افزایش حقوق شامل حال آنها نشده و اتکای دانشگاه‌ها به بودجه دولت نه‌تنها به نفع آنها نیست بلکه به ضررشان نیز تمام می‌شود. قطعا در چنین شرایطی، آن هم با توجه به شرایط کرونایی و مشکلات اقتصادی، بسیاری از دانشگاه‌های دولتی از مسیر اصلی خود که همان افزایش کیفیت آموزش است، دور مانده‌اند.

احمد معتمدی، رئیس دانشگاه امیرکبیر نیز دیروز با انتقاد از وضعیت بودجه‌ای دانشگاه‌ها در لایحه ۱۴۰۰ گفت: «ما در دانشگاه با هزینه‌هایی روبه‌رو هستیم که قابل حذف نیست؛ در ابتدا باید هزینه‌های پرسنلی را بدهیم و از طرفی دیگر هزینه‌های اضطراری داریم، مثل سلف‌سرویس، آب، برق، گاز، تلفن و اینترنت. این هزینه‌ها چیزهایی نیستند که دانشگاه بگوید، صرفه‌جویی می‌کند. بنابراین وقتی از بودجه کسر می‌شود، از بخش‌هایی مثل پژوهش و فناوری زده می‌شود. متوسط بودجه آموزش عالی ۴۵درصد افزایش پیدا کرده و بودجه دانشگاه امیرکبیر زیر ۴۰درصد افزایش پیدا کرده است که نسبت به آن اعتراض داشتیم و اعلام کردیم این بودجه کفاف هزینه‌های ما را نمی‌دهد.»

روسای دیگر دانشگاه‌های بزرگ کشور نیز در روزها و البته سال‌های گذشته گلایه‌های مختلفی نسبت به بودجه اختصاص‌یافته به دانشگاه داشته و حتی از وضعیت تخصیص بودجه بارها گلایه کرده‌اند. هرچند واکاوی مسائل مالی مربوط به دانشگاه‌های دولتی نیازمند بحث مبسوطی است اما با این اوصاف به نظر می‌رسد اگر نمایندگان مجلس نگران مشکلات مالی دانشگاه‌ها هستند بهتر است در وهله اول به مشکلات مالی دانشگاه‌های دولتی ورود کنند. دانشگاه‌هایی که از بودجه دولتی نیز ارتزاق می‌کنند اما همچنان با مشکلات زیادی دست به گریبانند.

  تنوع لازمه آموزش عالی است؛ قدرت انتخاب را از داوطلبان دریغ نکنیم

پراکندگی واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در گستره سرزمین ایران که از شهرهای بزرگ تا بسیار کوچک را تحت‌پوشش قرار داده، توانمندی بی‌‌نظیری را برای این دانشگاه به‌ وجود آورده و توانسته عدالت آموزشی را محقق کند. درواقع «برقراری عدالت آموزشی در تمام نقاط کشور» همان هدفی بود که دانشگاه آزاد اسلامی براساس آن تاسیس شد تا بتواند پاسخگوی نیازهای تحصیلی جوانانی باشد که در نقاط مرزی و محروم کشور از آن بی‌‌بهره بودند. هدفی که دانشگاه‌های دولتی و در راس آن وزارت علوم با وجود ارتزاق از بودجه دولتی از آن ناتوان بودند. دانشگاه آزاد اسلامی با راه‌اندازی واحدهای دانشگاهی در تمام کشور، توانست علم را به دورترین نقاط مرزی کشور نیز ببرد. این دانشگاه با گستره جغرافیای خود این امکان را برای مشتاقان به تحصیل فراهم کرد تا بتوانند در شهر محل سکونت خود ادامه تحصیل دهند. آنهایی که شانسی برای قبولی در دانشگاه‌های بزرگ دولتی را نداشتند حالا در شهر محل سکونت‌شان می‌توانند در رشته موردعلاقه خود به تحصیل بپردازند. به هر شهر کوچک و حتی روستاهای دورافتاده که سفر کنید، فارغ‌التحصیلان دوره ارشد و دکتری را خواهید دید.

درواقع حضور دانشگاه آزاد به فضای آموزش عالی تنوع داده و به‌دلیل وسعت جغرافیایی و تنوع رشته‌ها این قدرت انتخاب را به دانشجویان داده است تا بتوانند در کمترین فاصله در رشته موردعلاقه خود تحصیل کنند. تنوع آموزش عالی، تنوع انتخاب‌های پیش‌روی داوطلبان، امکان حضور در کنار خانواده، کاهش آسیب‌های اجتماعی و... همه شرایطی است که از سوی این دانشگاه برای دانشجویان فراهم شده است؛ امکاناتی که بسیاری از زیرنظام‌های آموزشی مثل دانشگاه‌های غیرانتفاعی، پیام‌نور و حتی دانشگاه‌های دولتی از آن عاجزند.

امروز دانشگاه آزاد اسلامی 38درصد از بار آموزش عالی کشور را برعهده دارد و سومین دانشگاه جهان از نظر تعداد دانشجو شناخته می‌‌شود. این دانشگاه با بیش از 440 واحد دانشگاهی و پنج میلیون فارغ‌‌التحصیل، 10 میلیون مترمربع فضای آموزشی مسقف، 70 هزار عضو هیات‌علمی و مدرس تمام‌‌وقت و نیمه‌‌وقت به‌عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان مطرح شده است.

این دانشگاه به گفته مسئولان آن پنج هزار هکتار مزرعه تحقیقاتی در حوزه کشاورزی و 11 هزار آزمایشگاه و کارگاه، ۱۳۹ مرکز تحقیقاتی و ۱۲ پژوهشکده، ۱۳۵ مرکز رشد و پارک علم‌وفناوری و ۱۱۳۵ شرکت مستقر در مراکز رشد دارد و می‌‌تواند نقش مهمی در حوزه پژوهشی کشور بازی کند. بنابراین کنار هم قرار دادن نام دانشگاه آزاد اسلامی و پیام‌نور به نفع آموزش عالی کشور نیست و با توجه به تفاوت ماهیت متفاوت تاسیس این دو دانشگاه ادغام، اشتباه و غیرمنطقی است.