به گزارش «فرهیختگان»، سال گذشته که ویروس کرونا در چین سروکله‌اش پیدا شد، هیچ‌کس تصورش را هم نمی‌کرد بعد از گذشت یک‌سال، هنوز دنیا درگیر آن باشد. هنوز با وجود اینکه مدت‌ها از تعطیلی دانشگاه‌ها می‌گذرد، تصمیمی برای بازگشایی کامل کلاس‌ها گرفته نشده و به‌تازگی قرار است کلاس‌ها در برخی از دانشگاه‌ها به‌صورت آنلاین و حضوری در کنار هم یا صرفا به‌طور آنلاین برگزار شوند. خیلی از دانشگاه‌های دنیا از‌جمله دانشگاه‌های آمریکایی که تا حد زیادی به دانشجویان بین‌المللی وابسته بودند، دچار خسارت‌های مالی شدند و بعضی از آنها تا مرز ورشکستگی پیش رفتند. اما بعد از گذشت مدتی، با وجود چندبار شیوع کرونا در چین و برخی کشورهای آسیایی، درحال حاضر اوضاع بحران کرونا در منطقه آسیا به‌ویژه در ناحیه آسیای‌شرقی تحت کنترل است و مدت‌هاست آماری از مبتلایان و کشته شده‌ها بر اثر این ویروس گزارش نشده است. به‌نظر می‌رسد، این اوضاع مناسب می‌تواند شرایط مساعدی را برای جذب دانشجو از سراسر دنیا ایجاد کند و انگیزه‌ای باشد که دانشجویان بین‌المللی در غیاب آمریکا و کشورهای اروپایی، آسیا را برای ادامه تحصیل خود انتخاب کنند.

  تمرکز در منطقه آسیا

در تمام کشورهای دنیا، موسسه‌های آموزش عالی و دانشگاه‌ها نقش چشمگیر و فعالی در اکوسیستم‌ها و شبکه‌های آموزشی ایفا می‌کنند. این مراکز با تولید علم منجر به تولید امکانات فرهنگی و خدمات پیشرفته‌ای چون مراقبت‌های پزشکی و نیز علوم و نوآوری‌های باز می‌شود. موسسه‌های آموزش ‌عالی در همکاری با بخش دولتی در سطح ناحیه و منطقه قادرند چالش‌های اجتماعی و محیطی را حل‌وفصل کنند. در همین راستا، این موسسه‌ها می‌توانند باعث کارآفرینی و بالا رفتن ظرفیت نوآوری شرکت‌ها در ابعاد مختلف شوند. در بحران کنونی کرونا، بسیاری از موسسه‌های آموزش عالی در بیشتر کشورها از جمله آسیای شرقی، به آموزش آنلاین رو آورده‌اند. درحالی‌که بسیاری از متخصصان و کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که نقش آموزش عالی در آینده در منطقه آسیا پررنگ‌تر خواهد بود، «هامیش کوتس»، پروفسور دانشگاه تسینگوآ گام را فراتر نهاده است. او پیش‌بینی کرده است که تا سال 2030، قریب دوسوم آموزش عالی دنیا در آسیا متمرکز خواهد شد که البته این تمرکز تنها شامل حال دانشجویان بین‌المللی نمی‌شود که در این منطقه تحصیل خواهند کرد، بلکه اعضای هیات‌علمی و دانشگاه‌ها هم بیشتر در آسیا فعالیت خواهند داشت. طبق این تئوری، اگر سنگاپور را به‌عنوان مرکز درنظر بگیرید، 4 ساعت در اطراف آن که پرواز کنید، کشورهای آسیای‌شرقی و آسیای‌جنوب‌شرقی بهترین مقصد آموزش عالی در یک‌دهه آینده در دنیا به‌شمار می‌روند. البته می‌توان دامنه حرکت را بیشتر هم کرد به‌طوری‌که برخی شهرهای شمالی از جمله پکن و توکیو هم با 6 ساعت فاصله از سنگاپور شامل شهرهایی می‌شوند که در آینده آموزش عالی نقش تاثیرگذاری خواهند داشت. طبق گزارش‌های اعلام‌شده، در جمع حدود 50 دانشگاه برتر دنیا، 6 دانشگاه از آسیا حضور دارند و این درحالی است که چین، به‌عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان بزرگ‌ترین بخش آموزش عالی را هم در اختیار دارد. از سوی دیگر، ژاپن هم که به‌عنوان پیشگام قدیمی در بخش آموزش آسیا شناخته می‌شود، به‌تازگی به جمع «چهار ببر آسیا» یعنی کره‌جنوبی، تایوان، هنگ‌کنگ و سنگاپور پیوسته است که بین دهه‌های 1980 تا 1990 میلادی رشد سریعی را در آموزش عالی پشت سر گذاشت. علاوه‌بر این، کشورهایی چون اندونزی، فیلیپین، ویتنام، تایلند و مالزی هم در زمینه اقتصادهای درحال ظهور رشد کرده و توانسته‌اند نردبان ترقی را در سال‌های اخیر طی کنند.

به گزارش «تایم»، پروفسور «کوتس» توصیه می‌کند که هرکدام از این کشورها، تکه‌هایی از یک منطقه تاریخی هستند که گرد هم جمع شده‌اند و این دقیقا اتفاقی است که در اتحادیه اروپا برای آموزش عالی آن منطقه رخ داده است. حالا که دنیا با همه‌گیری کرونا درگیر شده و آموزش عالی بسیاری از کشورهای غربی که نام و آوازه‌ای برای خود رقم زده بودند، روی لبه تیغ راه می‌رود، وقت آن رسیده است که آسیا راه موثری را برای تنظیم مجموعه‌ای از هماهنگی‌های منطقه‌ای در پیش گیرد تا علاوه‌بر اینکه در سایه آن، اعتبار فراملی را از آن خود کرده و می‌تواند اعتماد جهانی را به‌دست آورد، بهره‌برداری کامل از سیستم‌عامل‌ها، شاخص‌ها و تخصص‌ها را از اروپا فرا بگیرد.

 ماهیگیری آسیا از آب گل‌آلود کرونا

او معتقد است که هر ایالت کنترل موسسه‌ها و دانشگاه‌های آموزش عالی خود را در دست بگیرد اما در این میان، یک سیستم مهم تنظیم و مدیریت کیفیت ممکن است ظهور کند. آسیای شرقی و جنوب‌شرقی نسبت به کشورهای غربی از یک مزیت برخوردارند به‌طوری که به‌دلیل محدودیت شمار مبتلایان و مرگ‌ومیر مبتلایان به عفونت کووید-‌19، چالش‌های اقتصادی سختی را متحمل نشده‌اند. ویروس کرونا برخی کشورهای اروپایی را زمین‌گیر کرده و با مشاهده نوع جهش‌یافته جدیدی از ویروس کرونا اوضاع در چند کشور اروپایی دوباره رو به وخامت گذاشته است اما این درحالی است که کشورهای آسیایی در ماه‌های گذشته به‌خوبی توانسته‌اند این همه‌گیری را که تحت کنترل درآورند و حالا مدت‌هاست که خبرهای خاصی از شیوع همه‌گیری و مرگ مبتلایان به‌گوش نمی‌رسد و این نقطه از جهان توانسته ویروس را به سلامت پشت‌سر بگذارد. این مساله، روند تحولات آموزش عالی این منطقه را تسریع می‌کند و می‌توان امیدوار بود که آینده آموزش عالی جهان در این خطه از آسیا رنگ‌وبوی دیگری به‌خود بگیرد و مقصد بسیاری از دانشجویان و اعضای هیات‌علمی از سراسر دنیا باشد.

پروفسور «کوتس» ماه گذشته در گزارشی که خطاب به شورای سیاستگذاری آموزش عالی انگلیس نوشته بود، هشدار داده بود که موسسه‌ها و دانشگاه‌های غربی با توجه به موقعیت فعلی دانشگاه‌های آسیایی، جایگاه خود را در خطر می‌بینند و برای رها شدن از این نابودی، دست به اعمال هرگونه تغییری می‌زنند تا بتوانند رقابت خود را با رقبای آسیایی خود حفظ کنند. نقطه‌ای که درحال حاضر، بسیاری از دانشگاه‌های آسیایی می‌توانند از آن به‌عنوان یک فرصت طلایی برای پیشبرد اهداف آموزش عالی و ارتقای رتبه‌های جهانی خود بهره ببرند.

  امتیازی به نام دانشجوی بین‌المللی

دانشگاه‌های غربی در دهه‌های اخیر با جذب هرچه بیشتر دانشجویان خارجی و بین‌المللی توانستند علاوه‌بر ارتقای جایگاه و رتبه‌های جهانی، موقعیت دانشگاه، رتبه‌های علمی و آموزشی خود را بالا ببرند و همواره سعی می‌کردند با ارائه خدمات طلایی و قابل توجه، دانشجویان بیشتری را به تحصیل در دانشگاه‌های خود جذب کنند. اما شیوع همه‌گیری کرونا تمام نقشه‌ها را نقش بر آب کرد و دانشگاه‌های غربی که روی دانشجویان بین‌المللی حساب ویژه‌ای باز کرده بودند و بخش اعظمی از درآمدهای دانشگاهی خود را از این نقطه تامین می‌کردند، احساس خطر کردند. تعطیلی مرزها و مسدود شدن خطوط هوایی و راه‌های ارتباطی شهرها و کشورها باعث شد تا دانشجویان بین‌المللی در شهرها و کشورهای خود ماندگار شوند و نتوانند به کشور محل تحصیل مراجعت کنند و همین باعث شد تا تمام معادلات مالی و سرمایه‌ای دانشگاه‌ها به‌هم بریزد و برخی از آنها زیر این بار کمر خم کنند. دانشگاه‌هایی که تا سال گذشته از شهریه‌های دانشجویان خارجی بخش زیادی از هزینه‌های خود را تامین می‌کردند، با مشکل بودجه مواجه شدند و بازارهای صادراتی سنتی هم به حمایت بیشتر دولتی نیاز پیدا کردند تا بتوانند وابستگی به دانشجویان بین‌المللی را تا حد زیادی کاهش دهند و بازگشت شفاف‌تری از سرمایه‌گذاری آموزشی داشته باشند. بسیاری از دانشگاه‌ها هم برای جبران کمبود درآمد خود دست به دامان دولت‌ها شدند تا از طریق بودجه‌های دولتی بتوانند گوشه‌ای از این کمبود درآمد را جبران کنند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که اقتصاد و آموزش اقتصاد آسیایی برای دانشجویان بین‌المللی از جذابیت بالایی برخوردار است و بسیاری از آنها فرهنگ‌های محلی و شبکه‌های اشتغال را ترجیح می‌دهند و این‌گونه می‌خواهند بودجه موجود را به‌سمت فرصت‌های دیگر هدایت کنند و در هر صورت، زمان زیادی را صرف کار کردن به شکل آنلاین کنند.

همه‌گیری کرونا باعث روند افزایش جابه‌جایی دانشجو در آسیا از جمله کشورهای چین و مالزی شده است به‌طوری که کارشناسان معتقدند این دو کشور و به‌طور کلی آسیا رقیب سرسخت انگلیس در جذب دانشجوی بین‌المللی خواهند بود. «جان مک نامارا» مدیر تحقیقات جهانی خدمات آموزش بین‌المللی در شورای انگلیس معتقد است جابه‌جایی درون‌منطقه‌ای بعد از شیوع کرونا به پدیده‌ای درحال رشد تبدیل شده است و انتظار می‌رود که این پدیده با تداوم همه‌گیری، شیوع بیشتری پیدا کند. بنابراین به گفته این مدیر تحقیقاتی، باید دید خود را نسبت به رقبای انگلیس به‌عنوان یکی از کشورهای مقصد دانشجویان بین‌المللی در دنیا، تغییر داد. در این میان، نباید فقط انتظار داشت که کشورهای انگلیسی زبان رقیب جدی انگلیس باشند بلکه شواهد نشان می‌دهد کشورهایی چون چین و مالزی هم گزینه‌های بسیار مناسبی در دوران کرونایی جهان به‌شمار می‌روند.

«سیمون مارگینسون»، مدیر مرکز آموزش عالی جهانی در دانشگاه آکسفورد معتقد است اوضاع آموزش عالی به‌ویژه در بحران کرونا در دنیا آنقدر برای جذب دانشجوی خارجی مناسب است که انتظار می‌رود آسیای شرقی به‌زودی به‌عنوان مرکز منطقه‌ای برای جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی در جهان خود را به اثبات برساند. در این میان البته انتظار می‌رود دانشجویان حتی به‌جای انتقال برای یک‌سال تحصیلی کامل، حتی برای یک‌ترم درخواست جابه‌جایی کنند. کارشناسان معتقدند آنچه باید درباره آن فکر کرد، این است که کووید-‌19 تا چه حدی ممکن است سابقه دانشگاه‌ها را پیش از شیوع کرونا به بازی بگیرد و تغییر دهد و این تغییرات بعد از سال 2020، آموزش عالی بین‌المللی را چگونه تغییر خواهد داد. در این میان، برخی کارشناسان بر این باورند که جذب دانشجوی بین‌المللی در انگلیس تنها مربوط به پیشرفت چین در این زمینه نخواهد بود. مدام پرسش‌هایی مطرح می‌شود که چین بعدی کدام کشور است، اما در پاسخ باید گفت که چین بعدی وجود ندارد اما ممکن است رویکرد خاصی در بازار دانشجویان بین‌المللی وجود داشته باشد. شوک‌های قبلی که به بخش آموزش عالی وارد شده است مانند ضربه‌های مالی جهانی، انعطاف‌پذیری از بخش را نشان می‌دهد، به‌طوری‌که می‌توان به آینده آموزش عالی بین‌المللی امیدوار بود و همیشه نباید منتظر خطا در این مسیر بود. «مت دورین»، رئیس جهانی بخش مشاوره خدمات آموزش بین‌المللی می‌گوید فرضیه‌هایی دال بر این امر وجود دارد که آموزش فراملی در جذب دانشجو در دانشگاه‌های جهان به‌دلیل شیوع کرونا گسترش خواهد یافت و دانشجویانی که تاکنون خواستار تحصیل در کشورهای دیگر بودند، می‌خواهند در کشور خود به تحصیل ادامه دهند. برخی کارشناسان روی دانشجویانی تحقیق کرده‌اند که تا پیش از شیوع کرونا تمایل بسیار زیادی به تحصیل در کشورهای خارجی از‌جمله انگلیس از خودشان نشان می‌دادند اما با همه‌گیری کرونا، تصمیم گرفتند در کشور خودشان تحصیل کنند، اما این امر قطعی نیست و چه‌بسا پس از پایان یافتن کرونا در یکی دو سال آینده، دوباره روند انتقال دانشجو به روال قبل برگردد. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا آموزش فراملی ظرفیت افزایش جذب دانشجو در بازه زمانی کوتاهی را دارد و چنانچه این ظرفیت وجود دارد، آیا دانشجویان با پایان یافتن کرونا دوباره به الگوی جابه‌جایی دانشجو پیش از همه‌گیری بازمی‌گردند؟

 *   مترجم: ندا اظهری