بی‌طرفی در مستند معنی ندارد

به گزارش «فرهیختگان»، کمال تبریزی درباره «کودتای ۵۳» می‌گوید: «این مستند تلاش بیش از اندازه‌ای دارد که نگاه کاملا بی‌طرف به وقایع داشته باشد، ولی تصوری که درباره کودتای سال ۳۲ به ذهن متبادر می‌کند دو حفره بزرگ خالی دارد.» مستند «کودتای ۵۳» ساخته تقی امیرانی درباره کودتای ۲۸مرداد سال ۱۳۳۲ است که افشاگری‌های تازه‌ای را درباره بانیان این کودتا به تصویر می‌کشد. ایسنا به بهانه نمایش این مستند در جشنواره حقیقت گفت‌وگویی با کمال تبریزی داشته و او نظرات متفاوتی نسبت به دیگر منتقدان دارد.

کمال تبریزی در پاسخ به اینکه چه اتفاق‌ها و پرداختن به کدام شخصیت‌ها را در مستند «کودتای ۵۳» مغفول‌مانده می‌داند، بیان کرد: «به‌نظرم این فیلم علی‌رغم ساختار خوب و کشش و جذابیتی که دارد از روی عمد وارد موضوعات و رفتارهای سیاسی دوران کودتا نشده و تلاش بیش از اندازه‌ای دارد که نگاه کاملا بی‌طرف به وقایع داشته باشد و متاسفانه همین امر باعث شده بسیاری از حقایق و حوادث واقعی مربوط به برخی شخصیت‌ها از کل ماجرا حذف شود. با اطلاعات نه‌چندان کاملی که من از این واقعه دارم تصور می‌کنم مهم‌ترین آنها آیت‌الله کاشانی و نقش حزب توده در این رخداد اسفبار است و بدون قصد مقایسه باید بگویم که فاز اول سریال ممنوعه «سرزمین کهن» به شکل جذاب و نسبتا کامل‌تری به این حادثه می‌پردازد و تحقیق و نگارش آقای علیرضا طالب‌زاده بسیار دقیق و موشکافانه است. تصویری که درمجموع از این مستند درباره این حادثه به ذهن متبادر می‌شود دو حفره بزرگ دارد؛ آیت‌الله کاشانی و حزب توده!»

تبریزی که به‌عنوان یکی از دانشجویان خط‌امام(ره) درجریان سفارت آمریکا حضور داشته در پاسخ به اینکه چقدر روایت این جریان و ماجراهای دیگر فیلم را درست می‌داند و آیا راهی برای راستی‌آزمایی وجود دارد، گفت: «واقعیت امر این است که من هیچ‌گاه آدم سیاسی نبودم و علاقه‌ای هم نداشته و ندارم که فردی سیاسی باشم، اما درباره سیاست همیشه کنجکاو بوده و هستم. ماجرای تسخیر سفارت آمریکا هم از این امر مستثنی نیست. آن زمان من دانشجوی دانشگاه پلی‌تکنیک بودم و فعالیت عمده‌ام در گروه فیلم و عکس دانشگاه و نمایش و سپس بررسی و تحلیل برخی فیلم‌های سینمایی آن دوران بود و درست به همین دلیل، دانشجویان مصمم به تسخیر سفارت از من و بعضی دیگر از همکارانم دعوت کردند که همراه‌شان باشیم و همه وقایع را به‌صورت مستند در قالب فیلم و عکس ثبت کنیم.»

او ادامه داد: «همان‌طور که می‌دانید تقریبا همه متریال موجود در زمینه فیلم و عکس از این رخداد تاریخی توسط من و سایر همکارانم تهیه شده است، بنابراین به‌عنوان دانشجوی خط‌امام و طبیعتا تحلیلگر سیاسی اطلاعات لازم و کافی ندارم که از این منظر پاسخ شما را بدهم، اما به‌عنوان یک فیلمساز معتقدم در هر فیلمی چه داستانی و چه مستند داستانی که به‌نظر من این فیلم از نوع اخیر است؛ راستی‌آزمایی و صحت روایت فیلم در برابر نظریه و نگاه شخصی و جهان‌بینی فیلمساز اهمیتی ندارد. فیلمسازان در همه‌جای دنیا برای اثبات فرضیه‌ها به‌خصوص از نوع سیاسی آن فیلم نمی‌سازند بلکه فیلمساز واقعی کسی است که دیدگاه و نظریه اختصاصی خود را در هر موردی بیان می‌کند که شما می‌توانید آن را قبول یا رد کنید! اما فیلمسازان جهان به کار خود ادامه خواهند داد، به همین دلیل وقتی فیلمی را می‌بینیم اهمیت اینکه چه می‌گوید و چگونه می‌گوید از درست و غلط‌بودن آنچه می‌گوید مهم‌تر است! «کودتای ۵۳» فیلمی با ساختار مناسب یک مستند و قابل‌تامل است و از نظر من نوع نگاه و حرفی که دارد برای جوانانی که حافظه و اطلاعات تاریخی ضعیف دارند یا حتی ندارند عبرت‌انگیز است و از این منظر فیلمی تاریخی است که کاربرد امروزی دارد و به همین دلیل ارزشمند است.»

   دسترسی به اطلاعات محرمانه ممکن است؟

تبریزی در ادامه در پاسخ به اینکه آیا به‌نوان یک فیلمساز فکر می‌کند در ایران می‌توان چنین فیلمی ساخت و دسترسی آزاد به اطلاعات آرشیوشده و منتشرنشده ممکن است، گفت: «این بستگی به موضوع تحقیق شما دارد. بسیاری موضوعات هستند که به‌راحتی می‌توان به منابع آن دسترسی داشت و حتی برای تحقیق در آن از شما استقبال هم می‌شود، اما موضوعات حساس دیگری هم هستند که تا اطلاع ثانوی محرمانه محسوب شده و امکان دسترسی به آنها فراهم نیست. البته همه می‌دانیم که اطلاعات مربوط به این فیلم نیز سال‌ها ازسوی سازمان اطلاعات آمریکا و انگلیس محرمانه و غیرقابل دسترس بوده و سازندگان فیلم مثلا اگر 20 سال پیش قصد ساخت آن را داشتند امکان گرفتن اطلاعات فعلی هرگز برای آنها میسر نبود. بنابراین دسترسی آزاد به هر نوع اطلاعاتی فعلا در همه نقاط جهان دارای محدودیت‌هایی است که البته شعاع آن در کشورهای مختلف متفاوت است.»

وی افزود: «در کشور ما تصور من این است که اتفاقا به‌دلیل ساختار ویژه اجتماعی، دسترسی به بسیاری از اطلاعات هرچند محرمانه به‌راحتی میسر است! و متاسفانه این می‌تواند هم خوب باشد و هم بد. کافی است نگاهی به ترورهای موفقی که اخیرا در کشور رخ داده است داشته باشیم. البته یک نکته دیگر هم این است که در کشور ما علاوه‌بر اطلاعات محرمانه که می‌تواند قابل دسترسی باشد اطلاعات دیگری هم وجود دارد که تا اطلاع ثانوی به‌راحتی قابل طرح نیست، هرچند در دسترس همگان است!»

کارگردان سریال «سرزمین کهن» درباره اینکه آیا فیلم «کودتای ۵۳» یک فیلم مستقل با روایتی بی‌طرف و صرفا تاریخی است، اظهار کرد: «پیش‌تر هم توضیح دادم؛ به‌واقع بی‌طرفی ازسوی فیلمساز به‌ویژه در کار مستند بی‌معنی است و خود بی‌طرفی هم می‌تواند نوعی طرفداری باشد. به این معنی که وقتی شما حرفی می‌زنید که اشاره به بخشی گزینش‌شده از وقایع و شخصیت‌های یک رویداد دارد می‌تواند نشانگر نوع نگاه و قضاوت فیلمساز هم باشد، بنابراین بهتر است بگوییم در عین بی‌طرفی ظاهری، در بطن هر فیلمی به‌واسطه نوع تدوین و گزینشی که از نماها دارد، به سمت‌وسویی اشاره می‌کند که در هر صورت نشان از قضاوت فیلمساز دارد؛ این عقیده من است.»

جشنواره بین‌المللی فیلم مستند -سینما حقیقت- پس از حدود یک‌هفته سوم‌ دی‌ماه به کار خود پایان داد. مستند «کودتای 53» اگرچه در بخش رقابتی نبود و به‌عنوان یکی از فیلم‌های بخش ویژه حضور داشت اما پرمخاطب‌ترین فیلم جشنواره و حتی به‌صورت غیررسمی مهم‌ترین فیلم این دوره از سینما حقیقت محسوب می‌شود.