به گزارش «فرهیختگان»، آنقدر مساله عجیب و حتی تلخ ولی خنده‌دار است که می‌توان به طنز نامش را سندروم لفظ بیقرار گذاشت! یعنی از همان روز اول شیوع کرونا در ایران، در هر ماجرایی که مربوط به این ویروس لعنتی بود، هرکسی که از راه رسید یک اظهارنظری کرد و به سردرگمی مردم در مواجهه با این بیماری بیشتر دامن زد. یک روز یکی آمد گفت این ویروس در هوا نمی‌ماند و ماسک لازم نیست، دیگری گفت دستکش دست کنید، آن یکی گفت کشندگی کرونا کم است و... درمورد آمارهای مربوط به ابتلا و مرگ‌ومیر هم که حرفی نمی‌زنم. بهتر از من می‌دانید که چه اتفاقاتی افتاد. در ماجرای محدودیت‌ها و نوع مواجهه با کرونا هم یادمان هست که رئیس‌جمهور یک چیزی گفت، استاندار یک‌چیز دیگر، اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا هم حرف سوم و بقیه هم حرف‌های چهارم و پنجم و... . حالا هم که سروکله نوع جهش‌یافته ویروس کرونا در انگلستان پیدا شده و موارد مبتلاشده به آن تا بیخ گوش ما، در همین عمان هم رسیده، برخی از اظهارات به‌گونه‌ای است که انگار از ازل تا ابد هرچه مربوط به بلایا و اتفاقات ناگوار است، تقصیر ایران و از ایران بوده است! هنوز متخصصان هیچ اظهارنظر قطعی دررابطه با نوع جدید ویروس نداشته‌اند، هنوز مختصات آن مشخص نیست و هنوز همه‌چیز در مبهم‌ترین حالتش قرار دارد ولی ما انگار بدمان نمی‌آید همه‌چیز را گردن بگیریم. با این همه، مطالبه‌ای که در رابطه با وضعیت پیش‌آمده وجود دارد، بعد از ایجاد یک‌‌صدایی درمورد موضوعات مربوط به کرونا، نوع مواجهه صحیح و کارآمد با اتفاقات اخیر است؛ یعنی اندیشیدن تدابیری برای جلوگیری از ورود نوع جدید ویروس به کشور. در ادامه هم در رابطه با مدل مواجهه مسئولان نظام بهداشت کشور با کرونا در ایران و چالش‌های پیش‌رو بعد از شیوع نوع جدید ویروس کرونا بیشتر حرف خواهیم زد.

ویروس انگلیسی و چالش‌های جدید با کرونا

ماجرا از کجا شروع شد؟ از آن‌جایی که طی روزها و هفته‌های اخیر اخباری مبنی‌بر ابتلای برخی افراد در کشور انگلستان به نوع جدیدی از ویروس کرونا منتشر شد. البته این ابتلا محدود به انگلستان نماند، کشورهای دیگری نیز ادعای ابتلای برخی از شهروندان‌شان به این مدل جدید کرونا را اعلام کردند. بعد از این اتفاقات، جهان در بهتی فرو رفت که شاید اتفاقات جدید، در مسیر تولید واکسن کرونا اثرگذار باشد و باعث عدم‌موفقیت واکسن‌ها در مهار این ویروس کشنده باشد. این نگرانی اما خیلی دوام نیاورد و شرکت‌های تولیدکننده و محققان بین‌المللی، تایید کردند که فعلا می‌توان به واکسن‌های تولید شده امیدوار بود و نوع جدید ویروس هم تغییری در میزان اثرگذاری آنها ایجاد نخواهد کرد. اما با این همه، تجویز همه متخصصان و کارشناسان این است که اگر هرچه زودتر، اقدامات موثری در زمینه کنترل کرونا در تمام کشورها اتخاذ نشود، این جهش‌ها و تغییرات ویروسی ممکن است که ادامه پیدا کند و در آینده اتفاقاتی رخ دهد که تمام پیش‌فرض‌های موجود را به چالش بکشد. القصه، بعد از اعلام این اخبار و شناسایی موارد ابتلا به ویروس جهش‌یافته بسیاری از کشورهای دنیا، ارتباط خود و آمدوشدهای شهروندان‌شان به انگلستان را ممنوع کردند تا تجربه تلخ آغاز همه‌گیری کرونا دوباره تکرار نشود. هرچند ادعاهایی مبنی‌بر تاخیر اعلام انگلستان در پیدا شدن ویروس جدید هم وجود دارد و هنوز مشخص نیست چند نفر در دنیا به این نوع جدید از کرونا مبتلا شده‌اند. ولی به‌هر‌حال تدابیر بهداشتی و نظارتی به‌حالت خاصی درآمده است و کشورها ضرورت مواجهه فعال با وضعیت جدید را احساس کرده‌اند. ایران هم حتما از این قاعده مستثنی نیست. منتها در ایران نوع مواجهه کمی با تمام دنیا فرق می‌کند.

ضعف در اطلاع‌رسانی و تناقض در ادعاهای مسئولان

در ایران به‌جای بسیج شدن تمام نهادها و مسئولان و متولیان برای حراست از مرزها و جلوگیری از ورود ویروس جدید به کشور، از یک‌طرف هنوز پروازها به کشورهای مشکوک برقرار است، هم اظهارنظرهای عجیب‌وغریب دررابطه با نوع ویروس کرونای شایع در ایران صورت گرفته است و هم اینکه خبری از واکسن نیست. بسیاری از کشورهای دنیا، همین همسایگان‌مان، واکسیناسیون را آغاز کرده‌اند، آن وقت ما چشم انتظار نشسته‌ایم که واکسن ایرانی آزمایش‌هایش را پاس کند و بعد تازه شروع به تزریق آن به مردم کنیم! تا اینجا که روال بر این بوده، ولی توقع این است که تدابیر خاصی برای ورود و خروج مسافران به کشورهای مشکوک به شایع بودن ویروس جدید کرونا که در آنها وجود داشته است انجام شود و توقع این است که مسئولان یک‌بار برای همیشه یک‌صدایی را جایگزین چندصدایی کنند و به‌جای گردن گرفتن همه مشکلات و مصائب و ایجاد شبهات و چالش‌های جدید، فکری به‌حال مدیریت کرونا در کشور و آرامش روانی مردم کنند.

مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا با اشاره به جهش کرونا در انگلیس و احتمال ورود ویروس جهش‌یافته به ایران، گفت: «در جهش جدیدی که در انگلیس ایجاد شده، قدرت سرایت ویروس افزایش چشمگیری داشته است. البته این احتمال وجود دارد که در پیک اخیری که در کشور داشتیم و شاهد سرایت گسترده کرونا بودیم، شاید همین ویروس جهش‌یافته بوده و از قبل وارد کشور شده بود؛ چراکه در پیک اخیر قدرت سرایت بسیار بالا بود و میزان مراجعه بیماران آنقدر بالا بود که گاهی دیگر تخت برای بستری بیماران نداشتیم. به‌هر‌حال ویروس هرچه بیشتر به بدن افراد مختلف سرایت کند، دچار جهش هم می‌شود. این طبیعی است، اما همه دنیا باید دست‌به‌دست هم دهند تا اجازه افزایش سرایت را ندهند. در غیر این صورت اگر بیماری به همین صورت ادامه یابد، می‌توان انتظار جهش‌های دیگری را هم داشت. این جهش‌ها در حدی نیست که منجر به عدم ‌تاثیر واکسن شود، اما به هر صورت باید بررسی شود. زیرا اگر جهش خیلی مهم و شدید باشد، ممکن است واکسن هم دیگر موثر نباشد. در انگلیس باید این بررسی را انجام دهند.» بعد از این ادعاها، روز گذشته سعید نمکی، وزیر بهداشت با اشاره به کاهش 50 درصدی مرگ‌ومیرهای ناشی از کرونا و حذف نقاط قرمز در کشور اظهار کرد: «انگلیس نوع جدید ویروس کرونا را با دو ماه تاخیر اعلام کرد و ما به‌محض اطلاع اقدامات لازم را انجام دادیم. پروازها به مقصد انگلیس و از مبدأ انگلیس به ایران ممنوع شد. مسافرانی که به‌واسطه ایرلاین‌های مختلف از انگلیس وارد کشور شدند، رصد می‌شوند. از آنها آزمایش گرفته می‌شود. ما لیست تمام مسافرانی که از انگلیس در چند روز گذشته وارد کشور شده‌اند را داریم و آنها را رصد می‌کنیم. تاکنون ردی از این ویروس پیدا نکردیم و اگر پیدا کردیم به اطلاع مردم خواهیم رساند.»

رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:

ادعاها باید بر‌اساس مستندات و مدارک باشد

در ادامه در ارتباط با وضعیت موجود و چالش‌های پیش‌رو ابتدا با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری به گفت‌وگو پرداختیم. ناجی در ارتباط با ادعاهای طرح‌شده در رابطه با جهش ویروس جدید کرونا و احتمال اینکه این جهش در ایران تجربه شده باشد به «فرهیختگان» گفت: «فکر می‌کنم صحبتی که خانم دکتر محرز انجام دادند بر اساس حدس و گمان بوده است. اتفاقا مورد اعتراض ما است. حرف‌هایی که ما بیان می‌کنیم باید بر اساس مستندات و مدارکی باشد که کار روی آن انجام شده است. شاید خانم دکتر مطالعاتی انجام داده ولی من به‌عنوان ویروس‌شناس فعال می‌دانم کار به‌صورت روتین برای پایش ژنتیکی کرونا در ایران انجام نمی‌دهیم و یکی از اعتراضات ما همین است. همین واریانت جدید در انگلستان و آفریقای‌جنوبی که دو کشور عمده این واریانت‌ها هستند، یک موتاسیون و مجموعه‌ای از 6-5 آزمایشگاه بزرگ در سراسر بریتانیا است که چندین‌ماه پیش این نیت را داشتند که 10 درصد از جمعیت موارد کرونا در بیماران را مورد پایش ژنتیکی قرار دهند تا تغییرات آن را در کشور خود تحت بررسی داشته باشند. این واریانت‌ها را گزارش کردند که از اواخر شهریور اولین مورد بود و اخیرا شیوع بالایی پیدا کردیم که حاصل همین کار بزرگ کنسرسیوم ژنومیک بریتانیا است. همین‌طور در آفریقای‌جنوبی مطرح است که مراکز متعددی در این زمینه وجود دارد که با تکنولوژی‌های جدید این کار را انجام می‌دهند و مشاهده شده موج دوم در آفریقای‌جنوبی مربوط به این واریانت‌ها است.»

در بهار این ویروس جدید در آمریکا، برزیل و استرالیا دیده شده بود

ناجی ادامه داد: «البته این نکته را بیان کنم دو واریانتی که درباره آفریقای‌جنوبی و بریتانیا صحبت می‌کنیم یکسان نیستند اما موتاسیون‌ها و جهش‌های مشترک هم دارند. نباید تصور کرد این دو یکسان هستند. اینها کار علمی و مستند علمی است و صحبت ناجوری که درباره این موضوع توسط خانم دکتر محرز انجام شده حساسیت‌برانگیز است. وقتی بیان می‌کنیم در ماه‌های خرداد و مرداد چنین مواردی داشتیم و از نظر زمانی تقدم بر دنیا دارد یعنی ما به گردن می‌گیریم که این واریانت را به دیگران داده‌ایم. البته از نظر ویروس‌شناسی بحثی در این زمینه داریم چون سابقه این واریانت‌ها مختص به الان بریتانیا نیست. موتاسیونی در این واریانت است که هم در واریانت آفریقای‌جنوبی است و هم در واریانت بریتانیا. این موتاسیون به نام N501Y است. این باعث شده موضوعی که بیان می‌کنیم نزدیک به 70 درصد انتقال بیماری را در افراد بیشتر کرده مربوط به این امر است. ویروس تغییری کرده که راحت‌تر می‌تواند به سلول بچسبد. این موتاسیون N501Y که در پروتئین ویروس صورت گرفته است، جدای از موتاسیون قبلی است، سابقه داشته در بهار و در کشور آمریکا، برزیل و استرالیا دیده شده است و مواردی با این موتاسیون شناسایی شده است. اینکه در بهار تا الان اینها باعث شده که به کشورهای دیگر منتقل شود و به تعداد زیادی با تغییرات دیگری که در آنها به‌وجود آمده شیوع و گسترش بیشتری پیدا کند یا در اثر فشار ایمنولوژیک و خودبه‌خود این درون کشورها ایجاد شده است. اینها مسائلی است که باید روی آن تحقیق شود. به‌طور کلی اگر این شیوع را به گردن بگیریم که زودتر از همه اینها مواردی را داشتیم بهره‌برداری‌های سیاسی در این زمینه صورت می‌گیرد و برای کشور ما درست نیست. به‌نظرم در وزارت بهداشت وقتی وزیر مجبور می‌شود برای اینکه این اظهارنظر را خنثی کند بگوید ما هیچ ردیابی نداشتیم و این درست است چون ممکن است هیچ کاری روی این موضوع نکرده باشیم. ممکن است الان بخواهیم این کار را شروع کنیم. باید در وزارت بهداشت با تمام کسانی که در این کمیته‌ها و ستادها هستند، صحبت شود چون شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند و بعد صحبت از سوی سخنگوی وزارتخانه انجام شود و اینکه بدون استناد، این حرف‌ها را بیان کنیم تبعات علمی و سیاسی برایمان به‌همراه دارد.»

اینکه چرا پروازها از لندن به تهران لغو نشده، عجیب است

رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح در رابطه با راهکاری که ایران باید از این به بعد در پیش بگیرد، گفت: «خیلی سریع باید پروازها را قطع کنیم. ابتدا گفتند پروازها قطع شد و شنیدیم تهران به لندن قطع شده ولی لندن به تهران قطع نشده است. دقیقا همان کاری که نباید انجام شود را انجام می‌دهند. اروپا و خیلی از کشورهای دیگر فضای هوایی خود را به کشورهای عمده‌ای که وجود دارد بسته‌اند. الان دو کشور عمده درباره این واریانت‌ها داریم که آفریقای‌جنوبی و بریتانیا است و تمام کشورها فضای هوایی کشور خود را روی این کشورها بسته‌اند. طبیعی است که ما باید این کار را انجام دهیم. اینکه چرا این کار را انجام نمی‌دهیم و صبر می‌کنیم و به تاخیر می‌اندازیم عجیب است. البته شنیده‌ام آخرین پرواز هم به لندن می‌رود تا افراد باقیمانده در لندن را بیاورند. نباید از لندن مسافری داشته باشیم. این اصول اولیه است که در زمان اولیه شروع کرونا در کشور ایران انجام نداده‌ایم. هفته‌ها و ماه‌ها بعد پروازها از چین به ایران انجام می‌شد و همین‌طور از کشورهای دیگر که شیوع داشتند این پروازها انجام می‌شد. نکته دیگر این است با توجه به اینکه فهمیده‌ایم و می‌دانیم که این ویروس باهوشی است و ما هم باید خیلی هوشمند در‌برابر آن عمل کنیم و این ویروس از کمترین خطاها استفاده می‌کند تا خود را استمرار دهد، بنابراین برای کل دنیا این تاسف را می‌خورم که خیلی از کشورها در کنترل کووید تعلل کردند، بحث ایمنی گله‌ای را در ذهن خود داشتند و الان چوب آن را می‌خورند. انگلستان از این موضوع برگشت ولی همچنان سوئد این را ادامه می‌دهد و تلفات بالایی هم دارد و پادشاه سوئد که هیچ‌گاه اظهارنظر سیاسی نمی‌کرد، گفته خوب عمل نکردیم و از دولت انتقاد کرد. خیلی‌ها در سوئد اذعان دارند با این روش سالمندان را قتل‌عام می‌کنند و بیشترین کشته‌ها را در سالمندان دارند. در هر صورت برخورد با این پاندمی، اصولی دارد که همه کشورها باید به آن مقید باشند. چون هرچه اجازه دهیم ویروس گسترش یابد و بین انسان‌ها چرخش داشته باشد، احتمال اینکه ویروس‌ها خود را تغییر دهند و ما شاهد این واریانت‌ها باشیم، زیاد خواهد شد. بنابراین باید واکسیناسیون را سریع در کشور آغاز کنیم.»

هاشمیان، فوق‌تخصص ICU بیمارستان مسیح دانشوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» عنوان کرد

فقدان نمونه‌ای شبیه فائوچی در وزارت بهداشت ایران

محمدرضا هاشمیان، فوق‌تخصص ICU بیمارستان مسیح دانشوری هم در ارتباط با شرایط جدید مواجهه با کرونا در ایران با شیوع ویروس جهش‌یافته کووید در انگلستان به «فرهیختگان» گفت: «در آمریکا از ابتدا فائوچی بهترین پزشک در این مدت درخصوص دو مساله بود. یکی اینکه واقعیت‌گرا بود و دیگر اینکه بحث پیشگیری‌ها و واکسیناسیون و روحیه دادن و تمام پروتکل‌های بهداشتی را به‌صورت واضح اعلام کردند و دنیا این را قبول کرد. آنجایی که اگر مواردی بود که با شک و تردید بیان می‌کرد، بعدا اصلاح کرد. یک الگوی پزشک مناسب از نظر واقعیت‌گرایی بود. در وزارت بهداشت ما این هویت را نمی‌توانیم به شخص خاصی بدهیم، چون الگوهای مختلفی نداشتیم، این‌گونه که مطمئن باشیم تمام امور را براساس واقعیت چه بحث آمار، چه بحث پیشگیری و چه بحث‌های دیگر اعلام کنیم. متاسفانه در هر زمانی که به‌خاطر عدم قرنطینه مناسب و پیشگیری‌های مناسب افزایشی از عفونت در کشور دیده می‌شد، این را بخواهیم به ژن خاصی ارتباط دهیم، این مطالعات در کشور ما انجام نشده است که بخواهیم صحبت‌هایی در این زمینه داشته باشیم. درخصوص درمان هم فائوچی هیچ‌گاه درمورد درمان‌های بیماران مراقبت‌های ویژه هیچ صحبتی نکرد، هیچ‌وقت درباره اینکه بحث بیماران ICU را بیان کند، چون در آن کشور هم انجمن مراقبت‌های ویژه ایالات‌متحده خود راسا مسائل درمانی بیماران را پیگیری می‌کند و می‌دانند این بحث تخصصی است و فائوچی هیچ‌گاه خود را درگیر مسائل بخش‌های مراقبت‌های ویژه آن کشور نکرد، چه در زمانی که مرگ‌ومیر خیلی زیاد یا خیلی کم می‌شد. در کشور ما متاسفانه تمام رشته‌ها در این مدت درباره بخش‌های مراقبت‌های ویژه صحبت کردند و همان‌طور که شاهد هستید، این صحبت‌ها بسیار ضد و نقیض است. بنابراین تضاد صحبت‌ها در افراد همان‌طور که در خبرگزاری‌ها موجود است، متاسفانه وجود داشته و این مساله‌ای است که خیلی از مردم نسبت به اخبار و صحبت‌هایی که می‌شود، همیشه مشکوک و مردد هستند. نمونه این مصادیق را هر روز می‌شنویم.»

ساخت واکسن برای ویروس جدید هم زمانی نمی‌برد

هاشمیان ادامه داد: «در ارتباط با جهش جدید کرونا، هیچ‌جایی ذکر نشده که این جهش باعث افزایش شدت این بیماری است یا خیر. موردی که درخصوص کشور بریتانیا صورت گرفته، به‌سرعت شرکت‌های موردقبول‌ سازمان FDA اعلام و حتی زمان‌بندی کردند؛ مثلا شرکت فایزر اعلام کرد ظرف 6 هفته آن واکسنی را که نیازمند واکسینه شدن افراد در مقابل این ویروس باشد، می‌سازیم، چراکه به ژن اولیه دسترسی دارند و می‌توانند با کدینگ جدید بحث mRNA و فعالیت آن را کاملا در این امر هم پیشگیری و جلوگیری کنند. امروزه در دنیا به صنعت واکسن کرونا رسیده‌ایم. این در دنیا انجام می‌شود، بنابراین با وجود تنوع ویروس‌ها به همین سرعت واکسیناسیون انجام می‌شود. بهترین راه پیشگیری امروزه واکسیناسیون در دنیاست. قبلا می‌گفتیم بهترین راه پیشگیری همین مسائلی است که باید تا انتهای پاندمی رعایت کنیم ولی الان با وجود واکسیناسیون، در درجه اول بهترین روش واکسیناسیون است و بعد بقیه مسائل در کنار آن باید انجام شود. الان در بحث پروازها باید رئیس خطوط هوایی و وزیر راه به مردم آرامش دهند و بگویند هیچ پروازی به انگلستان نداریم. هرچند به انگلیس پرواز مستقیم نیست و افرادی که از انگلستان می‌خواهند به ایران سفر کنند، درحال‌حاضر این کار انجام نشود و پرواز قطر به انگلستان باید رصد شود. افرادی که قرار است درنهایت برسند و برگردند، از طرف خطوط هوایی رصد شوند. برخی آنلاین بلیت را خریداری می‌کنند و ممکن است در قطر خرید کنند و ما متوجه نشویم. از طریق خطوط هوایی باید مقصد را اعلام کنند و بگویند به ایران کنسل شود. این باید به دنیا اعلام شود. این که هر کسی از کشور انگلستان گذر کرده یا آنجاست، به ایران وارد نشود.»

مسئولان وزارت بهداشت باید در ترایال واکسن ایرانی کرونا پیشقدم شوند

این فوق‌تخصص ICU افزود: «امروز هم هلال‌احمر اعلام کرده قدرت خرید را داریم و امیدواریم این اتفاق افتاده باشد. امیدواریم این واکسن را خرید کرده باشند، چون با هر روز دیرکرد واکسیناسیون، کادر درمان از مسئولان وزارت بهداشت ناراحت خواهند شد، چون بحث این است که این واکسن در دنیا موجود است و هم درخصوص واکسن ایرانی داوطلب زیادی برای ترایال ایجاد شده ولی فکر می‌کنم بهترین امر این است خود افرادی که در وزارت بهداشت هستند، وارد این ترایال شوند. در هر جای دنیا ترایالی که انجام می‌شود یک‌سری افراد همانند وزیر بهداشت و یا معاونان وارد ترایال می‌شوند. بهتر است درباره واکسن ایرانی اولین کار این امر باشد. بیماری زمینه‌ای هم مهم نیست چون وارد ترایال شوند جنبه اعتمادسازی برای افرادی است که وارد ترایال می‌شوند، و می‌توانند افراد زیادی در ایران واکسینه شوند. اگر تمام کمیته علمی کرونای کشور که بیش از 30 نفر هستند و تمامی افرادی که درباره کرونا در خبرگزاری‌ها مصاحبه و صحبت می‌کنند و همیشه در این مدت بحث‌های مختلفی کرده‌اند، در جلوی تلویزیون واکسن ایرانی را تزریق کنند، قطعا سرعت ترایال‌های ایرانی زیادتر می‌شود. فکر می‌کنم درخصوص واکسن ایرانی هم ضعیف عمل می‌کنیم. الان بهترین زمان است اساتیدی که تا الان بیشترین مصاحبه‌ها را در کشور داشتند، دوست دارند زودتر این ترایال تمام شود. چون می‌گویند اگر کرونا گرفته باشیم، نمی‌توانیم وارد ترایال شویم، ولی واکسینه می‌توان شد حتی اگر کرونا گرفته باشند. اگر می‌خواهید اعتماد ایجاد کنید، تعیین دیه و اینکه نمی‌دانیم چطور می‌شود بزرگ‌ترین اشتباه است که بزرگ‌ترین شک را ایجاد می‌کند. در هر کشوری بخواهند اعتماد به مردم بدهند، گروه زیادی از مسئولان واکسینه می‌شوند. می‌توانستیم ساخت واکسن را 6 ماه پیش شروع کنیم یعنی تکنولوژی ایران پیشرفته است که می‌تواند واکسن کرونا را درست کند و باید 6 ماه پیش اجازه می‌دادند ولی چون بحث ایمنی گله‌ای را عنوان کردند و تراژدی این امر مطرح شد، باعث افزایش مرگ‌ومیر در مملکت شد و به فکر ترایال ایرانی هم نبودند. ایران باید حداقل 6 ماه پیش این کار را شروع می‌کرد و همه این کار را می‌کردند. چاره دیگری نداشتیم. بهترین راه برای ما این بود که واکسینه شویم. اگر آن زمان این کار را می‌کردند تا الان ایمن شده بودیم ولی تاکنون این کار را نکرده‌اند و اجازه ورود واکسن را به انحای مختلف نداده‌اند حتما باید جلوی تلویزیون واکسن ایرانی را تزریق کنند و به نظر من نباید این افراد تحت هیچ شرایطی واکسن خارجی تزریق کنند.»

* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه

اخبار مرتبط: