به گزارش «فرهیختگان»، ارشاد فضلی‌خانی، روزنامه‌نگار طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: چهاردهمین جشنواره فیلم مستند ایران، از سه‌شنبه 25 دی‌ماه با نمایش آنلاین آثار منتخب رسما آغاز به کار کرد. بی‌تردید، این دوره متفاوت‌ترین نسخه از جشنواره سینماحقیقت تا امروز است. معتبرترین جشنواره سینمایی ایران، این‌بار نه در پردیس چارسو که در چهار سامانه نمایشی اینترنتی هاشور، فیلیمو، نماوا و تیوا به استقبال علاقه‌مندان آمده است. 67 مستند راه‌یافته به بخش اصلی جشنواره سینماحقیقت همچون سال‌های گذشته در سه بخش مستندهای کوتاه، نیمه‌بلند و بلند به رقابت می‌پردازند. جایزه شهید آوینی و بخش ویژه مستندهای کرونایی و کارآفرینی از دیگر اجزای رقابتی جشنواره چهاردهم هستند.

برگزاری آنلاین جشنواره سینماحقیقت باعث رشد کمی کارگاه‌ها در دوره چهاردهم شده است. فیل ریس، بتسی مک‌لین، لویی سیهویوس، مهدی گنجی، هانا پولاک، برت مورگن، ایریس ان‌جی، مهرداد اسکویی و بیل نیکولز ازجمله اساتیدی بودند که تا روز میانی جشنواره کارگاه‌ آنلاین خود را برگزار کرده‌اند.  اما یکی از اتفاقات مثبت جشنواره چهاردهم، حضور مستند کودتای53 در بخش نمایش ویژه سینماحقیقت است. کودتای 53 حاصل یک دهه پژوهش تقی امیرانی پیرامون حوادث منتهی به کودتای 28 مرداد 1332 است. امیرانی سال 1388 پژوهش این فیلم را آغاز کرد. والتر مرچ تدوینگر صاحب‌نام آمریکایی و برنده سه جایزه از آکادمی اسکار، تدوین و صداگذاری ساخته امیرانی را برعهده داشته است.

کودتای 53 نمایش‌ بسیار موفقی در جشنواره‌های فیلم لندن، مستند کپنهاگ، سیاتل و... را پشت‌سر گذاشته؛ این اثر، برنده جایزه بهترین فیلم مستند بین‌المللی به انتخاب تماشاگران از جشنواره ونکوور است.  این مستند 120 دقیقه‌ای محصول پژوهش کارگردان روی اسنادی است که چند دهه از دسترس مردم و حتی تاریخ‌نویسان پنهان بوده؛ امیرانی با نگاهی کارآگاه‌گونه به این پرونده ورود داشته؛ در انتخاب افراد مصاحبه‌شونده نیز زیرکی خاصی مشاهده می‌شود. بافت فیلم ترکیبی از تصاویر آرشیوی، ویژوال، مصاحبه و اسناد محرمانه است. پیگیری سرنخ‌ها در جهان فیلم به یک مامور مخفی عضو سرویس اطلاعاتی انگلستان ختم می‌شود؛ شخصی به نام نورمن داربی‌شر، یکی از حلقه‌های مفقوده مستند کودتای 53 است. آثار مربوط به ماموریت این شخص، از تمام اسناد موجود، حتی نوار ضبط‌شده مستندی متعلق به تلویزیون انگلستان نیز پاک شده است.

شگفتانه مستند کودتای53 حضور ریف فاینز، بازیگر برنده بفتا و نامزد اسکار در نقش نورمن داربی‌شر است. همه این اجزای درست درکنار ضرباهنگ پرشتاب و تدوین چشم‌نواز والتر مرچ یک مستند تمام و کمال از کودتای 53 تحویل مخاطب می‌دهد. الیور استون، مستند کودتای 53 را اثری یگانه و هوشمندانه در به‌کارگیری از اسناد و تصاویر آرشیوی برشمرد. فرانسیس فورد کاپولا، جرج لوکاس، ورنر هرتزوک، آریل دورفمان و جان لوکاره ازجمله نویسندگان و کارگردانانی هستند که از مستند کودتای53 به‌عنوان اثری تحسین شده یاد کرده‌اند. ساخته امیرانی در سایت راتن تومیتوز و آی‌ام‌دی‌بی نیز نمرات بسیار خوبی کسب کرده است. اما نکته‌ای که برخی کارشناسان به‌عنوان یک حفره در این مستند برشمرده‌اند، غیبت جریان مذهبی یا به عبارت بهتر فقدان ارجاعات پژوهشی به همه جریان‌های فعال در اتفاقات منتهی به 28 مرداد سال 1332 است. به گواه تاریخ، آیت‌الله کاشانی و جریان مذهبی همراه ایشان، نقش بسیار پررنگی در حمایت از دکتر مصدق و ملی شدن صنعت نفت ایران داشته‌اند.

مستند بلند «هجده هزارپا» به کارگردانی مهدی شامحمدی، دیگر اثر شاخص به نمایش درآمده در روزهای نخست جشنواره بود. این فیلم با محوریت کاراکتر احمد شیخ، جوان سوری 24ساله آغاز می‌شود. احمد شیخ و خانواده‌اش دو سال در محاصره شهر فوعه سوریه توسط داعش و جبهه‌النصره شرایط بسیار سختی را گذرانده‌اند. پس از دو سال شیخ و نیمی از خانواده‌اش موفق به فرار از شهر می‌شوند. در ادامه شاهد تلاش احمد برای ارسال آب و غذا به نیم دیگر خانواده و مردم شهر هستیم. ساخته شامحمدی در یک روایت بی‌رتوش و دست‌نخورده مقاومت مردم دو شهر فوعه و کفریا را به خوبی به تصویر کشیده است. جمعیت در محاصره حدود18000 نفر در این منطقه تخمین زده شده است که با توجه به بافت غالبا شیعی، متحمل جنایات بسیاری از سوی داعش و جبهه النصره شده‌اند. از آنجایی که در زمان تصویربرداری، این شهر در محاصره کامل قرار گرفته بوده است، کارگردان به سختی موفق می‌شود با یک فیلمبردار بومی داخل شهر ارتباط برقرار کرده و با ارسال تجهیزات از طریق هواپیمای بارریز، امکان تصویربرداری از داخل محاصره را فراهم می‌کند.  شامحمدی برای تولید این مستند 73دقیقه‌ای بیش از 15 بار با هواپیمای بارریز بر فراز فوعه و کفریا به پرواز درآمده است؛ پروازهایی که با تیراندازی نیروهای متخاصم به هواپیما و خطرات متعدد دیگری همراه بوده؛ این کارگردان در جریان یکی از همین پروازها، شنوایی گوش چپ خود را از دست داده است.
مستند نیمه‌بلند طاهر به کارگردانی امیرمسعود حسینی از دیگر آثاری است که مورد اقبال علاقه‌مندان قرار گرفته است. سوژه این مستند، یکی از شاعران شناخته‌شده سده چهارم و پنج هجری، باباطاهر عریان است. طبق آنچه از این شاعر نامی می‌دانیم، باباطاهر در دوران طغرل بیک سلجوقی می‌زیسته است؛ او اهل همدان بوده؛ پیشوند نام او برگرفته از القابی بوده که به پیران وارسته اطلاق می‌شده؛ بیان بی‌پرده مسائل در کلام نیز دلیل پسوند عریان در نام این شاعر نامی است. مسعود حسینی در مستند طاهر کوشیده است با بهره‌مندی از حضور اساتید بنام حوزه فرهنگ و ادبیات تصویری دقیق و کمترغبار آلود از باباطاهر ارائه کند.  نصرالله پورجوادی، علی اشرف‌صادقی، تقی پورنامداریان، پرویز اذکایی، محمد سوری و بابک رضا‌پور ازجمله همراهان کارگردان در مستند طاهر هستند. نکته قابل تامل در این فیلم ارائه تصاویری است متفاوت از آنچه عامه مردم از باباطاهر عریان می شناسند. با توجه به فاصله بیش از 10 قرن از دوره باباطاهر تا عصر حاضر، دسترسی به اطلاعات دقیق و قطعی بسیار مشکل است؛ حتی تایید دقیق اینکه کدام یک از طاهرنامان آن دوره، باباطاهر عریان بوده محل بحث است. یکی از نکات قابل‌تامل مستند طاهر، اشاره به شواهد و مستنداتی است که نشان می‌دهد در انتساب بسیاری از دوبیتی‌های شناخته‌شده و منتسب به باباطاهر تشکیک وجود دارد؛ چراکه آوا‌شناسی سده چهارم هجری کاملا با آواشناسی دوبیتی‌های فعلی منتسب به آن دوره متفاوت است. توجه کارگردان به این حفره‌های تاریخی موجود در بیوگرافی باباطاهر و فاصله‌گرفتن از مدیوم یک مستند پرتره برگ‌برنده امیرمسعود حسینی در مستند طاهر است.
اما در روزگاری که معضل گرانی و کمبود خودرو تیتر نخست رسانه‌های کشور است؛ یاد و خاطره اصغر قندچی کارآفرین ایرانی و پدر صنعت کامیون‌سازی کشور در مستند «راه ناتمام اصغر قندچی» طنین‌انداز شد. مرحوم قندچی از موسسان شرکت ایران‌کاوه، اولین و بزرگ‌ترین کارخانه کامیون‌سازی ایران است. کیفیت تولید خودروهای این شرکت در زمان خود به حدی بالا عنوان شده که گویا از نمونه آمریکایی نیز خواهان بیشتری داشته است. مصطفی رزاق‌کریمی درحالی ساخت این فیلم مستند را آغاز کرد که سال 1397 نیز مستندی با عنوان «آن مرد با ماک آمد» به کارگردانی امین آزاد و با محوریت اصغرقندچی تولید شده بود. اصلی‌ترین تفاوت مستند آزاد با ساخته رزاق‌کریمی در غیبت سوژه اصلی فیلم در مستند «راه ناتمام» است؛ چراکه اصغر قندچی مردادماه سال 1398 در 91سالگی درگذشت. شاید به همین دلیل است که رزاق‌کریمی در بخش عمده‌ای از تصاویر مربوط به مرحوم قندچی از تصاویر مستند «آن مرد با ماک آمد» بهره برده است. با توجه به مدیوم کوتاه این مستند، رزاق‌کریمی خیلی به عمق نفوذ نمی‌کند و حتی از نظر پرتره و بیوگرافی، جایی عقب‌تر از مستند «آن مرد با ماک آمد» قرار می‌گیرد. تنها خلاقیت به‌کار رفته در «راه ناتمام» جدا شدن از سوژه برای دقایقی و بررسی تاثیر سیاست‌های اقتصادی قبل و بعد از انقلاب بر سرنوشت صنعتگرانی همچون اصغر قندچی است. در این مستند علاوه‌بر خانواده و دوستان مرحوم قندچی، گفت‌و‌گوهایی با مصطفی هاشمی‌طبا، سعید لیلاز و محمد کاظم نیز به چشم می‌خورد.
شخصیت شهید اصغر وصالی و گروه همراه او یعنی دستمال سرخ‌ها، آنقدری در فیلم سینمایی «چ» جذابیت داشت که حالا تماشاگر با شنیدن نام مستند «دستمال سرخ‌ها» با یک پیش‌زمینه قبلی، مشتاقانه به تماشای اثر حنظله تاج‌الدینی بنشیند. این مستند که در بخش جایزه شهید آوینی جشنواره سینماحقیقت حضور دارد، روایت پرفرازونشیب و البته جذاب شکل‌گیری گروه دستمال سرخ‌ها با محوریت اصغر وصالی و مجاهدت‌های این گروه در اوایل دهه شصت و در جریان آشوب‌ها و عملیات‌های خرابکارانه در غرب کشور است.  مستند «دستمال سرخ‌ها» در ابتدا به معرفی گروه و وجه‌تسمیه آن می‌پردازد. در این اثر از تصاویر آرشیوی و البته سینمایی «چ» برای همذات‌پنداری بهتر مخاطب استفاده شده است. فیلم سپس به خدمات شهید اصغر وصالی می‌پردازد و در انتها با روایت شهادت علی تیموری آخرین فرمانده دستمال سرخ‌ها به پایان می‌رسد. تولید این فیلم 75 دقیقه‌ای یک سال و نیم به طول انجامیده و در پروسه پژوهش و ساخت با 19 شخص مختلف که عمدتا از اعضای گروه دستمال سرخ‌ها هستند مصاحبه صورت گرفته است.  امسال در جشنواره سینماحقیقت آیین نکوداشت اساتید حوزه مستند از ساعت 17 تا 18:30 به صورت پخش آنلاین برگزار می‌شود. کامران شیردل، مهوش شیخ‌الاسلامی و فرشاد فدائیان ازجمله اساتید موردتقدیر در جشنواره امسال هستند. نکوداشت زنده‌یادان حمید سهیلی، اکبر عالمی و خسرو سینایی نیز از دیگر برنامه‌های جنبی چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت است.