به گزارش «فرهیختگان»، زمانی که دانشمندان از اوایل سال 2020 و شروع همه‌گیری کرونا در دنیا فعالیت‌های خود را برای تولید واکسن آغاز کردند، مراقب بودند که پیش از رسیدن به نتایج قابل قبول ادعای موفقیت سر ندهند. سریع‌ترین واکسنی که مدت‌ها پیش با استفاده از نمونه‌گیری ویروسی مورد تأیید قرار گرفته بود، به دهه 1960 میلادی برمی‌گردد که از تولید تا تایید آن حدودا 4 سال به‌طول انجامید. بنابراین، محققان با وجود فناوری‌های به‌روزی که در دست داشتند، ترجیح دادند گام‌های خود را با احتیاط بردارند تا به‌جای امیدوار کردن مردم جهان، بذر ناامیدی در دل‌ها نکارند. در همان ابتدای کار بسیاری از دانشمندان امیدوار بودند که تا تابستان 2021 شاهد آماده شدن واکسن کرونا در جهان باشیم که این هم به‌خودی‌خود، خبر خوشبینانه و امیدوارکننده‌ای بود.

 همه‌چیز‌ سریع‌تر از حد انتظار پیش رفت

اما تا اوایل ماه دسامبر بود که برخی تولیدکنندگان واکسن، نتایج بسیار موفقیت‌آمیزی را از تست‌های متعدد و وسیع آن منتشر کردند که امید به آماده شدن زودهنگام واکسن کرونا را پیش از موعد مقرر افزایش داد. دوم دسامبر بود که واکسن تولید مشترک شرکت بزرگ داروسازی Pfizer و شرکت آلمانی زیست فناوری BioNTech به‌عنوان نخستین واکسن کرونا که تست‌های تکمیلی را به پایان رسانده بود، برای استفاده در موارد اورژانسی مورد تأیید قرار گرفت. «ناتالی دین»، کارشناس آمار زیستی دانشگاه فلوریدا عنوان می‌کند که سرعت پیشرفت دانشمندان در تولید واکسن، کل الگوی ما را از آنچه در تولید واکسن وجود داشت، به چالش می‌کشد و اینکه امیدوار باشیم واکسن‌های دیگر هم در مقیاس زمانی قابل مقایسه‌ای با این واکسن ساخته شوند، بسیار وسوسه‌انگیز و حیرت‌آور است. بیماری‌هایی چون مالاریا، سل و ذات‌الریه سالانه میلیون‌ها نفر را به کام مرگ می‌کشاند و محققان انتظار بروز همه‌گیری‌های دیگری را هم در دنیا دارند. مدیر مرکز ویروس‌شناسی و تحقیقات واکسن مدرسه پزشکی هاروارد در بوستون بر این باور است که تجربه کووید-‌19 به‌طور قطع آینده علم تولید واکسن را متحول خواهد کرد. با وجود اینکه همیشه فرآیند واکسن‌سازی سال‌ها به‌طول می‌انجامید، اما همه‌گیری کرونا نشان داد تولید واکسن در شرایطی که جهان با موقعیتی اضطراری و منابع کافی روبه‌رو باشد، می‌تواند در مدت‌زمان بسیار کوتاه‌تری به سرانجام و نتیجه نهایی برسد. روش‌های مختلفی برای تولید واکسن به کار می‌روند که یکی از آنها استفاده از پیام‌رسان RNA یعنی mRNA است که واکنش آنها نسبت به ایجاد مقاومت در‌برابر ویروس کرونا مورد تأیید قرار گرفت. این یافته‌ها نشان می‌دهد که روند توسعه واکسن می‌تواند بدون ایجاد خطر در ایمنی، به‌طور قابل ملاحظه‌ای تسریع شود. دنیا قادر بود واکسن کرونا را در مدت‌زمان کمتر و با سرعت بالایی تولید کند چراکه تمام اینها، ماحصل سال‌ها تحقیق و مطالعه روی ویروس‌های مرتبط و روش‌های سریع‌تر برای تولید واکسن بود و سرمایه‌گذاری‌های عظیم هم به شرکت‌ها امکان این را داد تا موازی‌کاری کرده و به‌طور همزمان چند تست را در دستور‌کار خود قرار دهند و در مدت‌زمان کمتری به نتیجه مطلوب برسند و همه قوانین و قواعد سریع‌تر از حد انتظار پیش رفتند. تکرار چنین تست‌های موفق و سریعی، مستلزم سرمایه‌گذاری‌های بزرگی برای توسعه کار است که تنها زمانی این امکان حاصل می‌شود که نیاز فوری اجتماعی و سیاسی در جامعه ایجاد شده باشد.

 تولید واکسن کرونا، مدیون سال‌ها تحقیقات پیشرفته

تحقیقاتی که منجر به تولید واکسن کرونا در ماه‌های اخیر شد، در ژانویه 2020 آغاز نشد؛ بلکه محققان سال‌ها روی خانواده کروناویروس‌ها تحقیق و مطالعه کرده بودند که نمونه آنها هم مطالعات گسترده‌ای بود که سال‌ها پیش روی ویروس سارس و مرس انجام داده بودند. حالا هم با شیوع نوع دیگری از ویروس‌های این خانواده، باعث شد تا محققان پژوهش‌های خود را روی گونه‌ای دیگر از کروناویروس‌ها آغاز کنند؛ تلاشی که درحال حاضر به‌طور چشمگیری نتیجه‌بخش بوده است. واکسن‌های معمول ساخته‌شده از پروتئین‌های ویروسی یا انواع ضعیف شده ویروس تشکیل شده‌اند که سیستم‌های دفاعی و ایمنی بدن را با کمک یک ویروس زنده، تحریک می‌کند. اما نخستین واکسن‌های کرونا که اثربخشی آنها در مقیاس وسیع اعلام شدند، درحالی فاز سوم آزمایشی را پشت‌سر می‌گذاشتند که از رشته‌های mRNA در پوشش لیپیدی استفاده شده بود. این رشته‌ها، پروتئین کلیدی ویروس SARS-CoV-2 را کدگذاری می‌کند. زمانی که mRNA وارد سلول‌ها می‌شود، بدن این پروتئین را تولید می‌کند و مانند آنتی‌ژن و مولکول خارجی عمل می‌کند که باعث شروع واکسن ایمنی در بدن می‌شود. واکسن‌های ساخت شرکت Pfizer و BioNTech و نیز شرکت آمریکایی Moderna از رشته‌های mRNA استفاده کرده‌اند که پروتئین اسپایک را کدگذاری می‌کنند. این پروتئین به غشای سلولی انسان متصل شده و به ویروس کرونا اجازه حمله به سلول‌ها را می‌دهد.به گزارش nature، تحقیقات اساسی روی واکسن‌های DNA حداقل از 25 سال پیش آغاز شد و از تحقیق روی واکسن‌های RNA هم بین 10 تا 15 سال می‌گذرد. در این بین، برخی محققان مطالعاتی را نیز روی تولید واکسن سرطان انجام دادند. به‌عنوان مثال، محققان موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا از یافته‌هایی که از زمان تحقیقات روی ویروس مرس و سارس دریافته بودند که بهتر است توالی RNA تنظیم شود تا پروتئین اسپایک را به شکلی تثبیت کرد که پیش از اتصال به سلول بدن میزبان، مورد پذیرش قرار گیرد. اگر بتوان آن را در حالت اولیه قبل از تزریق به دام انداخت، به یک آنتی ژن واکسن بسیار بهتر تبدیل می‌شود.
سومین واکسنی که در ماه نوامبر اثربخشی خوبی در فاز سوم تست بالینی نشان داد، تولید شرکت داروسازی AstraZeneca دانشگاه آکسفورد است که از رشته mRNA در ترکیب واکسن استفاده نمی‌کند. در عوض، یک ناقل ویروس، مواد ژنتیکی اضافی را در بدن خود نگه می‌دارد که کدگذاری پروتئین اسپایک SARS-CoV-2 را انجام می‌دهد.
 این شرکت سازنده، طی سال‌ها تحقیق، نوع تغییرشکل یافته از آدنو ویروس جدا شده از مدفوع شامپانزه را به‌عنوان ناقل ویروس انتخاب کردند. پیشرفت در واکسن‌های معمول از زمان تولید واکسن برای بیماری‌هایی چون سارس، مرس، ابولا و مالاریا مورد استفاده قرار گرفتند. محققان تولید واکسن در زمان تولید واکسن کرونا از چند جهت خوش‌شانس بودند. این ویروس برخلاف ویروس HIV، تبخال یا حتی آنفلوآنزا جهش‌های زیادی ندارد یا استراتژی‌های موثری برای خنثی کردن سیستم ایمنی بدن انسان دارد. ویروس تبخال قابلیت گریز بیشتری دارد و به‌طور فعال، مانع اتصال آنتی‌بادی‌ها شده و همین امر یافتن ماده‌ای موثر علیه آن را دشوارتر می‌کند. جهش سریع ویروس آنفلوآنزا هم باعث می‌شود که هر سال در فصل سرما، واکسن متفاوتی برای پیشگیری از این بیماری موردنیاز باشد.

 تاثیر بودجه‌های موثر

کندترین بخش تولید واکسن یافتن درمان‌های موردنظر نیست بلکه مهم‌تر از همه، تست آنهاست. این امر هم با توجه به اینکه کمپانی‌ها تست‌هایی را روی نمونه‌های حیوانی و انسانی انجام می‌دهند تا ایمنی و کارآمدی آن را بررسی کنند، سال‌ها ممکن است زمان ببرد. تست انسانی واکسن معمولا به سه فاز آزمایشی نیاز دارد که در هر مرحله تعداد نفراتی که مورد تست قرار می‌گیرند بالاتر می‌رود که به همین مراتب، هزینه انجام تست هم بیشتر می‌شود. تست واکسن کرونا هم فازهای تحقیقاتی مشابهی را پشت سر گذاشته اما هزینه‌های میلیاردی این تست‌ها، باعث شده کمپانی‌ها ریسک مالی را بپذیرند و برخی تست‌ها را به‌طور موازی و همزمان انجام دهند.

آخرین وضعیت واکسن کرونا

به گزارش نشنال جئوگرافیک، درحال حاضر بیش از 150 واکسن کروناویروس در دنیا درحال تولید و توسعه است و امید می‌رود به‌زودی یکی از این واکسن‌ها روانه بازار شود تا بتوان این بحران جهانی را به نوعی کنترل کرد. دولت آمریکا در طرحی مشارکتی پرداخت 10 میلیارد دلار را برای تولید و عرضه 300 میلیون دوز واکسن کرونا تا ژانویه 2021 متعهد شده است. با توجه به وضعیت اورژانسی که دنیا با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، کمپانی‌ها و تولیدکنندگان واکسن به دنبال تسریع فرآیند تست واکسن هستند.

  واکسن آمریکایی Moderna

این واکسن تولید مشترک کمپانی بیوتک وابسته به ماساچوست و موسسه‌های ملی بهداشت است. این واکسن، بر تزریق مواد ژنتیکی ویروس وابسته است که mRNA را به سلول انسانی تزریق می‌کند. این باعث تولید پروتئین‌های ویروسی می‌شود که عملکرد ویروس کرونا را تقلید کرده و به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند تا حضور آن را تشخیص دهد. این واکسن باید در دو دوز به فاصله 4 هفته تزریق شود. در 18 دسامبر، سازمان غذا و داروی آمریکا تاییدیه تزریق اورژانسی را به واکسن کرونای Moderna داد. به نظر می‌رسد فوایدی که از تزریق این واکسن به‌دست می‌آید به مراتب از عوارض احتمالی خفیف ایجاد شده در تست‌های بالینی به مراتب بالاتر است. انتظار می‌رود که ارسال 5.9 میلیون دوز اولیه از این واکسن به دنیا طی روزهای آینده آغاز شود. این دومین واکسنی است که در آمریکا بعد از واکسن Pfizer، تاییدیه تزریق اورژانسی دریافت می‌کند. این واکسن بعد از دو بار تزریق تا 94.1 درصد از ابتلا به مواد خفیف کووید- 19 و تا 100 درصد از ابتلا به نوع شدید ویروس جلوگیری می‌کند. این شرکت 17 دسامبر اعلام کرد به دنبال ارزیابی ایمنی تزریق این واکسن در کودکان و مبتلایان به سرطان است و پس از آن تست روی زنان باردار هم در دستور کار قرار خواهد گرفت. در 11 دسامبر، ترامپ حدود 100 میلیون دوز اضافی از این واکسن را نیز خریداری کرد که در مجموع به 200 میلیون دوز رسید. انتظار می‌رود این واکسن آماده ارسال 20 میلیون دوز در سراسر آمریکا تا پایان سال است و قرار است از ابتدای سال میلادی جدید، سالانه 500 میلیون دوز واکسن به دنیا عرضه کند.

 واکسن Pfizer

شرکت دارویی Pfizer که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های دارویی دنیا در نیویورک است، با همکاری شرکت آلمانی بیوتک BioNTech واکسن کرونا را تولید کرده است. این واکسن هم mRNA را به سلول‌های انسانی تزریق می‌کند که باعث شروع واکنش ایمنی بدن می‌شود. این واکسن در دو دوز به فاصله 21 روز باید تزریق شود. سازمان غذا و داروی آمریکا در 11 دسامبر تاییدیه تزریق اورژانسی را به این واکسن اعطا کرد. این تاییدیه یک روز بعد از اعلام اثربخشی 95 درصدی این واکسن در پیشگیری از ابتلا به کووید- 19 در افراد 16 سال به بالا داده شد. این سازمان مدعی شده است که واکسن Pfizer در 10 روز اول بعد از تزریق دوز اول واکسن و صرف‌نظر از نژاد، وزن و سن افراد، می‌تواند موثر عمل کند. شرکت Pfizer طی یک قرارداد 2 میلیارد دلاری با دولت، قرار است 100 میلیون دوز واکسن رایگان تولید کنند. تنها نیمی از این مقدار دوز تا پایان سال آماده می‌شود. اولین فاز تزریق این واکسن روی کارکنان بخش سلامت در مرکز پزشکی کویینز نیویورک انجام شد. در 15 دسامبر، یکی از کارکنان مرکزی در مانی در آلاسکا که سابقه‌ای از حساسیت نداشت، دچار واکنش‌های حساسیتی شد. این واکسن در دوم دسامبر برای اولین بار در انگلیس به‌عنوان اولین کشور غربی به‌طور آزمایشی تزریق شد که چند مورد حساسیت شدید هم در آنجا مشاهده شد. این اولین باری بود که این واکسن روی نمونه انسانی تست شد.

 واکسن دانشگاه آکسفورد

دانشگاه آکسفورد انگلیس با همکاری شرکت داروسازی AstraZeneca موفق به تولید واکسن کرونا شدند. در 8 دسامبر گزارشی از 4 آزمایش فاز سوم تست واکسن منتشر شد که نشان می‌داد این واکسن بعد از دو دوز تزریق واکسن، تا 70.4 درصد از ابتلا به کرونا جلوگیری می‌کند. این درحالی است که دانشگاه آکسفورد در 23 نوامبر ادعا کرده بود این واکسن اثربخشی 90 درصدی دارد. این واکسن قرار است در سال 2021 تا 3 میلیون دوز تولید کنند.

 واکسن Sinopharm چین

این واکسن توسط یک شرکت دارویی چینی با همکاری موسسه فرآورده‌های بیولوژیکی ووهان تولید شده است. در 9 دسامبر، امارات متحده عربی این واکسن را برای استفاده عمومی تایید کرد. تست‌های مختلف این واکسن حکایت از اثربخشی 86 درصدی آن در جلوگیری از ابتلا به کرونا دارد. اما در این میان، امارات مدعی شده که این واکسن تاثیر 100 درصدی در پیشگیری از ابتلا به کرونای متوسط و شدید دارد. Sinopharm در اواخر ماه نوامبر برای تایید نظارتی نهایی از چین اقدام کرد. این واکسن به‌عنوان نخستین واکسن در دنیا تست‌های انسانی خود را از ماه جولای روی 15 هزار داوطلب 18 تا 60 سال آغاز کرد. این داوطلبان از امارات متحده عربی انتخاب شده بودند.

 * مترجم: ندا اظهری