بازگشت به مدار مثبت اقتصادی در دوران فشار حداکثری

به گزارش «فرهیختگان»،  آمارهای تازه منتشرشده ازسوی بانک مرکزی نشان می‌دهد رشد اقتصادی کشور در 6ماهه ابتدایی سال 99 در مقایسه با سال گذشته مثبت شده است. این درحالی است که صندوق بین‌المللی پول و بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی کشور با وجود تشدید تحریم‌ها و همچنین شیوع کرونا برآوردهای منفی از تولید کشور در سال جاری را متصور بودند. اما گزارش اخیر بانک مرکزی و گزارش چندی‌پیش مرکز آمار رشد اقتصادی در تابستان را تایید و از احتمال ادامه‌دار بودن روند آن می‌گوید. اقتصاد کشور در پاییز سال گذشته نیز در چنین موقعیتی برای بازگشت به مدار مثبت رشد قرار گرفت اما کرونا آن را به تاخیر انداخت. درکنار آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار، سه گزارش تحلیلی ازسوی پژوهشکده پولی، وزارت صمت و همچنین بانک جهانی از رشد تولیدات کشور و احتمال تداوم روند آن سخن گفته‌اند. محور این گزارش را داده‌های وزارت صمت از وضعیت تولیدات کالاهای منتخب صنعتی و معدنی به‌عنوان یکی از محورهای اصلی تاثیرگذار در مثبت‌شدن و مثبت‌ماندن رشد اقتصادی تشکیل می‌دهد.

براساس این داده‌ها در هشت‌ماهه سال 99، از میان 40کالای منتخب صنعتی و معدنی، 10کالا افت تولید و 30کالا رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کرده‌‌اند و با این شرایط می‌توان گفت 75درصد کالاهای منتخب ارزیابی‌شده نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش تولید را تجربه کرده‌اند. به‌صورت جزئی‌تر محصولات فولادی و فولاد خام 6میلیون تن افزایش تولید داشته‌اند و 9محصول معدنی دیگر در مدار مثبت تولید بوده‌اند. در صنعت خودرو نیز با افزایش 22درصدی محصولات سواری در این مدت روبه‌رو بوده‌ایم. به‌طور کلی میان 40کالای منتخب، الیاف اکریلیک، یخچال‌فریز، انواع تلویزیون و ماشین لباسشویی به ترتیب با رشد 313، 76، 76 و 58درصدی خود را در بالای جدول رشد تولید قرار داده‌اند. نکته جالب در آمارهای وزارت صمت، مقایسه آنها با ارقام ثبت‌شده از تولیدات سال 96 (سال بعد از برجام و قبل از تحریم‌های آمریکا) است. مقایسه وضعیت 8ماهه تولید در سال تحریمی و کرونایی 99 با سال 96 نشان می‌دهد طی این سال‌ها علی‌رغم کاهش تولیدات 11قلم از کالاها، 29کالای صنعتی و معدنی دیگر رشد تولید داشته‌اند. درمجموع می‌توان اضافه کرد تحریم‌های آمریکایی خطر بیماری هلندی را از اقتصاد کشور دور کرده و می‌توان با تلاش در داخلی‌سازی و تعمیق آن و همچنین اجرای محکم‌تر سیاست‌های بازتوزیعی از توفیق اجباری «تحریم» سربلند درآمد.

رشد اقتصادی مثبت پس از 12 فصل

عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی کشور روز یکشنبه (۲۳ آذر ۱۳۹۹) با اعلام اینکه رشد اقتصادی کشور مثبت شده است، اظهار داشت: «گزارش‌ها حاکی از آن است که رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه در شش‌ماهه اول سال ۱۳۹۹ با نفت و بدون نفت، مثبت شده است.» این خبر مسرت‌بخش درحالی بود که صندوق بین‌المللی پول چندی پیش رشد اقتصادی ایران در پایان سال 2020 را منفی 5 تا 6 درصد تخمین زده بود. اما بانک مرکزی در آخرین آمار خود، رشد اقتصادی شش‌ماه اول سال نسبت به مدت مشابه سال قبل را با نفت در حدود 1.3 درصد و بدون نفت نیز 1.4 درصد اعلام کرده است. بنا براین گزارش رشد اقتصادی با نفت، در فصل اول و دوم سال ۱۳۹۹ به ترتیب منفی 2.9 درصد و مثبت5.1 درصد بوده که رقم دوم بالا‌ترین رشد اقتصادی ثبت‌شده در 12 فصل اخیر است. از سوی دیگر رشد اقتصادی بدون نفت نیز به ترتیب منفی 0.6 درصد و مثبت 3.2 درصد بوده است. این درحالی است که با شیوع ویروس کرونا در زمستان سال پیش و شدت‌یافتن آن در سال جاری و همچنین با پا برجاماندن تحریم‌های اقتصادی، بسیاری از کارشناسان به رشد اقتصادی بدبین بوده و عمدتا برآورد‌های منفی از آن داشتند. به نظر می‌رسد به جز بخش خدمات که بزرگ‌ترین بخش اقتصادی کشور بوده و متاسفانه بزرگ‌ترین صدمات را هم از کرونا دریافت کرده، دیگر بخش‌های اقتصادی چون صنعت، معدن، کشاورزی و... در مسیر صعودی در مقایسه با سال گذشته قرار گرفته‌اند. البته چندی پیش مرکز آمار نیز از رشد اقتصادی در تابستان 99 خبر داده بود که هرچند ارقام اعلامی از سوی این مرکز در تناقض با بانک مرکزی است اما به هر روی هردو گزارش وجود رشد اقتصادی را پس از دو سال تایید می‌کنند.

درکنار این آمارها، سه گزارش تحلیلی دیگر تایید می‌کنند که مسیر رشد مثبت تداوم خواهد داشت. براساس گزارش پژوهشکده پولی و بانکی، رشد تولید شرکت‌های بورسی در دو ماه نخست پاییز بالای ۶ درصد بوده است. داده‌های وزارت صمت از وضعیت تولیدات کالاهای منتخب صنعتی و معدنی در هشت‌ماه امسال تایید می‌کند اکثر کالاها رشد مثبت را ثبت کردند. همچنین داده‌های جدید بانک جهانی حاکی از آن است که رشد اقتصادی ایران در سال ۱۴۰۰ مثبت خواهد بود. محور این گزارش را بررسی داده‌های وزارت صمت از وضعیت تولیدات کالاهای منتخب صنعتی و معدنی به‌عنوان یکی از محور‌های اصلی تاثیر‌گذار در مثبت‌شدن رشد اقتصادی تشکیل می‌دهد.

رشد 75درصد کالاهای صنعتی و معدنی

جدیدترین آمارهای اعلام‌شده وزارت صمت از وضعیت تولید در کشور نشان‌دهنده آن است که از میان 28 کالای منتخب صنعتی 9 کالا افت تولید و 19 کالا رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال قبل ثبت کرده‌‌اند و با این شرایط می‌توان گفت 70 درصد از کالاهای منتخب صنعتی ارزیابی‌شده نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزایش تولید را تجربه کرده‌اند. رصد داده‌های اعلام‌شده همچنین نشان می‌دهد تولید محصولات منتخب معدنی نیز توانسته هشت‌ماهه ابتدایی سال جاری را با روند صعودی سپری کند. محصولات منتخب صنعتی و معدنی تنها در یک قلم از محصولات خود در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افت تولید داشته‌اند. براساس این گزارش در این مدت آمار تولید 19 محصول منتخب صنعتی افزایش داشته است که از این میان الیاف اکریلیک، یخچال‌فریزر، انواع تلویزیون و ماشین‌لباسشویی به ترتیب با رشد 313، 76، 76 و 58 درصدی خود را در بالای جدول رشد تولید قرار داده‌اند. در محصولات و صنایع معدنی نیز شمش آلومینیوم خالص بیشترین رشد تولید را تجربه کرده و از 179هزار تن در هشت‌ماهه ابتدایی 99 به 271 هزار تن در سال جاری رسیده است. علی‌رغم اینکه رشد تولیدات گفته‌شده در سال تشدید تحریم‌ها و شیوع کرونا حاصل شده، جالب است که در مقایسه با سال 95 و سال 96 نیز در سطح مناسبی از تولید قرار داریم. مقایسه‌ها نشان می‌دهد با وجود امضا و فعالیت‌های برجامی در سال‌های 95 و 96، سطح تولیدات پس از اعمال تحریم‌های مجدد در سال 97 از روند روبه رشد مناسبی برخوردار بوده است. به‌طوری که مقایسه تولیدات منتخب کالا‌های صنعتی و معدنی در هشت‌ماهه سال تحریمی و کرونایی 99 در مقایسه با مدت مشابه سال 96 نشان می‌دهد طی این سال‌ها علی‌رغم کاهش تولیدات 10 قلم از کالا‌ها، 30 کالای صنعتی و معدنی دیگر رشد تولید داشته‌اند.

6 میلیون تن افزایش تولید در فولاد

فولاد یکی از کالاهای اساسی و پرکاربرد در هر کشور است که می‌تواند به‌ویژه به توسعه کشورهای درحال توسعه کمک زیادی کند. این کالا بعد از نفت‌وگاز دومین کالای پرحجم تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد و تعداد زیادی از صنایع پایه ازقبیل حمل‌ونقل، ساختمان، ساخت ماشین‌آلات، معدن و دیگر صنایع مرتبط با تولید و انتقال انرژی به صنعت فولاد وابسته هستند. توسعه تکنولوژی تولید فولاد از سال 2000 به بعد مورد توجه کشور‌های جهان قرار گرفت که باعث تولید مقادیر بسیار زیاد این محصول و درنتیجه کاربردهای جدیدی جهت استفاده از آن به‌عنوان مثال در راه‌آهن و صنایع اتومبیل‌سازی شد. کشور‌های چین، ژاپن و آمریکا در رتبه‌های اول تا سوم بیشترین تولید فولاد در سطح جهان هستند که ایران نیز با پیشرفت‌های خیره‌کننده در سال‌های اخیر توانسته خود را به رتبه دهم برساند. صنعت فولاد منبع تغذیه‌ای برای 600 صنعت پایین‌دستی محسوب شده و ایران توانسته ظرفیت تولید خود را به فراتر از 25 میلیون تن در فولاد خام و همچنین بیش از 18میلیون تن در محصولات فولادی برساند. براساس آمار اعلام‌شده از سوی وزارت صمت به نظر می‌رسد همانند سال‌های گذشته، رشد تولیدات این صنعت در هشت‌ماهه ابتدایی سال جاری نیز علی‌رغم همه فشار‌ها ادامه پیدا کرده است و تولید فولاد خام در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 12درصد افزایش داشته است. در محصولات فولادی نیز شاهد رشد قابل‌توجه 23 درصدی تنها در یک‌سال اخیر بوده‌ایم. براساس این آمار، تولید فولاد خام در هشت‌ماهه ابتدایی سال 99 حدود 19میلیون تن بوده و محصولات فولادی نیز 17میلیون و 190هزار تن گزارش شده است. این درحالی است که بررسی داده‌ها در چند سال اخیر نیز از رشد 38 درصدی تولید فولاد خام در هشت‌ماهه ابتدایی امسال در مقایسه با مدت مشابه در سال 95 خبر می‌دهند. محصولات فولادی نیز در همین مدت 37 درصد رشد داشته‌اند. مقدار تولید فولاد و محصولات فولادی در هشت‌ماهه 95 به ترتیب حدود 12 و 13 میلیون تن بوده است. علی‌رغم عملکرد رضایت‌بخش فولادی‌ها در بخش تولید، این صنعت درسال جاری از نمره قابل‌قبولی در تجارت خارجی برخوردار نبوده، چراکه همزمان شاهد کاهش 17درصدی صادرات و افزایش واردات بوده‌ایم. این مساله نشان می‌دهد با وجود اینکه بخش فولاد توانسته تاثیرات مثبتی در رشد اقتصادی بگذارد اما در افزایش درآمد‌های ارزی و غیرنفتی در کشور موفق نبوده است. در هرحال افزایش ظرفیت تولید فولاد خام در کشور به سطح 55 میلیون تن در افق 1404 می‌تواند ایران را به مزیت نسبی در این بخش رسانده و آن را به محور اصلی رشد اقتصادی تبدیل کند.

شاهکار محصولات معدنی در سال 99

بخش معدن و صنایع معدنی یکی از حوزه‌های مهم و اثرگذار در تولید و تجارت کشور محسوب می‌شود. سال 1398، محصولات معدنی و فلزی، حدود 25درصد به ارزش 11 میلیارد دلار از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند که در این میان فولاد و محصولات فولادی، کنسانتره و سنگ‌آهن، مس و محصولات مرتبط و سیمان بیشترین میزان صادرات را از نظر ارزشی به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به بررسی فولادی‌ها، در این قسمت تنها به وضعیت 10 محصول دیگر معدنی و صنایع آن پرداخته‌ایم. طبق آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، در هشت‌ماهه سال جاری از میان 10 محصول منتخب، یک محصول افت تولید و 9 محصول رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال 98 تجربه کرده‌اند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در مدت زمان بررسی، چهار محصول شمش آلومینیوم خالص، ظروف شیشه‌ای، سیمان و کاتد مس به ترتیب بیشترین میزان تولید را میان محصولات معدنی و فلزی ثبت کرده‌اند و تنها تولیدات ظروف چینی با افت همراه بوده است. براساس آمار اعلام‌شده، مجموع شمش آلومینیوم خالص تولید شده در هشت‌ماه ابتدایی سال 271هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل که حدود 179هزار تن بوده، رشد 51درصدی را نشان می‌دهد. ظروف شیشه‌ای دومین محصولی است که در این مدت رشد بالغ بر 35درصد را تجربه کرده است و تولیدات آن 122هزار تن افزایش داشته است. مجموع تولید سیمان نیز در مدت زمان مورد بررسی برابر با 48 میلیون تن بوده است. اما مجموع تولید کاتد مس نیز برابر با 189هزار تن بوده که نسبت به هشت‌ماهه ابتدایی سال 98، رشد هفت‌درصدی داشته است، در دوره مشابه سال قبل 176هزار تن کاتد مس در کشور تولید شده بود. از سوی دیگر، براساس آمار اعلام‌شده در این مدت هر کدام از محصولات چینی بهداشتی، کنسانتره زغال‌سنگ، کاشی و سرامیک، شیشه جام، آلومینا حدود سه تا پنج درصد رشد تولیدات را به ثبت رسانده‌اند. در بررسی چند ساله نیز به جز آلومینا، 9 محصول دیگر بین 12 تا 72 درصد تولید خود را در سال جاری در مقایسه با هشت‌ماهه ابتدایی سال 96 افزایش داده‌اند.

رشد 22 درصدی تولید خودرو

طی سال‌های اخیر به‌رغم افزایش شدید تقاضاهای سرمایه‌ای در بخش خودرو، علاوه‌بر کاهش واردات، تولید و عرضه خودرو نیز با شدت گرفتن تحریم‌ها کاهش 40 درصدی را تجربه کرده بود، اما براساس داده‌های وزارت صمت، در هشت‌ماهه سال‌جاری خودروسازی عملکرد مناسبی داشته‌است، به‌طوری‌که محصولات سواری، وانت تراکتور به‌ترتیب با افزایش تولید 22، 20 و 9 ‌درصدی نسبت به هشت‌ماه ابتدایی سال98 همراه بوده‌اند و تنها اتوبوس، مینی‌بوس و ون با 50 هزار کاهش در تولید، گروه ناموفق خودروسازان در بازه مورد نظر هستند. براساس این گزارش در هشت‌ماه نخست امسال، 542 هزار و 600دستگاه انواع خودروی سواری تولید شده که در مدت مشابه سال‌گذشته در حدود 446 هزار دستگاه بوده است. تولید وانت نیز از سطح 44 هزار در سال گذشته به 53 هزار در هشت‌ماهه ابتدایی 99 رسیده است. به‌طورکلی افزایش سطح همکاری قطعه‌سازان و مجموعه‌های تولید‌کننده با خودروسازان و همچنین اوج‌گیری تقاضای خودرو درسطح جامعه به این افزایش تولید کمک کرده است. درکنار خودروسازان، محصولات وابسته به صنعت خودرو ازجمله روغن صنعتی و لاستیک خودرو نیز با افزایش تولید همراه بوده‌اند. در این زمینه لاستیک خودرو با تولید 178 هزار تن نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد 25درصدی را تجربه کرده و روغن صنعتی نیز با افزایش 82 هزار تنی یا 24‌درصدی به 430هزار تن تولید در هشت‌ماه ابتدایی سال 99 رسیده است. با توجه به عدم بازگشت سطح تولیدات صنعت خودرو به ارقام قبل از تحریم‌های سال 97 به‌نظر می‌رسد که این بخش از اقتصاد کشور، علی‌رغم افزایش تولید در سال‌جاری، به‌طورکلی متاثر از تحریم‌ها در سال‌های اخیر بوده و همچنان به ارقام تولید در سال 96 دست پیدا نکرده است.

* نویسنده: مرتضی عبدالحسینی، روزنامه نگار