کرونا و کاشفان فرمول سیاسـی واکسن

به گزارش «فرهیختگان»، «کارزار واکسیناسیون» تیتر یادداشت روز گذشته یکی از فعالان سیاسی جریان اصلاح‌طلب درباره ماجرای کرونا و واکسیناسیون عمومی در ایران است، مطلبی که تلاش‌ شده در آن به موضوعاتی چون مدیریت کرونا در ایران، تاثیر تحریم‌ها روی واردات واکسن و همچنین عقب‌ماندگی ایران از کشورهایی چون امارات و ترکیه درجریان خرید واکسن از چین پرداخته شود. در یادداشت ذکرشده ابتدا توضیح داده می‌شود که «به‌علل تاسف‌باری ایران زیربار تست آزمایشی واکسن کرونای چینی نرفته، درحالی‌که ترکیه و امارات این کار را انجام داده‌اند» و علاوه‌بر این گفته شده به‌دلیل فشار تحریمی همان اتفاقی که درمورد واکنس آنفلوآنزا افتاد و خیلی دیر به ایران رسید درمورد واکسن کرونا هم رخ خواهد داد و چند نکته ناامیدکننده دیگر درمورد همین مسائل.

علاوه‌بر این یادداشت که در ادامه خواهیم گفت بر گزاره‌های غیردقیقی استوارشده، برخی با استناد به بخشی از اظهارنظر روز گذشته رئیس‌کل بانک مرکزی درمورد «فشارهای تحریمی روی مسیرهای واردات واکسن کرونا به ایران از طریق سازمان بهداشت جهانی»، در تلاشند به‌صورت غیرمستقیم همان مسیر گذشته، تکراری و بی‌ثمر خود درخصوص لزوم مذاکره با ایالات متحده را طی کنند و بگویند: ببینید با تداوم تحریم‌های آمریکا سلامت مردم ایران هم به‌خطر افتاده و لذا باید هرچه زودتر دست‌به‌کار شد و برای رفع تحریم‌های آمریکا پشت میز مذاکره (یک‌طرفه) با کاخ‌سفید نشست. این افراد البته موضوعات متنوع‌تری را هم در این خصوص عنوان می‌کنند و برای مثال حتی اقداماتی چون طرح راهبردی اخیر مجلس که با تایید شورای عالی امنیت ملی همراه شد را هم سعی می‌کنند با استناد به موضوعاتی چون کرونا و تامین واکسن در شرایط تحریم، مضر و مخل آرامش، سلامت و امنیت مردم توصیف کنند.

با توجه به این دو موضوع که هرکدام‌شان به‌نوعی تلاش کرده‌اند وضعیت کشور را به‌صورت اغراق‌آمیزی ناامیدکننده جلوه دهند، لازم است نکاتی ذکر و بعضی موضوعات به دقت موشکافی شوند.

اول: مساله واکسیناسیون آن‌هم در شرایط اپیدمی گسترده و پیچیده کرونایی با توجه به تفاوت تاثیر این ویروس بر مردم جوامع مختلف با شرایط محیطی و ژنوتیپ‌های گوناگون، از آن‌دسته موضوعات بسیار تخصصی و حساس است و اساسا نباید به‌صورت احساسی و بدون مطالعه دقیق درمورد آن اظهارنظر کرد. درخصوص تولید واکسن صرف‌نظر از اینکه بسیاری از کشورها مخصوصا آنهایی که ادعایی در زمینه پزشکی دارند راسا دست‌به‌کار شده‌اند تا مطابق شرایط جوامع بومی خود به محصولی مطمئن برسند (مانند ایران)، کشورهای مختلف پیش از هرگونه تلاش برای واردات واکسن‌های تولیدشده در سطح جهان و حتی تست محدود آن، ابتدا مطالعات بسیار دقیقی را در دستورکار قرار داده‌اند تا مطمئن شوند خطری مردم آنها را تهدید نمی‌کند. برای مثال درخصوص همکاری ایران برای مطالعات بالینی سازمان بهداشت جهانی که گفته می‌شد معاون مستعفی وزارت بهداشت ازجمله هدایت‌کنندگان پروژه بوده، انتقادهای زیادی از جانب جامعه پزشکی صورت گرفت و حتی یکی از دلایل مرگ‌ومیر بالا در ایران همین مطالعات معرفی شد.

دوم: مساله تهیه واکسن از چین یا از هر کشور دیگر پیش از تایید واکسن ازسوی سازمان بهداشت جهانی نیازمند مذاکره مستقیم و امضای قرارداد محرمانگی است. در این فرآیند صرف‌نظر از رعایت چارچوب‌های کشور طرف قرارداد، باید تعدادی از افراد جامعه بومی ما نیز برای تست واکسن انتخاب و معرفی شوند، اقدامی که ممکن است درصورت عدم بررسی‌های دقیق و علمی موجب بروز خطرات بزرگی شود چنانکه نمونه‌هایی از این خطا در یکی، دو کشور رخ داد و تست واکسن به‌صورت کامل متوقف شد. با وجود این، اما آنچنان‌که «فرهیختگان» از مسئولان وزارت امور خارجه و وزارت بهداشت کسب اطلاع کرده، مذاکرات طولانی‌مدتی با طرف چینی و روسی انجام شده و حتی تمهیداتی علاوه‌بر خرید مستقیم واکسن از یکی از این دو کشور یا کشور ثالث هم صورت گرفته است. برهمین اساس برنامه‌هایی در وزارت بهداشت برای تولید مشترک واکسن با یک کشور خارجی در جریان است که درصورت نهایی‌شدن مطالعات تخصصی و همچنین مذاکرات فنی و حقوقی احتمالا فرآیند تولید واکسن مشترک آغاز خواهد شد.

از این‌رو به‌طور خلاصه باید گفت علاوه‌بر تکیه به توان داخلی برای تولید، 3راه مشخص برای واردات وجود دارد، یکی همکاری با سازمان بهداشت جهانی که ممکن است به‌خاطر تحریم‌های آمریکا متوجه فشارها و سختی‌هایی باشد (آنچنان‌که رئیس‌کل بانک مرکزی توضیح داد)؛ دوم مذاکره مستقیم با کشورهای تولیدکننده که مدت‌هاست درحال انجام بوده و نیازمند تاییدیه‌های تخصصی در ایران است و سوم رسیدن به تفاهمی برای تولید مشترک که این مسیر هم یکی از گزینه‌های روی میز است.

سوم: وجود تحریم قطعا از آن‌دست مشکلات بزرگی است که هیچ‌کسی در ایران راضی به وجود آن نیست و همه تاکید دارند باید به‌نوعی بر آن فائق آمد، چه آنکه رفع تحریم و برداشته‌شدن آن مدنظر باشد یا بی‌اثر کردنش. هرچند این مساله را می‌توان به قریب به اتفاق حوزه‌ها و موضوعات تعمیم داد، اما درخصوص تجارت کالا و اقلام پزشکی (درکنار تلاش برای تولید و خودکفایی) در کوتاه‌مدت مسیرهای قابل اعتنایی مقابل کشور و مسئولان وجود دارد که درصورت توجه لازم می‌توانند کمک‌کننده باشند. ازجمله این راه‌ها استفاده از ظرفیت کشورهای همراه ایران ازجمله چین و روسیه است چراکه این کشورها نشان داده‌اند می‌توانند شریک مورد اعتمادی در این مساله باشند. برخلاف همه جوسازی‌هایی که اخیرا صورت گرفته است، نگاهی به لیست واردات اقلام پزشکی طی 8ماهه اول سال 99 نشان می‌دهد با وجود خودکفایی در بسیاری از حوزه‌های درمانی کرونا و در عین وجود تحریم، بیش از 28میلیون دلار شامل حدودا 500تن ماسک و اقلام مربوط به درمان در حوزه بیماری‌های تنفسی از چین واردات داشته‌ایم که در نوع خود قابل‌توجه است. این عدد صرف‌نظر از میزان اقلام قاچاقی است که برخی منابع غیررسمی بر آن تاکید دارند. فراموش نکنیم که پیش از این و طی چندماه پس از شیوع کرونا در ایران که بهمن سال گذشته بود، بیش از  50محموله اقلام پزشکی شامل 15میلیون ماسک و 500دستگاه ونتیلاتور ازطرف دولت چین به ایران اهدا شد.

درکنار این مساله باید به این موضوع هم اشاره کرد که مراودات تجاری که همگی مستلزم انتقال پول یا تهاتر هستند، اکنون در چین و به‌صورت همکاری‌های دولتی درحال انجام است و می‌توان گفت به‌نوعی تثبیت شده‌اند. چنانکه پیش‌تر هم «فرهیختگان» خبر داده بود، پس از مذاکرات صورت‌گرفته میان دو کشور مشکلاتی اعم از کشتیرانی یا خریدوفروش‌هایی چون اقلام پزشکی و دارویی حل‌وفصل شده و تقریبا چالشی در این مسیر برای مراوده پکن-تهران وجود ندارد.

چهارم: آخرین نکته جمع‌بندی موضوعات بالاست؛ اینکه تحریم هست و شرایط کشور را بسیار سخت کرده موضوع غیرقابل‌انکاری نیست اما چنانکه با عدد و رقم ثابت کردیم، امکان عبور از تحریم وجود دارد و می‌توان حتی در شرایط کرونایی نیازمندی‌های کشور را به شرط تدبیر و تلاش تامین کرد. نکته مهم و غیرقابل گذشت اما گروگان‌گرفتن سلامت مردم توسط برخی فعالان سیاسی یا نزدیکان دولت است که در این روزها تلاش می‌کنند از آب گل‌آلود توامان‌شدن تحریم و کرونا ماهی بگیرند و راهی را بروند که هزینه آن برای کشور و آیندگان بسیار زیاد است. امیدواریم این حرف نمونه عینی نداشته باشد اما اگر کسی از سخت‌شدن زندگی مردم خوشحال شود و بخواهد با استفاده از آن مساله‌ای غیرعقلی را به کشور تحمیل کند یا اوج جهالت خود را اثبات کرده یا... .  

نهایتا اینکه قدم گذاشتن چندباره در مسیر بن‌بست از آن حماقت‌هایی است که باید به هر نحوی جلوی آن گرفته شود، چنانکه مذاکره با آمریکا و دل بستن به رفع تحریم، حداقل یک‌بار در همین دولت آزمایش شده و نتیجه معکوس داده است و تکرار آن معلوم نیست که چه خسارت بزرگ‌تری را متوجه کشور خواهد کرد.