به گزارش «فرهیختگان»، رشد شاخص‌ بورس از ابتدای آذرماه و پس از ریزش‌های سه‌ماهه آغاز شد تا سهامداران بازار سرمایه بالاخره و پس از یک شوک اساسی، حالا به افزایش ارزش سرمایه خود امیدوار باشند. اگرچه برخی کارشناسان معتقدند که نماد بازار در مسیر رشد قرار دارد و سهامداران نباید نگران باشند اما درعین‌حال برخی دیگر نیز بر این باورند که با توجه به متغیرهای کلان و بنیادی، بعید است که بازار سرمایه تا پایان سال جاری مجدد به کانال دو میلیون واحدی صعود کند.

در میان غوغای کاهش و افزایش شاخص بورس اما، شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپایی که از ورودشان به بازار بورس زمان زیادی نمی‌گذرد، نگرانی دوچندانی از این نوسانات داشتند. هرچند ارزش و جایگاه شرکت‌های دانش‌بنیان، بیش از هر مولفه دیگری متکی به دارایی‌های علمی و ایده‌های خلاق و نوآورانه است اما به‌هرحال برای رسیدن به اقتصاد دانش‌بنیان، قرار گرفتن در مسیر بازار سرمایه نیز اجتناب‌ناپذیر است. به عقیده برخی کارشناسان شرکت‌‌های دانش‌بنیان، استارتاپ و صنایع نرم و خلاق با ورود به بازار بورس توانمندی خود در خلق ارزش‌افزوده را به نمایش می‌گذارند و می‌توانند در رشد شاخص بورس تاثیرگذار باشند.

بررسی پیشینه ورود دانش‌بنیان‌ها به بورس نشان می‌دهد که در سال 97 و پس از اعلام پذیرش شرکت‌های سبز و دانش‌بنیان از سوی بورس تهران، اولین شرکت دانش‌بنیان که یک استارتاپ فعال در حوزه حمل‌ونقل بود و ارزش آن یک میلیارد دلار برآورد شده بود، سهام خود را در بازار سرمایه‌ عرضه کرد. براساس آمار موجود، تا پیش از ریزش شاخص بورس، سهم شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها از کل بازار سرمایه هفت درصد بود و ۳۵ شرکت در بورس حضور داشتند. طبق اعلام معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری نیز قرار بود شرایط ورود پنج شرکت دیگر به بورس فراهم شود.

  افزایش تقاضا برای ورود به بورس

تامین مالی یک شرکت دانش‌بنیان و نوپا یکی از موضوعات مهم فعالان این شرکت‌هاست. طبیعتا این شرکت‌ها هرچه بزرگ‌تر می‌شوند نیاز به منابع بیشتری دارند. پس با ورود به بازار بورس و عرضه اولیه در آن می‌توانند بخشی از سرمایه خود را به سهامداران بازگردانند و سهامداران می‌توانند این منابع را وارد شرکت کرده یا روی پروژه‌های نوآورانه جدید سرمایه‌گذاری کنند. طبق اعلام معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، افزایش حضور شرکت‌های دانش‌بنیان روی تابلوی بورس از سال گذشته با توجه به رونق بازار سرمایه دنبال شد تا پذیرش این شرکت‌ها تسریع شود. در این راستا با بیش از 200 شرکت دانش‌بنیان برتر جلساتی برگزار شد. ماحصل تلاش معاونت برای حضور دانش‌بنیان‌ها در بورس ورود پنج شرکت دانش‌بنیان دیگر بود. به این ترتیب درحال‌حاضر 40 شرکت دانش‌بنیان روی تابلوهای بورس حضور دارند. از سوی دیگر گفته می‌شود که سه شرکت دانش‌بنیان نیز مراحل پذیرش را گذرانده‌اند و آماده درج در تابلوهای اول و دوم فرابورس هستند. حضور یک شرکت دیگر فعال در زمینه حمل‌ونقل اینترنتی روی تابلوی بورس نیز اتفاقی جدید بوده که به‌تازگی در این حوزه رخ داده است.

به‌دنبال افزایش تعداد شرکت‌‌های دانش‌بنیان در بورس، بسیاری از شرکت‌های دیگر نیز درخواست پذیرش خود را ارائه داده‌اند و آن‌طور که مدیرکل دفتر تامین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی‌وفناوری گفته است، درحال‌‌حاضر بیش از 30 پرونده درحال تکمیل مدارک برای پذیرش در بازارهای بورس و فرابورس هستند.

  دانش‌بنیان‌ها و بازار فرابورس

علاوه‌بر حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار بورس و عرضه سهام‌شان در این بازار، معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری اعلام کرده است که مقدمات ورود دانش‌بنیان‌ها به بازار فرابورس نیز آماده می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان در بدو ورود و پذیرش در بازار سرمایه هیچ تاثیری بر کاهش یا افزایش شاخص بورس نمی‌گذارند و در محاسبه شاخص بورس دخالت داده نمی‌شوند، مگر تا زمانی که شرکت مذکور به ایده‌‌ای قابل‌اجرا تبدیل شده و به سودآوری دست پیدا کند. در این صورت به بازارهای دیگر منتقل می‌شود و با توجه به افزایش و کاهش قیمت سهام آن شرکت، شاخص بورس نیز تغییر پیدا می‌کند.

براین اساس ورود شرکت‌ها به بازار فرابورس می‌تواند مقدمه‌ای برای ورود آنها به بازار بورس باشد. بازار دارای ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس است، اما شرایط پذیرش و معامله در آن ساده‌تر است تا اهرمی کمک‌کننده به تامین مالی شرکت‌ها باشد. از مهم‌ترین وظایف بازار فرابورس، ساماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را نداشته و یا تمایل به ورود سریع‌تر به بازار را دارند. درواقع شرکت‌هایی که تمایل دارند هرچه زودتر به بازار سرمایه راه پیدا کنند اما شرایط ورود به این بازار را ندارند، ابتدا با ورود به فرابورس مقدمات حضور در بورس را فراهم می‌کنند. البته ناگفته نماند که ورود به فرابورس نیز نیازمند شرایط و الزاماتی است، اما به‌هرحال سازوکارهایی ساده‌تر و تنوع در شرایط پذیرش شرکت‌ها در فرابورس ایران، امکانی را فراهم می‌کند تا بنگاه‌های اقتصادی بتوانند با کسب حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان ممکن، به این بازار مالی وارد شده و از تمامی مزایای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار مبادلات اوراق بهادار بهره‌مند شوند. بــازار سهام فرابورس ایران شامل بازارهای اول، دوم و پایه است. سهام شرکت‌هایی که شرایط لازم را داشته باشند در بازار اول و دوم مبادله می‌شوند و شرکت‌هایی که این شرایط را نداشته باشند می‌توانند در بازار پایه معامله شوند.

  فرابورس؛ مقدمه ورود به بازار سرمایه

معاونت علمی‌وفناوری اعلام کرده که هدف از ورود دانش‌بنیان‌ها به بازار فرابورس، کمک به پذیرش تعداد بیشتری از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپی است و لذا برای رسیدن به این هدف، شرایط ساده‌تری برای این بازار درنظر گرفته شده است. این بازار به‌عنوان یک تابلوی جدید در فرابورس شکل می‌گیرد و شرکت‌ها برای حضور روی تابلوی جدید فرابورس باید پذیرش شوند.

در این راستا، یک شرکت دانش‌بنیان برای ورود به بازار سرمایه در عمل نیاز به حداقل مشخصی از سرمایه ثبتی (درحال‌حاضر حداقل 15 میلیاردتومان) دارد، مضاف‌بر اینکه شرکت باید به سودآوری نیز رسیده باشد. درحالی‌که برای حضور در تابلوی جدید، این شرایط وجود ندارد و شرکت با سرمایه پایین‌تر و حتی درصورت عدم سودآوری نیز می‌تواند روی این تابلو حضور داشته باشد.

کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی بر این باورند که با پذیرش شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی جدید در بازار سرمایه می‌توانیم بازار بزرگ‌تر اما متعادل داشته باشیم. قاسم محسنی عضو شورای‌عالی بورس در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه می‌گوید: «این اتفاق می‌‌تواند زمینه رشد شرکت‌های دانش‌بنیان را به‌دلیل تامین نقدینگی فراهم کند. درواقع ورود این شرکت‌ها به بازار سرمایه به‌معنای آن است که امکان دسترسی افرادی که تمایل دارند منابع خود را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار دهند، فراهم شده است. در این صورت ایده‌‌‌های خلاقانه امکان اجرایی شدن دارند و جامعه نیز می‌تواند از منافع آنها سود ببرد.»به گفته وی، شرکت‌های دانش‌بنیان در بدو ورود و پذیرش در بازار سرمایه هیچ تاثیری بر کاهش یا افزایش شاخص بورس نمی‌گذارند و اصلا در محاسبه شاخص بورس دخالت داده نمی‌شوند، مگر تا زمانی که شرکت مذکور به ایده‌‌ای قابل‌اجرا تبدیل شده و به سودآوری دست پیدا کند. در این صورت به بازارهای دیگر منتقل می‌شود و با توجه به افزایش و کاهش قیمت سهام آن شرکت، شاخص بورس نیز تغییر پیدا می‌کند.

  خطرپذیری دانش‌بنیان‌ها برای ورود به بورس

تامین نقدینگی مهم‌ترین هدف شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و استارتاپ‌ها برای ورود به بازار سرمایه است. اما آیا به‌واقع حضور فعالان زیست‌بوم فناوری در این بازار، تاثیری در پیشبرد اهداف علمی آنها دارد؟ شرکت‌های دانش‌بنیانی که عموما به‌خاطر تامین مالی، سهام خود را در بورس عرضه می‌کنند، درصورت افت شاخص بورس چه پیامدهایی را متحمل می‌شوند؟ کارشناسان و تحلیلگران بازار بورس معتقدند که اگر ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها به بورس با درنظر گرفتن تمام موازین قانونی و مالی همراه باشد و براساس اصول درست و تحلیل‌های مرسوم بورسی صورت گیرد، روشی موثر جهت تامین نقدینگی موردنیاز این شرکت‌هاست. در این صورت شرکت‌‌ها می‌توانند علاوه‌بر تامین نقدینگی، گامی مثبت درجهت نظم‌دهی بیشتر به امور مالی، دفاتر و امور اجرایی شرکت‌های خود بردارند. از طرف دیگر حضور در بورس رشد علمی دانش‌بنیان‌ها را تقویت می‌کند، چراکه دغدغه تامین مالی برای انجام فعالیت‌های علمی، کاهش پیدا کرده و فعالیت شرکت‌ها بر دستاوردهای علمی و خلق نوآوری‌های جدید متمرکز می‌شود.

  ریزش بورس و عقب‌گرد دانش‌بنیان‌ها

 محمد مرفوع، مدیرکل دفتر تامین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به ریزش شاخص بورس طی سه‌ماه گذشته و تاثیر آن بر روند ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه گفت: «بازار شرکت‌های دانش‌بنیان در بورس نیز مانند سایر بازارها، در مدت اخیر افت کرده است، اما مهم‌ترین پیامدی که افت شاخص بورس برای زیست‌بوم فناوری به‌همراه داشته، عقب‌نشینی برخی شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به بازار سرمایه است. درواقع تا پیش از ریزش شاخص بورس، مذاکراتی با برخی شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به بورس انجام شده بود و حتی آماده پذیرش در این بازار بودند و اصرار داشتند که پرونده بورسی آنها هرچه سریع‌تر به جریان بیفتد، اما ریزش بورس، پیگیری شرکت‌ها برای پذیرش در بازار سرمایه را کند کرد. درواقع این شرکت‌ها ترجیح دادند پس از بررسی بازار و روند حرکت شاخص بورس در آینده، اقدام کنند.» به گفته وی، ریزش شاخص بورس همچنین موجب شد شرکت‌هایی که آماده ورود به بازار سرمایه بودند و می‌توانستند سهام خود را با قیمت مناسب‌تری عرضه کنند، به‌خاطر وضعیت به‌وجود آمده مجبور به فروش سهم با قیمت پایین‌تر بودند، درنتیجه برای ورود به بازار سرمایه تعلل کردند. درواقع اگر این شرکت‌ها در زمان ریزش شاخص وارد بازار می‌شدند، این امکان وجود داشت سهام شرکت با قیمت مطلوب عرضه نشود.

وی افزود: «در اواخر سال گذشته و همچنین در پنج‌ماه نخست سال جاری، به‌دلیل رشد شاخص بورس، تقاضا برای ورود به بازار سرمایه با سرعت زیادی افزایش یافت و اکثر قریب به اتفاق شرکت‌ها تمایل داشتند وارد این بازار شوند. جالب اینجاست که حتی شرکت‌هایی که شرایط ورود به بازار سرمایه را نداشتند، تلاش می‌کردند با به‌دست آوردن شرایط لازم، وارد بازار بورس شوند، اما درحال‌حاضر، شتاب دانش‌بنیان‌ها برای عرضه سهام در بورس کمتر شده و هیجان اولیه وجود ندارد.»

  راه‌اندازی بازار جدید با شرایط آسان‌تر

مرفوع با بیان اینکه درحال‌حاضر 40 شرکت دانش‌بنیان روی تابلوهای بورس و فرابورس هستند، ادامه می‌دهد حوزه فعالیت شرکت‌های حاضر در تابلو بورس و فرابورس بیشتر در زمینه‌های ‌آی‌تی، دارویی و تجهیزات پیشرفته است، هرچند شرکت‌های فعال در صنایع مختلف دیگر نیز حاضر هستند، اما بیشترین فعالیت در این سه گروه است. همچنین اکنون فرآیند پذیرش سه شرکت دانش‌بنیان در فرابورس به‌طور کامل انجام شده و اقدامات لازم برای درج در تابلو فرابورس درحال انجام است.

وی در توضیح بازار جدیدی که قرار است به‌زودی در فرابورس راه‌اندازی شود نیز گفت: «طی مذاکراتی که با فرابورس انجام شده، مقرر شد بازاری با شرایط ساده‌تر در فرابورس راه‌اندازی شود تا شرکت‌هایی که شرایط ورود به بورس را ندارند، ابتدا به این بازار ورود پیدا کنند. تمرکز اصلی روی شرکت‌های دانش‌بنیان است، اما شرکت‌های دیگر هم می‌توانند وارد این بازار شوند. راه‌اندازی این بازار درحال‌حاضر مراحل آخر خود را طی می‌کند و در دستور کار هیات‌مدیره سازمان بورس قرار گفته است که پس از تصویب، ابلاغ می‌شود.»

وی معتقد است اگر این بازار راه‌اندازی شود، به‌دلیل اینکه شرایط ساده‌تری برای پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان در بورس دارد، ‌انگیزه خوبی برای دانش‌بنیان‌هاست که به این بازار وارد شوند. براساس قانون بورس، حداقل سرمایه ثبتی شرکت‌ها برای ورود به بازار سرمایه باید 15 میلیارد تومان یا ارزش روز شرکت باید 80 میلیارد تومان باشد. همچنین شرکت باید به سودآوری رسیده باشد و شرکت‌هایی که زیان‌ده هستند به‌سختی پذیرش می‌شوند. این درحالی است که در بازار جدید فرابورس این شرط‌ها وجود ندارد و حداقل سرمایه بسیار پایین‌تر از این مبالغ است همچنین و سطح سودآوری ملاک پذیرش نیست.

  رشد قیمت؛ ‌‌انگیزه ورود به بورس

مدیرکل دفتر تامین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گفت: «تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان تا پیش از سال 97 موفق شده بودند، سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کنند، اما در سه‌سال اخیر این روند سرعت بیشتری به‌خود گرفت تا جایی که نیمی از شرکت‌ها در سه سال اخیر وارد این بازار شده‌اند.» وی جذابیت این بازار را عامل مهمی در ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس دانست و گفت: «رشد قیمت برای شرکت‌ها جذابیت داشته است، چراکه شرکت‌ها در تامین مالی فعالیت‌های بعدی خود، به‌واسطه رشد قیمت در بازار سرمایه راحت‌تر توانسته‌اند سرمایه‌گذاری کنند. از طرف دیگر سهامداران نیز از رشد قیمت سهام خریداری‌شده منتفع شده‌اند تا جایی که با فروش بخش کوچکی از سهام خود درجای دیگری سرمایه‌گذاری می‌کنند، برای مثال سهم یک شرکت دانش‌بنیان که سال گذشته وارد فرابورس شده است، همچنان در صف خرید است و با توجه به اینکه سهام‌داران آن سهامی عرضه نمی‌کند، اما بازهم سهم این شرکت متعادل نشده و رو به رشد است، حتی سهامداران هم تمایل به عرضه سهم بیشتر ندارند.»

به‌گفته وی موفقیت این شرکت‌ها در تامین مالی خود ازطریق بازار سرمایه، رقبای آنها را نیز تشویق به ورود به این بازار می‌کند. درواقع شرکتی که خارج از بورس فعالیت می‌کند، وقتی مشاهده کرده که سرمایه شرکت رقیب در بازار بورس 10 تا 30 برابر رشد داشته است، تلاش می‌کند برای رقابت با آن، به بورس راه پیدا کند. مرفوع پیش‌بینی کرد که درصورت ادامه این روند تا پایان سال، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی که وارد بورس می‌شوند به 50 شرکت می‌رسد.

 * نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار