واکسن‌های غیرلاکچری؛ در دسترس‌تر

به گزارش «فرهیختگان»، هرچند هر روز از آمار ابتلای بالای هموطنان‌مان به ویروس کرونا ناراحتیم. هرچند خبر درگذشت چند صدنفر از ایرانی‌ها به‌دلیل ابتلا به این بیماری کشنده، خاطرمان را مکدر کرده و احوال‌مان را به هم ریخته است، منتها به قول یکی از متخصصان که چند روز پیش با او حرف می‌زدم، به روزهایی که فقط درحال انتشار و انتقال اخبار خوب هستیم، نزدیک شده‌ایم و من‌بعد باید فقط امید به جامعه تزریق کنیم. روزهایی که هر رسانه و روزنامه‌ای را باز می‌کنیم، اخبار مربوط به دستیابی دانشمندان به واکسن کرونا در آن خودنمایی می‌کند و این یعنی روزبه‌روز به پایان سلطه کرونا بر جهان نزدیک‌تر می‌شویم. سلطه‌ای که حدود یک سال شیوع این بیماری در دنیا، سلامت میلیون‌ها انسان را به خطر انداخت و جان حدود 1.5 میلیون نفر را هم البته تا به‌حال گرفته است. مساله دستیابی به واکسن کرونا آن‌قدر مهم و تعیین‌کننده است که کمتر کسی را می‌توان یافت که تا به‌حال اخبار مربوط به آن را نشنیده و حتی دنبال نکرده باشد. با این اوصاف اما همچنان سوالاتی در ذهن مخاطبان مانده است و خیلی‌ها می‌خواهند بدانند آخرین اخبار حول تولید و توزیع و تزریق واکسن کرونا چیست، چه شرکت‌هایی به توفیقات جدیدی دست یافته‌اند، چه زمانی واکسن‌ها توزیع و تزریق خواهد شد و بهترین گزینه چیست؟ البته این سوالات تا اینجایی که ما پرسیدیم، سوال تمام مردم دنیاست، سوالات ما ایرانی‌ها کمی با بقیه فرق می‌کند و یا به بیان بهتر، سوالات ما کمی بیشتر است. این که آیا واکسن‌های تولیدشده به دست ما خواهد رسید؟ چه زمانی و به چه طریقی؟ واکسن تولید ایران چه وضعیتی دارد و خلاصه از این مدل مطالبات و ابهاماتی که سعی می‌کنیم در ادامه به آنها پاسخ بدهیم. براساس اطلاعات موجود هم‌اکنون 54 واکسن مختلف کرونا در مرحله آزمایش‌های بالینی است و علاوه‌بر آن، 164 واکسن دیگر هم در جهان مرحله پیش‌بالینی و تست روی حیوانات را پشت‌سر می‌گذارد و درحال عبور از مراحل سخت و زمانبر تولید است. با این همه طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، ۱۴ واکسن تولیدی توسط ۹ کشور به‌عنوان مهم‌ترین واکسن‌های احتمالی کرونا مورد بررسی قرار دارد. همان‌طور که می‌دانید و گفتیم، تعداد واکسن‌ها بالاست و هرکدام از آنها هم در مرحله‌ای خاص قرار دارد. برای همین امکان معرفی همه آنها وجود ندارد و ما شاخص‌ترین‌ها را معرفی کرده و مورد بررسی قرار می‌دهیم.

واکسن استرازنکا و دانشگاه آکسفورد
کشور: انگلستان– سوئد
میزان اثرگذاری: 90درصد
شرایط نگهداری: بین ۲ تا ۸ درجه سانتیگراد
قیمت: 2.26 پوند به ازای هر دوز
یکی از واکسن‌هایی که پروپاگاندای زیادی از همان ابتدای شیوع کرونا در ارتباط با آن وجود داشت، واکسن دانشگاه آکسفورد بود. در چند مقطع اخبار خوبی هم از پیشرفت‌های این واکسن به گوش رسید منتها گهگاهی با چالش‌هایی در پروسه آزمایش‌های بالینی مواجه شد که همین چالش‌ها باعث شد واکسن این دانشگاه، اولین واکسن ایمن در برابر کرونا نباشد. پروفسور سارا گیلبرت، سرپرست تیم واکسن دانشگاه آکسفورد در ارتباط با این واکسن گفت: «نتایج آزمایش‌های گسترده نشان می‌دهد که این واکسن درصورت تزریق نیم‌دوز و سپس دوز کامل به اثربخشی ۹۰درصدی می‌رسد. آسترازنکا قول داده تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی سه میلیارد دوز از واکسن را تولید کند که بین کشورهای غنی، متوسط و کم‌درآمد توزیع خواهد شد.»

واکسن مدرنا
کشور: آمریکا
میزان اثرگذاری: 95درصد
شرایط نگهداری: 4 درجه سانتیگراد
قیمت: 37-25 دلار به ازای هر دوز
مدرنا دومین شرکت آمریکایی است که داده‌های مقدماتی کارآزمایی مرحله سوم یا نهایی واکسنش را منتشر کرد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد واکسن این شرکت تاثیربخشی 5/94 درصدی دارد. واکسن مدرنا نیز مانند واکسن فایزر براساس یک فناوری جدید به نام RNA پیامبر یا mRNA ساخته شده‌ است. مزیت و برتری این واکسن نسبت به دیگر واکسن‌ تولید آمریکا، یعنی واکسن شرکت فایزر، شرایط نگهداری آن در دمای یخچال آن هم به مدت 30 روز است. همین نکته شاید باعث شود مدرنا در مقایسه با دیگر شرکت آمریکایی دست بالا را داشته باشد. البته این برتری صرفا در شرایط نگهداری است، چون مدرنا تقریبا دو برابر واکسن فایزر قیمت دارد! آمریکا، بریتانیا، اتحادیه اروپا، کانادا و ژاپن از اصلی‌ترین مشتریان این واکسن هستند.

واکسن سینوفارم
کشور: چین
میزان اثرگذاری: اعلام نشده است
شرایط نگهداری: اعلام نشده است
قیمت: اعلام نشده است
دو واکسن شرکت «سینوفارم» در میان پنج واکسن درحال توسعه چینی هستند که تحت آزمایش‌های بالینی بین‌المللی قرار دارند. رئیس شرکت «سینوفارم» این هفته به رسانه‌ها گفت نزدیک به یک میلیون نفر واکسن آنها را برای استفاده اضطراری دریافت کرده‌اند. لیو جینگ‌ژن در مصاحبه‌ای که اخیرا توسط این شرکت دولتی منتشر شد، گفت: «ما حتی یک گزارش از عوارض جانبی شدید دریافت نکرده‌ایم و فقط تعداد کمی از دریافت‌کنندگان علائم خفیفی داشتند.» به گفته آنها واکسن مذکور به افرادی که طی شیوع همه‌گیری به بیش از ۱۵۰ کشور جهان سفر کرده‌اند، تزریق شده و هیچ‌کدام از آنها ابتلا به کووید-۱۹ را گزارش نکرده‌اند. این همان واکسنی است که امارات به آن مجوز اضطراری داده بود و کشورهای برزیل، بحرین و همین امارات از مشتریان آن بوده‌اند.

واکسن فایزر  و  یوان‌تک
کشور: آمریکا- آلمان
میزان اثرگذاری: 95درصد
شرایط نگهداری: دمای منفی ۷۰ درجه سانتیگراد
قیمت: ۲۰ دلار به ازای هر دوز
علی‌رغم اخبار متعدد حول تولید واکسن کرونا، واکسن تولیدشده توسط کمپانی آمریکایی فایزر به‌همراه شرکت بیوان‌تک آلمان را شاید بتوان اولین واکسن جدی مهار کرونا در جهان نام برد. مدیران دو شرکت فایزر و بیوان‌تک اطلاعات خوبی را از این واکسن منتشر کردند که نشان از عدم ایجاد عوارض خاص جانبی بعد از تزریق این واکسن‌ها بود.  مضاف‌بر این اثربخشی حدود 95درصدی این واکسن امیدواری‌هایی را برای آنها ایجاد کرده است که بتوانند به‌زودی مجوز اضطراری واکسن از سازمان غذا و دارو در آمریکا را دریافت کنند. نکته قابل‌تامل و چالش اصلی استفاده از این واکسن در سایر کشورها، شرایط نگهداری خاص و دمای منفی 70 درجه برای فعال نگه‌داشتن آن است.

واکسن اسپوتنیک
کشور: روسیه
میزان اثرگذاری: 95درصد
شرایط نگهداری: 4 درجه سانتیگراد
قیمت: 10 دلار به ازای هر دوز
اما اولین کشوری که ادعای تولید واکسن بیماری کرونا را داشت، روسیه بود. اخیرا مرکز تحقیقات علمی گاملایا وزارت بهداشت روسیه و بنیاد سرمایه‌گذاری مستقیم روسی درخصوص نتایج مثبت آنالیز دوره‌ای فاز سوم واکسن ضدکرونای روسی اسپوتنیک‌وی اعلام کرد: «تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیقات بالینی واکسن ضد کووید-۱۹ (اسپوتنیک‌وی) تاثیر 4/91 درصدی را طی ۲۸ روز پس از تزریق دوز اول نشان می‌دهد و تاثیر واکسن طی ۴۲ روز پس از تزریق اول ۹۵درصد است.» دمیتریف، رئیس بنیاد سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه هم درباره این واکسن گفت: «ما نشان داده‌ایم که این واکسن بسیار موثر است. این واکسن جدا از کارآزمایی بالینی به ۱۰ هزار نفر دیگر که درمعرض خطر بالای ابتلا به کوویدـ۱۹ بودند، تزریق شده و ایمنی خوبی از خود نشان داده است.»

واکسن کرونا؛ چالش‌ها و فرصت‌ها

در ارتباط با مساله واکسن کرونا، چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو آخرین وضعیت شرکت‌های بین‌المللی و شرایط ایران برای دسترسی به واکسن با محمدحسین یزدی، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن و مدیرگروه ایمنوتراپی پژوهشکده علوم دارویی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران گفت‌وگویی انجام دادیم.

او در پاسخ به سوالات و شبهات پیرامون این مساله به «فرهیختگان» گفت: «در رابطه با واکسن‌هایی که تاکنون کار شده و این چند گزینه‌ای که الان درصدد گرفتن تایید نهایی هستند، درحقیقت دو واکسن اصلی بیوان‌تک یا همان فایزر معروف و بعدی مدرناست که دو واکسن آمریکایی هستند. تکنولوژی اینها تکنولوژی جدیدالورود به حوزه واکسن است یعنی ما درمورد واکسن‌ها در بیماری‌های عفونی یا خود جرم باکتریاویروس را استفاده می‌کردیم یا پروتئینی از آنها را برای ساخت واکسن استفاده می‌کردیم. یعنی کد ژنتیکی از ویروس را گرفته‌اند و آن را به‌عنوان واکسن به بدن می‌دهند. اگرچه این واکسن‌ها در فاز سوم هم نتایج خوبی نشان داده است اما همواره واکسن‌ها و کلا داروها وقتی مصرف عمومی می‌شوند، می‌توانند مورد قضاوت قطعی قرار گیرند که کاملا مشاهدات بالینی در مطالعات را تایید می‌کنند یا خیر. درمورد این دو گزینه آزمایش‌هایی که انجام شده با چند ده هزار نفر است. اگر این جمعیت را میلیونی یا میلیاردی کنید آیا باز هم تاییدکننده همان نتایج است یا نتایج دیگری حاصل می‌شود؟ چیزی که درخصوص این دو واکسن عنوان شده این است که 95درصد کارایی دارند. بله در جمعیت 10 هزار نفر و 20 هزار نفر و 30 هزار نفر و 40 هزار نفر عددی را می‌توانید تحت‌عنوان 95درصد کسب کنید. اگر این جمعیت 100 میلیون نفر، یک میلیارد نفر، دو میلیارد نفر شود، ممکن است این عدد کاهش یابد چون همیشه در جمعیت افرادی را داریم که حتی وقتی عفونت را می‌گیرند پاسخ ایمنی در آنها افزایش پیدا نمی‌کند و تیتر آنتی‌بادی و پاسخ ایمنی قابل‌ملاحظه‌ای در آنها ایجاد نمی‌شود. بنابراین ممکن است در جمعیت کل مصرف‌کننده این دو واکسن کاهش کارایی را تا 70-60 درصد داشته باشیم ولی این هم امیدوارکننده است چون درمورد واکسن آنفلوآنزا 60درصد ایمنی داریم.

گزینه بعدی که این روزها از آن صحبت می‌شود، واکسن دانشگاه آکسفورد است که شرکت تولیدکننده آن شرکت استرازنکاست. اصالتا اروپایی است و واکسن این شرکت و این دانشگاه هم به‌نوعی تاییدیه نهایی را می‌گیرد. تکنولوژی‌ای که این شرکت به‌کار برده، یک تفاوت دارد، تقریبا شبیه به آن چیزی است که قبل از این در واکسن‌ها داشتیم. این که در این مدل از واکسن با ویروس واقعی طرف نیستید و ویروس واقعی تضعیف‌شده نیست بلکه ویروس مربوط به شامپانزه را گرفته‌ و آن را غیرفعال کرده‌اند و قابلیت تکثیر در انسان را به‌هیچ‌عنوان ندارد و یکی از پروتئین‌های سطحی کووید-19 را روی سطح آن بیان کردند یعنی این شبه‌ویروسی است که وقتی وارد بدن انسان می‌شود نمی‌تواند فرد را بیمار کند ولی او را ایمن می‌کند. براساس مطالعاتی که انجام شده، این واکسن تا حدود 90درصد افراد را ایمن کرده است، خصوصا یک مزیتی که برای آن ذکر می‌کنند برای افراد با سن بالا هم توانسته ایمنی لازم را ایجاد کند. نکته دیگری که در این واکسن وجود دارد مزیتی است که نسبت به دو مدل آمریکایی دارد که دو مدل آمریکایی خصوصا برای شرکت فایزر نگهداری باید در شرایط منفی 70 درجه باشد که قاعدتا توزیع آن در جهان سخت می‌شود. قیمت این به همین دلیل در هر دوز 30 دلار است. هزینه بالایی محسوب می‌شود ولی برای کمپانی استرازنکا و آکسفورد در شرایط معمول نگهداری می‌شود که در دمای یخچال و چهار درجه است. قابل‌ حمل‌ونقل در این دماست. این به نظر مقرون‌به‌صرفه‌تر و قابل‌تهیه‌تر می‌رسد. کمپانی استرازنکا هم گفته تا آخر 2021 در حد دوزهای میلیاردی این نیاز را تامین می‌کند.

گزینه بعدی واکسن روسی است که آن هم بر پایه ویروس کشته‌شده ساخته شده و تکنولوژی آن شبیه آکسفورد است. نتایج این واکسن هم در جمعیت مورد مطالعه در برزیل و روسیه و آفریقای جنوبی خوب بوده و توانسته افراد را ایمن کند.

واکسن چینی هم در امارات و چین مطالعه شد و نتایج قابل‌توجه بود و از نوع واکسن ویروس کشته‌شده و ازبین‌رفته است که شرکت سینوفارم کار می‌کند.

اینها گزینه‌هایی است که مطرح هستند اما در این بحث که کدام‌یک از اینها توفیق این را پیدا می‌کنند تا به‌عنوان بهترین واکسن مطرح باشند، هریک دارای ویژگی‌های خاص خود است یعنی بحث قیمت و نحوه توزیع و چالش‌های توزیع مطرح است. همان‌طور که بیان کردم، واکسن فایزر چالش توزیع دمای منفی 70 را دارد و برای هر جایی قابل‌استفاده نیست و نمی‌توان در مناطق دورافتاده دنیا و جاهایی که دسترسی به تکنولوژی جدید ندارند این واکسن را در شرایط لازم توزیع کرده و مطمئن باشید که فعال است، اگرچه واکسن مدرنا هم که از این تیپ واکسن و آمریکایی است ادعا می‌کند در دمای چهار درجه تا 30 روز فعال است. این امید بهتری ایجاد می‌کند ولی درباره آن هم بحث هزینه مطرح است که 30 دلار در هر دوز است. هر فردی حداقل دو دوز واکسن به فاصله یکی دو ماه نیاز دارد و بعد از هر بار باید تزریق تکرار شود و درنتیجه برای هر فرد60 دلار تمام می‌شود و این رقم بالایی است.»

واکسن ایرانی، احتمالا خرداد 1400

یزدی در ارتباط با وضعیت واکسن کرونا در ایران، هم واکسن ایرانی و هم دسترسی به واکسن تولیدشده توسط برندهای بین‌المللی گفت: «هیچ کشور و شرکتی نمی‌تواند تامین‌کننده همه نیازهای یک کشور باشد. مثلا اگر بخواهیم واکسن کرونا را در جمعیت فعال کشور تزریق کنیم، اولویت اول افرادی هستند که درمعرض خطرند؛ اعم از کادر درمان که به دو دلیل باید واکسینه شوند: به‌دلیل اینکه مستقیم درمعرض خطرند و افراد دیگر جامعه کمتر با بیماران کرونایی برخورد دارند، اینها هرکدام اگر بیمار و از دور خدمات خارج شوند، یک نقص است. باید ابتدا کادر درمان و بعد افرادی که درمعرض خطر هستند همانند سالمندان، دیابتی‌ها، خانم‌های باردار و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای واکسینه شوند. حدود 40-30 میلیون دوز را در ابتدا نیاز داریم که این امر دوگانه است و باید دو بار تزریق شود؛ یعنی حدود 80-70 میلیون دوز واکسن نیاز داریم. بنابراین هیچ شرکتی نمی‌تواند برای ما 80 میلیون دوز را یکباره تامین کند. ما ناگزیر هستیم که دو راه را طی کنیم؛ پیش‌خرید واکسن‌هایی که مرسوم است که انجام شده و از طرف دیگر دنبال انتقال تکنولوژی هستند که این یک راهکار است که تحت لیسانس یکی از این شرکت‌ها خود زیرساخت‌های تولید واکسن را به‌کار بگیریم و این واکسن را تا حدودی خود تولید کنیم. راه سوم این است که مدل‌های ایرانی در بقیه مطالعات و آزمایش‌ها هم موفق باشند و نتایج قابل ملاحظه باشد و آنها را در دسترس مردم قرار دهیم که احتمالا با توجه به شروع فاز انسانی آزمایش‌ها در اواخر آبان و اینکه 7-6 ماه زمان نیاز داریم تا نتایج قطعی شود در خرداد 1400 شاید بتوان از واکسن ایرانی هم رونمایی کرد و گفت این می‌تواند گزینه باشد. در آن زمان تامین واکسن راحت‌تر می‌شود.»