فرصت‌ها و چالش‌های حضور اقتصادی ایران در سوریه

به گزارش «فرهیختگان»، محمد میرشکاری، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات خاورمیانه دانشگاه علامه طباطبایی طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: با گذشت هشت‌سال از بحران سوریه و فروکش کردن درگیری‌های داخلی، زمان بازسازی این کشور فرا رسیده است. با توجه به رابطه نزدیک تهران-دمشق، بازار سوریه می‌تواند محملی برای سرمایه‌گذاری ایران باشد. با آغاز رسمی دوران بازسازی سوریه، دیگر بازیگران منطقه‌ای، حتی کشورهای حامی جنگ در سوریه همچون ترکیه، امارات، عربستان و قطر نیز به جمع سرمایه‌گذاران برای بازسازی این کشور پیوسته‌اند. هرچند براساس قوانین سوریه، واردات کالاهای تجاری ترکیه و عربستان به سوریه ممنوع است ولی تاجران این دو کشور به شکل قاچاق هم که شده محصولات خود را به سوریه صادر می‌کنند. تعاملات دو کشور ایران- سوریه عمدتا از جنبه منافع و مصالح مشترک سیاسی-امنیتی پررنگ‌تر است. با این حال سوریه هیچ‌گاه در لیست 20 کشور نخست صادراتی ایران نبوده است. میزان صادرات ایران به سوریه در سال 89 قبل از آغاز بحران سوریه و در اوج روابط حسنه تهران-دمشق کمی بیش از نیم‌میلیارد دلار (516 میلیون دلار) بوده که این میزان پس از شروع جنگ داخلی سوریه با کاهش 66 درصدی در سال 96 به 172میلیون دلار و در نیمه اول سال جاری به 58میلیون دلار رسیده است.

درحالی‌که دیگر رقبای منطقه‌ای ایران چون ترکیه، امارات و مصر که در جبهه مخالف دولت سوریه قرار داشته‌اند و از مخالفان دولت مستقر این کشور حمایت می‌کردند، به ترتیب 362/1 میلیارد دلار، 968میلیون دلار و 235میلیون دلار صادرات به سوریه داشته‌اند. ایران با سهم حدود سه‌درصدی از بازار سوریه، پس از کشورهای ترکیه، چین، امارات، مصر، لبنان، کره‌جنوبی و روسیه در رتبه هشتم قرار دارد.
خروج سوریه از بحران و گسترش ثبات و آرامش در اکثر نقاط این کشور، موقعیتی مناسب برای پایه‌ریزی مجدد همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران با سوریه است. بعد از ویرانی‌های وارده از هشت‌سال بحران در سوریه این کشور نیاز به بازسازی دارد؛ مطابق آمار تقریبا 40 درصد از ساختمان‌های دولتی و شخصی در سوریه تخریب شده یا آسیب جدی دیده‌اند، بخش کشاورزی نیز که 20درصد از تولید ناخالص داخلی و 30 درصد از اشتغال کارگران این کشور را تشکیل می‌دهد با رکود و نابودی زیرساخت‌های روبه‌رو است. بخش‌های صنعت سوریه چون نساجی، مواد غذایی و برخی فرآورده‌های شیمیایی که روزی زبانزد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و حتی اروپا بود، اکثرا از کار افتاده‌اند و تقریبا تمام شهرک‌های صنعتی و زیرساختی این کشور دچار آسیب یا تخریب شده است؛ به‌طوری که 80درصد شهرک صنعتی «شیخ نجار» از مشهورترین نقاط تولید سوریه تخریب شده است.

از دیگر نقاط بحران‌زده سوریه، بخش‌های برق و انرژی این کشور است. از بین ۳۹ ایستگاه تولید برق این کشور، ۱۵ ایستگاه به‌طور کامل و ۱۰ ایستگاه نیز به‌طور جزئی ویران شده است و از هشت پالایشگاه گاز تنها یک‌مورد درحال فعالیت است.

با توجه به پتانسیل‌ها، ظرفیت‌ها و تجربه‌ای که ایران در حوزه‌هایی چون ساختمان‌سازی، زنجیره‌های کشاورزی (آبیاری، کاشت، برداشت و صنایع تبدیلی)، ساخت نیروگاه‌های برق و ایجاد پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها دارد، این امکان میسر است با حمایت از بخش‌های خصوصی و دولتی، زمینه را برای صادرات و ارسال خدمات فنی و مهندسی به سوریه فراهم سازد تا میزان مبادلات اقتصادی دو کشور به بیش از سه‌میلیارد دلار برسد.

اما در مسیر ارتقای سطح تبادلات ایران و سوریه چالش‌هایی وجود دارد که مانع‌ افزایش صادرات و همکاری اقتصادی دو کشور شده است؛ از مهم‌ترین این چالش‌ها نبود مسیر ترانزیتی مشخص برای صادرات، ضعف شدید تبادلات بانکی بین دو کشور، عدم وجود بیمه برای سرمایه‌گذاری و صادرات، عدم شناخت بازار سوریه از سوی تاجران ایرانی و همچنین ناآشنایی فعالان اقتصادی سوریه با کالاهای ایرانی است. در این بین دولت که موظف به مهیاسازی بسترهای لازم جهت حضور فعال بخش‌های خصوصی و دولتی ایران در بازار سوریه است، توجهی به این امر نکرده است و بیشتر سفرهای مسئولان ایران به سوریه جنبه سیاسی و امنیتی داشته و توجه به موضوعات اقتصادی بین تهران – دمشق مغفول مانده است.

از تجربه‌های تلخ اقتصادی در دولت، به هنگام تحریم اقتصادی کشور قطر با محوریت عربستان سعودی و چند کشور عربی رخ داد. در پی تحریم قطر، فضایی بسیار مناسب و مساعد برای نقش‌آفرینی حداکثری اقتصادی ایران برای تامین مایحتاج موردنیاز این کشور، فراهم شد اما متاسفانه در این عرصه، کشور ترکیه با هوشمندی و برنامه‌ریزی دقیق‌تر، گوی سبقت را از ایران ربود و سود به مراتب قابل‌توجه و افزون‌تری را به نسبت ایران از قطر نصیب خود کرد. بعید نیست در زمان حاضر نیز، به واسطه بی‌تحرکی دولت در مهیا‌سازی بستر مساعد برای تاجران ایرانی، جایگاه فعلی ایران در سوریه به وسیله دیگر رقبای منطقه و فرامنطقه ربوده شود. با تمام موارد یادشده، سوریه دارای بازاری 400 میلیارد دلاری است و تنها حضور ایران در بخش ساختمان‌سازی سوریه، می‌تواند ظرفیت اشتغال برای 280هزار نیروی کار ایرانی فراهم کند. می‌توان با استفاده از ظرفیت اقتصادی سوریه، تحول بزرگی را در عرصه اقتصاد داخلی و به‌ویژه در راستای راهبرد «جهش تولید» ایجاد کرد تا در آینده سوریه جایگزین امارات در دیپلماسی اقتصادی ایران شود.