به گزارش «فرهیختگان»، تا یکی، دو سال گذشته آمریکا با توجه به میزان تولید علمی که داشت، تا مدت‌ها رقیب بلامنازع در دنیا در زمینه‌های علمی به شمار می‌رفت. اما چند سالی است چینی‌ها در این مسیر قدم گذاشته‌اند و طی برنامه‌ریزی‌هایی که داشته‌اند موفق شده‌اند حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند. تمام این طرح‌ها سرانجام نتیجه داد و این کشور توانست امسال در رده‌بندی‌های جهانی رتبه نخست برترین کشور دنیا را در زمینه تولید علم به خود اختصاص دهد. همه این موفقیت‌ها نتیجه برنامه‌ریزی‌های دقیقی است که طی سال‌های اخیر در چین انجام شده است. چین به‌تازگی طی برنامه‌ای 5 ساله در نظر دارد با تقویت بخش پژوهش و فناوری، سیستم آموزش عالی خود را مدرن و بازسازی کند.

 تعیین خط‌مشی کشور

چینی‌ها دوره‌های مختلف پنج‌ساله‌ای را برای ایجاد تغییرات اساسی در بخش‌های مختلف کشور اجرایی می‌کنند و این چهاردهمین دوره پنج‌ساله‌ای است که دولت در جلسه عمومی حزب کمونیست مقرر کرده و انتظار می‌رود بخش سیستم آموزش عالی این کشور طی این برنامه، تحولات قابل‌توجهی را در راستای مدرن‌سازی پشت‌سر بگذارند. این سیاست که مسیر حرکت کشور را بعد از دوران کرونا و طی سال‌های 2021 تا 2025 رقم می‌زند، با سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر در حوزه‌های علمی، فناوری، نوآوری و تقویت بیشتر روابط پژوهش و صنعت فراهم خواهد شد. از دیگر اهداف این برنامه پنج‌ساله می‌توان به مقابله و رویارویی با مشکلات و چالش‌های جهانی ازقبیل تغییرات آب‌وهوایی اشاره کرد.

به گزارش تایم، در خصوص مفهوم اصلی‌ای که در پس‌زمینه این برنامه پنج‌ساله نهفته است، می‌توان به مواردی چون ساخت موسسه‌های داخلی در عین حفظ ارتباطات بین‌المللی، ایجاد انعطاف‌پذیری در پکن برای بررسی وضعیت آینده کشور پس از اتمام همه‌گیری کرونا در میان تنش‌های خارجی و نیز افزایش عفونت‌های کووید خارج از کشور اشاره کرد. متخصصان و کارشناسان امر عنوان کرده‌اند این برنامه، فرصت بسیار خوبی را برای انعطاف‌پذیری بیشتر، مدرن‌سازی و ایجاد سبک‌های مدیریتی نوآورانه بخش آموزش عالی چین فراهم می‌کند. رئیس اجرایی دانشگاه شیان جیاوتونگ- ریورپول که دانشگاهی بین‌المللی برای تقویت روابط بین دو دانشگاه چینی و انگلیسی است، می‌گوید: «این برنامه پنج‌ساله بیانگر آن است که چین درحال حاضر از دو مکانیسم برای حکومت استفاده می‌کند: یکی حکومت آمرانه که از بالا به پایین است و حکومت دیگر که بیشتر برمبنای بازار است.» به عقیده او، این برنامه پنج‌ساله، فرصتی را پیش روی آموزش عالی این کشور قرار داده تا بتواند مکانیسم‌ها را تغییر داده و سیستم‌های حکومتی را اصلاح کند. درواقع، اجرای چنین برنامه‌ای برای توسعه درازمدت و میان‌مدت حیاتی است و به‌شدت بخش آموزش عالی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. انتظار می‌رود با توجه به برنامه پنج‌ساله‌ای که دولت چین در نظر گرفته، بودجه آموزش عالی نیز با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو شود تا بخش تحقیق و توسعه دانشگاه‌ها رشد بهتری داشته باشند اما مساله‌ای که در این میان حائزاهمیت است، استفاده معقول و درست از منابع اضافه‌ای است که به بخش آموزش عالی تعلق می‌گیرد تا درست در راستای اهداف این برنامه حرکت کند.

  زمانی طلایی برای تغییر

به گفته این رئیس اجرایی، دولت چین براساس همین برنامه، در نظر دارد تحقیقاتی مبتنی‌بر صنعت و طبق تقاضای جامعه دنبال کند تا بتواند نهایت رشد و شکوفایی را در این بخش ایجاد کند. اما با وجود این، برای توسعه بیشتر و درازمدت، تحقیقات پایه همچنان موردنیاز هستند و نمی‌توان آنها را کنار گذاشت. همچنین آموزش عالی باید در این مسیر تا جایی که می‌تواند علاقه و کنجکاوی استادان و دانشجویان را تقویت کنند تا با دولت در این مسیر همراه شوند. او در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که همه‌گیری کووید-19 اصلاحات را در آموزش عالی سرعت داده است که در این میان، تغییر سیستم آموزشی دانشگاه‌ها از کلاس‌های درس حضوری به کلاس‌های آنلاین را می‌توان یکی از جدی‌ترین تغییرات نظام آموزشی با شیوع کرونا دانست. اما وقتی حرف از یک برنامه پنج‌ساله می‌شود، به‌طورقطع، زمانی طلایی در اختیار بخش آموزش عالی چین گرفته تا بتواند خود را بازسازی کرده و عیب و نقص‌هایش را رفع کند.

یانگ روی، دانشیار و عضو هیات‌علمی دانشگاه هنگ‌کنگ معتقد است این برنامه پنج‌ساله با توجه به شرایط محیط‌زیستی خارجی، در بهترین زمان ممکن مطرح شده است و نشان می‌دهد چین متوجه شده است که باید به خودش وابستگی داشته باشد تا بتواند از عهده مشکلات پیش‌رو بربیاید. او کاملا موافقت خود را با این زمان که به اصلاح آموزش عالی اختصاص داده شده، اعلام می‌کند.

 به گفته او، دیر یا زود، آموزش عالی چین باید از وضعیت فعلی خود که با رشد کم همراه است، به توسعه‌ای واقعی و باکیفیت بالا برسد. بسیاری از مشکلات که پیش‌روی آموزش عالی قرار می‌گیرد، به‌دنبال توسعه سریع ایجاد می‌شود که معمولا پیامد سبک مدیریتی از بالا به پایین است.

یکی از پروفسورهای موسسه آموزش و متخصص آموزش آنلاین دانشگاه تسینگوآ نیز معتقد است این تغییرات از پیش از برنامه پنج‌ساله آغاز شده است. او در ادامه می‌گوید: «چین از سال‌ها پیش به‌عنوان بزرگ‌ترین سیستم آموزش عالی در دنیا شناخته می‌شد و در بسیاری از برنامه‌های تقویت‌کننده آموزش عالی و جهانی‌سازی شرکت می‌کرد. البته دولت چین در سال جاری اصلاحاتی در زمینه‌های مدیریتی و اخلاقی ارائه داده و این درحالی است که دانشگاه‌ها به‌سرعت گزینه‌های تدریس آنلاین را در دستورکار خود قرار داده‌اند که این می‌تواند با توجه به تداوم همه‌گیری کرونا، تا مدت‌های طولانی‌تر و نیز مقطع دکتری ادامه داشته باشد.» این استاد دانشگاه تاکید می‌کند که چنین اصلاحاتی تاثیری اساسی روی آموزش عالی جهان به جا می‌گذارد. او می‌گوید: «در 15 سال گذشته ادعا کرده‌ایم یک دانشگاه از نوع ایده‌آل وجود دارد اما اگر واقعیت را بخواهید، چنین چیزی صحت ندارد. طبق استراتژی 35ساله چین در سال‌های اخیر، نه‌تنها در دانشگاه‌ها بلکه در نقشی که این مراکز آموزشی در ایجاد اجتماعات و شهرهای پایدار ایفا می‌کنند، نیز شاهد رشد و تنوع قابل‌توجه خواهیم بود.»

  شکوفایی چین در سال 2025

یکی از همکاران برجسته در موسسه جهانی آسیا در دانشگاه هنگ‌کنگ که مدت‌ها هم در دانشگاه تسینگوآ مشغول تدریس بود، می‌گوید: «اگر برنامه پنج‌ساله چین با کیفیت بالایی دنبال شود، به‌زودی شاهد بهبود خوبی در کیفیت تحقیقات دانشگاهی این کشور خواهیم بود که ماحصل آن هم پیشرفت و توسعه در بخش‌های فناوری و نیز کمک به بهبود وضعیت اشتغال و نیروی کار مدیریتی و از طرفی، بهبود خلاقیت در تولیدات، طراحی، بازاریابی و توزیع خواهد بود. هزینه‌های صرف‌شده در بخش تحقیق و توسعه در چین طی چند سال اخیر حدود 11درصد رشد داشته، این درحالی است که تحقیق و توسعه در موسسه‌های آموزش عالی این کشور در سال 2019 با رشد 23 درصدی روبه‌رو بوده‌اند. تمام کارشناسان و متخصصان امر که به نوعی در جریان برنامه پنج‌ساله چین هستند، بر این باورند که در صورت تداوم این برنامه، روند رو به رشد هزینه‌هایی که در بخش تحقیق و توسعه چین می‌شود روزبه‌روز افزایش خواهد داشت و باید منتظر باشیم که چین حداقل طی پنج‌سال آینده دوران رو به رشد و شکوفایی را پشت سر بگذارد. به‌عبارتی، وزیر امور خارجه چین معتقد است دولت چین با این برنامه پنج‌ساله قرار است با تزریق ‌انگیزه قوی‌تر و گامی بزرگ‌تر، بهبود اقتصاد جهانی و توسعه بلندمدت را ایجاد کند.»

  نگاه مثبت رهبران جهان

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در مجمع فراخوان سرمایه‌گذاری روسیه که به تازگی برگزار شده درباره چین و برنامه پنج‌ساله‌اش اظهار داشت: «چین هنوز هم به‌عنوان موتور اقتصاد جهانی در دنیا شناخته می‌شود و حتی سران اتاق‌های بازرگانی خارجی در چین که از ملیت‌های مختلفی هستند براین باورند که رشد اقتصادی چین برخلاف تصور بسیاری از دولت‌ها، به تقویت بهبود اقتصاد جهان کمک کرده و از طرفی، اعتماد جهانی به تجارت در بازار چین را افزایش داده است.» حتی سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز در جلسه‌ای مطبوعاتی نسبت به نگاه مثبت بسیاری از رهبران خارجی و مدیران موسسات مالی بین‌المللی و شرکت‌های چندملیتی به رشد اقتصادی چین ابراز امیدواری کرد. این کشور با برنامه‌ای که پیش رو دارد، به‌زودی به مفهوم تازه‌ای از توسعه نوآورانه، توسعه سبز و فراگیر دست می‌یابد، توسعه‌ای باکیفیت را دنبال خواهد کرد و اصلاحات ساختاری عمقی و اصولی را در دستور کار قرار خواهد داد و اصلاحات و نوآوری را در مسیری هدایت می‌کند که درنهایت به زندگی بهتر مردم ختم شود تا در سایه این اصلاحات بتواند پایه اصلی روابط داخلی و بین‌المللی را تقویت کند و حتی تا سال 2035 به مدرن‌سازی سوسیالیستی برسد.

اقتصاددانان با بررسی این برنامه پنج‌ساله چینی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که رشد اقتصادی این کشور در سایه این برنامه سالانه حدود پنج‌درصد خواهد بود. از دیگر اهداف این برنامه می‌توان به توسعه نسبی اقتصادی تا سال 2035 اشاره کرد، به‌طوری که سرانه تولید ناخالص داخلی تا این سال به 30هزار دلار برسد که حدودا سه‌برابر میزان آن در سال 2020 خواهد بود. در بخش آموزش عالی هم انتظار می‌رود باعث رشد 15 درصد ثبت‌نام‌های دانشگاهی شود.

  تقویت نوآوری و فناوری‌ها

به گزارش china-briefing، در کنار تمام اهدافی که با برنامه پنج‌ساله چین دنبال می‌شود، یکی از کلیدی‌ترین اهداف، توسعه بخش‌های فناوری و نوآوری و اتکا به خود در این حوزه‌هاست و چین تلاش می‌کند در این زمینه اصلاحاتی اساسی انجام دهد. استقلال فناورانه و اتکا به خود به‌عنوان ستونی پشتیبان‌کننده در این مدل توسعه ازجمله اهداف این طرح به شمار می‌رود. درواقع، چهاردهمین برنامه پنج‌ساله چینی‌ها روی تغییر روند کاری از تولید کالاهای ارزان‌قیمت با فناوری پایین به تولید در سطح کالاهای باکیفیت و خودکفایی فناورانه متمرکز شده است، درحالی که پیش از این، چنین سیاست‌هایی با کم‌توجهی همراه بوده، پس از جنگ تجاری میان چین و آمریکا، تاکید روی اجرای آن طی پنج‌سال آینده بیشتر شده است. به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین حوزه‌های قابل ذکر می‌توان به تولید تراشه توسط چینی‌ها اشاره کرد که در پنج‌سال آینده با جدیت بیشتری دنبال خواهد شد و محققان این کشور در نظر دارند از حداکثر ظرفیت‌های خود برای تولید این قطعه استفاده کنند. از سوی دیگر، افزایش جذب استعدادهای برتر، تقویت زیرساخت‌های فناوری و برقراری و ایجاد مراکز میان‌رشته‌ای و بین‌منطقه‌ای گسترده در حوزه فناوری از دستاوردهایی است که امید می‌رود طی این پنج‌سال ثمربخش باشند.

سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه یکی از مهم‌ترین اهداف برنامه پنج‌ساله چین است و طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، سرمایه‌گذاری روی هفت‌حوزه پیشرو در زمینه اکتشافات ازجمله هوش مصنوعی، اطلاعات کوآنتوم، مدارهای یکپارچه، علوم زیستی و سلامت، علوم عصبی، پرورش بیولوژیکی و فناوری هوافضا در دستور کار دولت قرار گرفته است. علاوه‌بر این، قرار است در بحث مشاغل و کارآفرینی حمایت‌های بیشتری از سوی دولت صورت گیرد تا با رونق در این هفت حوزه، افراد بتوانند در زمینه‌های کاری مشغول فعالیت شوند. برای پیشگام شدن در حوزه نوآوری و انجام پروژه‌های مهم علمی و فناوری ملی، کسب‌وکارها نقش بزرگ‌تری را برعهده خواهند داشت. کارآفرینان هم از سیاست استعدادیابی، آموزش و توزیع سود حاصل برای انعکاس ارزش نوآوری بهره‌مند می‌شوند.

 *  مترجم: ندا اظهری