به گزارش «فرهیختگان»، تیم ملی فوتبال در دیدار برابر بوسنی پس از سال‌ها به سراغ سیستم سه دفاعه رفت. شیوه‌ای که مدت‌ها منسوخ شده بود اما در سال‌های اخیر دوباره به یکی از سیستم‌های مرسوم فوتبال دنیا تبدیل شده و استفاده از آن هر روز گسترش می‌یابد. البته سیستم‌های 3-4-3 یا 2-5-3 که در سال‌های اخیر توسط برخی مربیان بزرگ فوتبال دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد با آنچه در گذشته در زمین اجرا می‌شد تفاوت بسیار زیادی دارد. در لیگ ایران هم این سیستم مدتی است توسط برخی مربیان در زمین اجرا می‌شود که یکی از بهترین نمونه‌های آن مربوط به دوران کوتاه‌مدت حضور استراماچونی در تیم استقلال بود که آبی‌ها با استفاده از این سیستم و نمایشی دیدنی در زمین مسابقه خود را به صدر جدول لیگ نیز رساندند.

کونته، پیشرو در بین مربیان

در سال‌های اخیر آنتونیو کونته یکی از اولین مربیانی بود که دوباره از سیستم سه دفاعه در تیم‌هایش استفاده کرد و در چلسی و این روزها در اینتر به استفاده از آن اصرار زیادی دارد. او در چلسی نتایج نسبتا خوبی کسب کرد اما در بازگشت به ایتالیا هنوز نتوانسته عملکرد مدنظرش را در زمین ارائه دهد و تیم او هنوز از شرایط ایده‌آل فاصله دارد. پپ گواردیولا نیز در برخی بازی‌های تیمش در سیتی از سه مدافع میانی استفاده می‌کند و البته با توجه به اینکه فصل پیش بارها با مصدومیت مدافعانش روبه‌رو شد کمتر توانست از این سیستم استفاده کند.

2-5-3 کنونی تفسیری مدرن از سیستمی است که در سال‌های دهه 70 و 80 میلادی در فوتبال اروپا رایج بود اما به‌تدریج استفاده از 4 مدافع در خط دفاعی باعث شد کمتر تیمی از این روش استفاده کند. در این سیستم سه مدافع میانی در ترکیب حضور دارند که بسته به شرایط بازی تعداد مدافعان به 5 نفر افزایش پیدا می‌کند. دو هافبک تدافعی و سه هافبک تهاجی که دو نفر از آنها معمولا در کناره‌های زمین حضور دارند و در شرایط مختلف به‌عنوان وینگر یا مدافعان کناری انجام وظیفه می‌کنند. این سیستم در ایتالیا بسیار پرطرفدار است و علاوه‌بر اینتر آنتونیو کونته چندین تیم دیگر ازجمله تیم ملی ایتالیا از این شیوه استفاده می‌کنند که نتایج بسیار خوبی نیز با روبرتو مانچینی در دیدارهای اخیر خود کسب کرده است. تیم ملی انگلیس هم در جام‌جهانی 2018 و در مصاف با کرواسی در نیمه‌نهایی از همین روش استفاده کرد و هری مگوایر، جان استونز و کایل واکر سه مدافع مرکزی تیم بودند که جردن هندرسون به‌عنوان تنها هافبک تدافعی تیم مقابل آنها قرار داشت و البته درنهایت بازی را به حریف باختند و به فینال نرسیدند.
در این سیستم تیم‌ها با داشتن سه دفاع وسط و همچنین دو هافبک میانی به‌خوبی در مرکز زمین صاحب برتری عددی هستند و ثبات خوبی در این بخش دارند. اگر چه این موضوع باعث می‌شود تا فرصت بازی در فضاهای کناری کمی محدود شود اما دو بازیکن وینگر و دو مهاجم می‌توانند با حرکات ترکیبی خود به‌خوبی از عرض زمین استفاده کرده و به خط دفاعی حریف ضربه بزنند.

در مقابل رقبای قدرتمندتر، هافبک‌ها با اضافه شدن به خط دفاع می‌توانند تعداد بازیکنان در این منطقه را به 4 یا 5 نفر افزایش دهند و به این ترتیب حمایت بهتری در زمان دفاع کردن صورت می‌گیرد که باعث می‌شود فضای کمتری در اختیار مهاجمان حریف قرار گیرد.

این تیم‌ها معمولا در خط دفاعی از سه مدافع با خصوصیات دفاع وسط استفاده می‌کنند. بازیکنانی قدرتمند، بلندقد و با قدرت سرزنی بالا که می‌توانند در نبردهای یک در مقابل یک هم موفق باشند و به‌راحتی اجازه عبور بازیکنان حریف را نمی‌دهند. حضور این سه نفر باعث می‌شود تا کار برای تیم‌هایی که مهاجمان سرعتی در ترکیب خود دارند نیز مشکل شود و تیم در عمق دفاع دارای پایداری مناسبی باشد.

وینگرهای دونده

در این سیستم نقش مدافعان بسیار مهم است. آنها باید توانایی بازیسازی از مقابل دروازه خود را داشته باشند و به‌خوبی هافبک‌ها را در فضای بین بازیکنان حریف صاحب توپ کنند. در دو سمت میدان بال‌ها یا وینگرها باید توانایی دوندگی بالایی داشته باشند و به تنهایی بتوانند تمامی طول زمین در جناح خود را پوشش دهند. در سال‌های گذشته بازیکنی نظیر دنی آلوز مثال کاملی برای یک بازیکن دونده در کناره زمین بود و این روزها نیز نفراتی چون اشرف حکیمی که این فصل به اینتر رفته یا رافائل گریرو در دورتموند ویژگی‌های چنین بازیکن موثری را دارند.

معمولا سه هافبکی که در میانه میدان حضور دارند وظایف متفاوتی در تیم‌های مختلف دارند و بسته به ویژگی‌های بازیکنان این مسئولیت‌ها فرق دارد. اگر تیمی یک هافبک تهاجمی خوب در ترکیب خود داشته باشد با قرار دادن دو هافبک دفاعی عملا مسئولیت‌های دفاعی از عهده او برداشته می‌شود تا کاملا روی تغذیه مهاجمان متمرکز باشد. در صورتی که تیم با شیوه 3-4-3 بازی کند نیز معمولا دو هافبک وسط جنگنده در کنار دو هافبک کناری دونده حضور دارند که باعث می‌شود وینگرها نقش دفاعی کمتری در این شیوه داشته باشند.

معمولا مربیانی که می‌خواهند پرسینگ را از زمین حریف آغاز کنند و با استفاده از شلوغی میانه میدان توپ را از تیم مقابل پس بگیرند از سیستم 2-5-3 استفاده می‌کنند تا با دو مهاجم و سه هافبک خود فضای بسیار کمی را برای بازیسازی در اختیار حریف قرار دهند. همچنین در زمان طراحی حملات نیز انواع مختلفی از تاکتیک‌ها را می‌توان در مرکز زمین به‌کار برد که تشخیص و مهار آن برای رقبا دشوار خواهد بود. با این حال این سیستم همانند تمامی شیوه‌های رایج در فوتبال دارای نقاط ضعفی است و مسلما کامل نیست. مثلا برابر تیم‌هایی که با سه مهاجم در ترکیب خود بازی می‌کنند ممکن است دچار مشکل شود یا در برخی نقاط زمین عدم تعادل مشاهده شود.

استفاده از سوئیپر

با این حال در سال‌های اخیر استفاده از این سیستم دوباره مرسوم شده است. در گذشته تیم‌های زیادی از این سیستم استفاده می‌کردند و البته مدافعان آخر شامل دو مدافع و یک سوئیپر بود که نقش مدافع پوششی را ایفا می‌کرد. در آن سال‌ها نمونه‌های موفقی از چنین بازیکنانی نظیر فرانس بکن‌بائر در آلمان و رونالد کومان در تیم رویایی رینوس میشل در هلند یورو 88 ظهور کردند که این پست را در فوتبال به حد کمال رساندند. در قرن جدید میلادی معمولا استفاده از سیستم 3-3-4 یا 1-3-2-4 در بین مربیان مرسوم بود تا اینکه آنتونیو کونته با یوونتوس دست به تحول بزرگی زد و در فصل 2012-2011 یوونتوس را با آرایش 2-5-3 به زمین فرستاد. حاصل این تغییر قهرمانی یووه در سری A بود آن هم پس از اینکه آنها فصل قبل را در رتبه هفتم جدول به پایان برده بودند. آخرین بار رم در سال 2001 بود که توانسته بود با دفاع سه نفره فاتح اسکودتو شود، اما کونته حالا خود را به‌عنوان یک مربی نوآور در فوتبال اروپا مطرح کرده و به‌تدریج این شیوه در بسیاری از تیم‌ها رواج پیدا کرد. یووه بدون شکست و با بهترین خط دفاعی لیگ فصل را به پایان برد تا مشخص شود که شیوه این مربی جوان در تیمش بسیار مثمرثمر بوده است. او در چلسی البته به سراغ سیستم 3-4-3 رفت و اگر چه همچنان از سه مدافع استفاده می‌کند اما به دلیل اینکه بازیکنانش توانایی‌های متفاوتی داشتند مجبور شد کمی سیستمش را تغییر دهد. نفراتی چون مارکوس آلونسو و ویکتور موزس در کناره‌های زمین عملکرد خوبی داشتند اما با حضور نفراتی چون ادن آزارد، ویلیان و پدرو نمی‌شد از دو مهاجم مرکزی در تیم استفاده کند.

در خط دفاعی داوید لوئیز نقش اصلی را در سیستم سه دفاعه تیمش داشت. این مدافع برزیلی هم‌اکنون در آرسنال هم گاهی اوقات با تشخیص میکل آرتتا در دفاع سه نفره مورد استفاده قرار می‌گیرد و عملکرد نسبتا خوبی نیز داشته است. البته حضور دو هافبک دفاعی خوب مثل ماتیچ و کانته خیال کونته را از خط میانی تیمش راحت می‌کرد و این منطقه نقطه قوت تیم او بود.

پپ گواردیولا نیز در سال‌های اخیر به تناوب از سیستم سه دفاعه استفاده کرده است. او در سال آخر حضورش در بارسا سیستم 3-4-3 را امتحان کرد که نتیجه‌بخش بود و بوسکتس در مواقع لزوم به مدافعان تیمش کمک می‌کرد. در بایرن مونیخ هم این وظیفه به خاوی مارتینز سپرده شده بود و به این ترتیب توماس مولر آزادی عمل بیشتری پشت سر مهاجمان تیم داشت.

گواردیولا معمولا کمتر به مدافعان کناری تیمش اطمینان می‌کند و ترجیح می‌دهد تیمش را با دفاع سه نفره راهی زمین کند. این روش به او این آزادی را می‌دهد تا در خط حمله انتخاب‌های بیشتری داشته باشد و تیمی تهاجمی‌تر را به مصاف رقبا بفرستد. هم‌اکنون در فوتبال اروپا نیز تیم‌های مختلفی با این سیستم بازی می‌کنند. از دورتموند لوسین فاوره تا لاتزیو و فیورنتینا. مارچلو بیلسا، سرمربی آرژانتینی لیدز یکی از تئوریسین‌های مشهور دنیای فوتبال است که امسال دوباره لیدز را به لیگ برتر جزیره برگردانده و با استفاده از همین سیستم سه دفاعه نتایج نسبتا خوبی با این تیم گرفته است.

با این حال هنوز هم بسیاری از مربیان فوتبال در اروپا ترجیح می‌دهند تیم خود را با دفاع 4 نفره راهی زمین کنند و به نظر آنها این شیوه هم برای بازیکنان کنونی آشناتر است و راحت‌تر با آن ارتباط برقرار می‌کنند و هم در فاز دفاعی تعادل و ثبات بهتری دارد.

 * نویسنده: سیامک خاجی، روزنامه‌نگار