به گزارش «فرهیختگان»، سال گذشته و در این روزها بازار کنسرت‌ها داغ بود و هنرمندان و گروه‌های موسیقی کم‌کم خودشان را آماده می‌کردند برای برگزاری جشنواره موسیقی فجر. امسال اما خبری از آن شور و حال سابق نیست و تنها منبع درآمد در موسیقی که کنسرت‌ها باشند، پس از برپایی کوتاه‌مدت در کیش مجددا تعطیل شدند. موسیقی درکنار تئاتر و سینما بیشترین لطمه را بین هنرها در ایران دید و البته شدت این ضربه برای همه اهالی موسیقی یکسان نبود. براساس آمار دفتر موسیقی ارشاد در 6 ماهه نخست امسال یک‌هزار و 695 تک‌آهنگ، 135 اثر تصویری یا نماهنگ و 159 آلبوم مجوز انتشار گرفتند و باتوجه به عدم برگزاری اجراهای صحنه‌ای در 6 ماه اول امسال به‌دلیل شیوع کرونا، در این مدت مجوز 16 عنوان برنامه اجرای صحنه‌ای با 30 اجرا ازسوی دفتر موسیقی صادر شده که این اجراها به‌صورت آنلاین برای علاقه‌مندان  پخش شده است. سال گذشته و در 6 ماه اول سال اما اعداد متفاوت از امسال بودند. یک‌هزار و 78 تک‌آهنگ، 127 نماهنگ، 161 آلبوم و 270 عنوان اجرای صحنه‌ای از دفتر موسیقی مجوز گرفته بودند. قیاس این اعداد نشان می‌دهد در بخش تک‌آهنگ‌ها و نماهنگ‌ها افزایش داشته‌ایم و تعداد آلبوم‌ها و کنسرت‌ها هم کمتر شده، که دلیل کاهش این دومی طبیعی و بدیهی بوده است.

اما در حوزه موسیقی رشته‌ها و مشاغلی بودند که شرایط‌شان در وضعیت کرونایی تغییر کرد و کمتر به آنها توجه شد. عموما خوانندگان بیشتر از هر قشر دیگری در بخش موسیقی دیده می‌شوند و پس از خوانندگان، شاید آهنگسازان و ترانه‌سرایان نمود بیشتری دارند. با استناد به آمار دفتر موسیقی و در مقایسه با وضعیت امسال، اوضاع خوانندگان، آهنگسازان و ترانه‌سرایان نسبت‌به سال قبل بهتر بوده است. افزایش استودیوهای خانگی و وجود تکنولوژی‌های پیشرفته در موسیقی و امکان ساده ارسال ترانه و حتی مشاهده ترانه به‌هنگام ضبط ازطریق آنلاین، درمجموع شرایطی را فراهم کرده تا میزان قطعات تولیدی نه‌تنها کم نشود، بلکه بیشتر هم شود. افزایش دستمزد نوازنده‌ها و ترانه‌سرایان نسبت‌به سال قبل هم تاحدودی تعداد کم دفعات تولید قطعات موسیقی را هم جبران کرده است. مثلا ممکن است یک ترانه‌سرا سال گذشته برای پنج خواننده، پنج‌ترانه سروده و برای هرکدام هم مثلا دومیلیون تومان دریافت کرده که درمجموع 10میلیون تومان می‌شود. همان ترانه‌سرا امسال سه ترانه برای سه خواننده گفته و برای هرکدام چهارمیلیون تومان گرفته که مجموعا 12 میلیون تومان می‌شود و آن خواننده‌ای که سال گذشته به‌عنوان مثال چهار قطعه خوانده و برای هرکدام هم دومیلیون تومان داده، امسال ترجیح داده دو ترانه‌اش را از ترانه‌های چهار میلیونی انتخاب کند و دو ترانه دیگر را یا خودش بگوید یا از ترانه‌های ارزان‌تر انتخاب کند.
در کنسرت اما داستان متفاوت است. محمد معتمدی از خوانندگان جوان کشورمان شاید بهترین توصیف را برای وضعیت کنسرت‌ها کرده است؛ «سال‌هاست که تمرکز صنعت موسیقی از حوزه انتشار و نشر قطعه و سی‌دی به‌سمت برگزاری کنسرت‌ها گرایش پیدا کرده است. درنتیجه با شیوع بیماری کرونا، ضربه بزرگی به موسیقی ایران و جهان وارد شد و هنوز هم بعد از چندین‌ماه، کنسرت‌ها تعطیل است. باتوجه به گسترش فضای مجازی، موسیقی دیگر امنیت ندارد و وقتی یک قطعه در فضای مجازی منتشر شود، دیگر رفته است.» معتمدی با بیان اینکه در این شرایط، برگزاری کنسرت‌ها، جذابیت و حال و هوای دلپذیری ندارد، گفته است: «برگزاری کنسرت‌های موسیقی با شرایط سختگیرانه و سالن‌های تقریبا خالی، برای برگزارکنندگان صرفه اقتصادی ندارد؛ چراکه دستمزد خوانندگان و نوازندگان تنها یک بخش از ماجرا است و اجاره سالن، تبلیغات و... هزینه‌های سنگین و زیادی را بر دوش تهیه‌کنندگان می‌گذارد.» البته بررسی‌های ما نشان می‌دهد سالن‌های موسیقی در این هشت‌ماه بیکار نبوده‌اند و میزبان مراسم مختلف با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بوده‌اند؛ مراسمی که صرفا ارتباطی با موسیقی هم نداشته‌اند. البته که تعداد این مراسم‌ها کمتر از قبل بوده‌اند. در بخش ساختن ساز، شاهد افزایش قیمت‌ها تا سقف دو سه برابر بودیم. قیمت سازها در این هشت‌ماه افزایش وحشتناکی داشته و دلیل آن هم بالارفتن مواد و وسایل اولیه آنها بوده، کارگاه‌های سازنده ابزار موسیقی در روزهایی کرونایی، عموما فعال بوده‌اند، اما رشد قیمت‌ها باعث کاهش فروش آنها در این مدت بوده است. کمترین آسیب را از اوضاع کرونایی همین قشر دیده، اما وضعیت دلار و تورم و... اوضاع را خراب کرده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند در این زمان و شرایط، موسیقی بهتری توسط موسیقیدان‌های واقعی در موبایل‌ها تولید خواهد شد و مستقیم به دست مخاطبان خواهد رسید؛ مافیای موسیقی نمی‌تواند در آن نقشی داشته باشد و این نوازنده‌ها و خواننده‌های خوب هستند که اثر خود را بی‌واسطه و بدون اعمال سلیقه مافیای بی‌سواد موسیقی به گوش مخاطب خواهند رساند. همچنین در این شرایط بسیاری از گروه‌های کوچک و بزرگ موسیقی و نوازندگان و خوانندگان ایران با ماندن در خانه و دلتنگی و ازسر کار تراشیدن برای خود، درحال تولید موسیقی آنلاین هستند. به این صورت که یک آهنگساز قطعه‌ای را آهنگسازی می‌کند یا قطعه‌ای مشهور را برای چند نوازنده و خواننده تنظیم کرده و برای آنها ازطریق اینترنت ارسال می‌کند و آنها نیز ازطریق اینترنت و در منزل خود آن قطعه را تمرین کرده و صدا و تصویر خود را برای آهنگساز می‌فرستند و یک قطعه موسیقی آنلاین تولید می‌شود. البته کرونا باعث کمرنگ شدن نقش مافیای موسیقی هم شده و زمینه را برای بروز و ظهور استعدادهای جوان و بدون پشتوانه فراهم کرده است.
در حوزه تدریس اما وضعیت کمی پیچیده و متفاوت است. هرقدر آموزشگاه‌ها از تعطیلی مراکزشان ناراحت هستند و متضرر، به‌جای آنها اما مدرسان موسیقی از وضعیت فعلی راضی هستند. شهاب قاسمی، نوازنده و مدیر یک آموزشگاه موسیقی به تسنیم گفته بود: «من از مسئولان وزارت ارشاد و مدیران فرهنگی کشور گلایه دارم که چرا به پیشواز تعطیلی آموزشگاه‌های موسیقی می‌روند. آموزشگاه‌های موسیقی بنگاه‌های کوچکی هستند که برای تعداد زیادی از اهالی موسیقی ایجاد شغل کرده‌اند... متاسفانه مسئولان فرهنگی کشور درباره حقوق آموزشگاه‌های موسیقی کم‌لطفی کرده‌اند. آموزشگاه‌های موسیقی، روند آموزش را تک‌نفره پیش می‌برند و مانند مدرسه‌ها نیستند. ما در بخش‌هایی کلاس گروهی داشته‌ایم که همه را تعطیل کرده‌ایم... موسیقی را به‌صورت آنلاین نمی‌توان یاد داد. هنرجو باید سازش را در دست بگیرد و اجرای استادش را از نزدیک ببیند. آموزش‌های آنلاین بازدهی لازم را ندارد؛ چیزی بین بد و بدتر است.»
البته این نظرات قاسمی موافقان و مخالفانی هم دارد. بسیاری از اساتید موسیقی که وابسته به آموزشگاه‌ها نیستند، در این مدت فعال بوده‌اند و باوجود وضعیت نه‌چندان خوب اینترنت به کارشان ادامه داده‌اند. صابر جعفری، از نوازندگان و آهنگسازان کشور در این خصوص می‌گوید: «تدریس مستقیم معلم به هنرجو به‌صورت آنلاین دست واسطه‌ها را مانند آموزشگاه‌های موسیقی که درصد زیادی از شهریه هنرجوها را (حداقل ۵۰ درصد) برمی‌دارند قطع می‌کند و این‌گونه با درآمد بیشتر برای معلم موسیقی، هنرجو معلم واقعی و خوب را با یک جست‌وجوی ساده اینترنتی و ازطریق دیدن فیلم نوازندگی هنرجویان آن معلم انتخاب می‌کند و آن معلم نیز انگیزه بیشتری برای تدریس خواهد داشت و دیگر نیازی به اجاره سنگین آموزشگاه‌های موسیقی نیست و مدرسان شهریه‌های معقول برای آموختن ساز پیشنهاد می‌دهند و هنرجویان بیشتری برای سازهای مختلف پیدا می‌شوند.»  با استناد به این صحبت‌ها می‌شود نتیجه گرفت که آموزش موسیقی در این هشت‌ماه سال 99 با هر سختی و کیفیتی برقرار بوده و مدرسان ازطریق آنلاین تدریس می‌کرده‌اند. شاید بیراهه نگفته باشیم اگر بگوییم آنها که در دوران غیرکرونایی سودهای هنگفتی از کنار موسیقی می‌برده‌اند، در کرونا هم ضررهای بیشتری کرده‌اند. کنسرت‌گذاران و آموزشگاه‌های موسیقی ضرر بیشتری کرده‌اند و احتمالا در دوران پساکرونا و با افزایش بلیت و شهریه، کمبودهای سال 99 را جبران کنند.

 * نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار