به گزارش «فرهیختگان»، در تاریخ 14 مهرماه 1399، سامانه انتشار اطلاعات وزارت ارشاد اقدام به نشر چند سند مالی ازجمله قراردادها و کمک‌هزینه‌ها در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری می‌کند. بخش کمک‌هزینه‌های منتشرشده به دو بخش و به دو تاریخ تقسیم می‌شود. براساس مستندات وزارت ارشاد میان کمک‌ به اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی تفکیک قائل شده است. مستندات از منظر تاریخی نیز به دو دوره سه‌ماهه نهایی سال 1398 و سه‌ماهه نخست 1399 تقسیم شده است. با اینکه مستندات ارائه‌شده حوزه‌هایی را چون کتاب، فعالیت‌های قرآنی، موسیقی و تجسمی شامل می‌شود؛ اما تلاش بر تمرکز بر پرداختی‌ها در حوزه نمایش است.

در گزارش اول، در سه ماه پایانی سال 1398 که از میانه آن، تمام فعالیت‌های هنری در سالن‌ها و فضاهای تئاتری و موسیقایی کشور تعطیل می‌شود، با اعداد و ارقام جذابی روبه‌رو می‌شویم. بنیاد رودکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مورد حمایت ارشاد در چندین نوبت به نام تئاتر کمک‌هزینه دریافت می‌کند. این کمک‌ها به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم با مقوله تئاتر است. برای مثال در ردیف 65 کمک‌ به اشخاص حقوقی، بنیاد رودکی به دریافت 400 میلیون تومان برای «حمایت از تولید و اجرای آثار هنری مرتبط با هویت و انسجام ملی» موفق شده است یا این موسسه خصولتی در ردیف 68 مبلغ یک میلیاردتومان بابت «حمایت از تولید نمونه‌سازی و اجرای برنامه‌های تئاتر نمایش‌های صحنه‌ای سنتی و آیینی و توزیع و عرضه در شبکه نمایش خانگی» از وزارت ارشاد پول دریافت کرده است. نمونه قابل‌توجه دیگر در ردیف کمک‌ها بندی با عنوان «حمایت از آثار هنری و فرهنگی مروج سبک زندگی ایرانی و اسلامی» با کمک 300 میلیون تومانی است.

مجموع دریافتی‌های بنیاد رودکی با موضوعیت تئاتر برابر با 15 میلیارد و 723 میلیون تومان است که بخشی از آن مصروف امر موسیقی نیز شده است. البته در ردیف کمک‌هزینه‌ها مبالغی مرتبط با موسیقی به‌صورت جداگانه پرداخت شده است؛ اما با نگاهی به سایت بنیاد رودکی یک‌چیز به‌خوبی نمایان است؛ در سربرگ «جدول برنامه‌ها» هیچ‌چیزی وجود ندارد. به‌عبارتی بنیاد رودکی هیچ ‌برنامه‌ای برای تولید ندارد.

 در بازه‌هایی در 9 ماه گذشته تولیداتی در حوزه نمایش وجود داشته است. برای مثال پیش از تعطیلی، نمایش «مری پاپینز» توسط حسین پارسایی و احمد سلیمانی در تالار وحدت اجرا می‌شود که هیچ ارتباطی با هویت ملی ندارد. طبق داده‌ها تهیه‌کننده این نمایش «نماوا» بوده است. دیگر برنامه تولیدی «علمدار» به کارگردانی حسین پارسایی است که به نقل مداوم گروه تولیدی بدون هزینه و دستمزد تولید شده است. نمایشی با موضوع عاشورا که می‌توان آن را به «هویت ملی» الصاق کرد. بااین‌حال اگر پارسایی از بودجه بنیاد چیزی برداشته باشد با گفته‌های او و مسئولان بنیاد رودکی در تنافر است. باید به این نکته نیز توجه داشت در ایام محرم در پهنه رودکی برنامه‌های تعزیه و شبیه‌خوانی نیز برگزار شده که با توجه به رقم‌های اعلامی هزینه‌ میلیاردی روی دست مهدی افضلی نگذاشته است. نکته قابل‌توجه درمورد بنیاد رودکی آن است که طبق اعلام این بنیاد در سال 98، ارشاد رقم 34 میلیارد و 241 میلیون تومان به مجموعه، کمک مالی کرده است. با توجه به دریافتی 16 میلیارد و 193 میلیون تومانی بنیاد می‌توان گفت بنیاد 47درصد کمک مالی‌اش را در زمستان، فصل تعطیلی دریافت کرده است.

دیگر موسسه مشمول حمایت مالی، موسسه توسعه هنرهای معاصر است که در چندین نوبت از کمک مالی بهره‌مند شده است. این نهاد خصولتی در چند مورد به دلایل قابل‌توجه از ردیف بودجه فصل پنج بهره برده است. برای مثال در ردیف 72 بابت «پیشگیری از سوءمصرف موادمخدر» از وزارت ارشاد مبلغ 494 میلیون تومان دریافت کرده است که به نظر خارج از چارچوب ماموریت آن باشد.

مجموع دریافتی این موسسه در حوزه تئاتر با رمز عبور «حمایت از تولید نمونه‌سازی و اجرای برنامه‌های تئاتر نمایش‌های صحنه‌ای سنتی و آیینی و توزیع و عرضه در شبکه نمایش خانگی» برابر با چهار میلیارد و 699 میلیون تومان بوده است. در تلاش برای رسیدن به محل مصرف این بودجه موسسه اقدام به انتشار جزئیات نکرده؛ اما آنچه مسلم است این موسسه از یکی از بندهای بودجه سال 1398 با عنوان «حمایت از تولید نمونه‌سازی و اجرای برنامه‌های تئاتر نمایش‌های صحنه‌ای سنتی و آیینی و توزیع و عرضه در شبکه نمایش خانگی» استفاده کرده است. این رقم برابر بودجه تولید تئاتر ایران در سال 98 است. نکته مهم‌تر آنکه این موسسه در آستانه انحلال از چنین بودجه‌ای بهره‌مند شده که در سال 99 نیز تداوم داشته است. یکی از بودجه‌های قابل‌توجه این موسسه «کمک به تشکل‌های صنفی موسیقی، تجسمی و نمایشی» است که در دو نوبت مبلغ یک میلیارد و 210 میلیون تومان دریافت کرده و از محل هزینه این پول اطلاعاتی در دست نیست.

انجمن هنرهای نمایشی دیگر موسسه بهره‌مند از بودجه فصل پنج است. این موسسه با رمز عبور «حمایت از تولید نمونه‌سازی و اجرای برنامه‌های تئاتر نمایش‌های صحنه‌ای سنتی و آیینی و توزیع و عرضه در شبکه نمایش خانگی» در چندین نوبت کمک‌هزینه دریافت کرده است. درمجموع 9 میلیارد و 405 میلیون دریافت کرده است. با توجه به اطلاعات موجود چنین رقمی فراتر از رقم اختصاص‌یافته به تولید تئاتر در سال گذشته است و از آن مهم‌تر آنکه با توجه به استفاده دو نهاد دیگر از ردیف بودجه مصوب مجلس، این پرسش مطرح می‌شود متولی ردیف مذکور چه کسی است؟

البته انجمن هنرهای نمایشی در سه نوبت رقمی برابر با چهار میلیارد و 600 میلیون تومان بابت برگزاری جشنواره‌ها دریافت می‌کند که به نظر می‌رسد این رقم برای برگزاری جشنواره فجر پرداخت شده است. بااین‌حال این رقم نزدیک به 70درصد بودجه فجر را پوشش داده است.

انجمن برای حمایت از مراکز استانی طبق بند 353 مبلغ 430 میلیون تومان دریافت کرده است. سال گذشته به استثنای استان‌های میزبان جشنواره‌ها رقم 742 میلیون به انجمن‌های استانی اختصاص یافته بود که رقم سه‌ماهه نهایی 57درصد رقم اعلامی معاونت هنری است. البته برخی انجمن‌های استانی از عدم پرداخت چنین کمک‌هزینه‌ای در سال 98 گفته‌اند.

خانه تئاتر نیز از موسسات فرهنگی و هنری است که از فصل پنجم موهباتی به دست آورده است. این موسسه طی سه بند درمجموع 780 میلیون تومان دریافت کرده است. مبحث کمک‌هزینه نیز «حمایت از خانه تئاتر و راه‌اندازی موزه تئاتر» بوده است. راه‌اندازی موزه آنلاین و مرکز اسناد تئاتر توسط هیات‌مدیره خانه تئاتر در آبان 1397 تصویب می‌شود و به نظر بودجه آن حدود یک سال پیش نیز دریافت می‌شود؛ اما طبق اخبار هنوز خبری از این موزه نیست.

اما در بخش حمایت‌ از شخصیت‌های حقیقی، یافتن بودجه در حوزه تئاتر به‌شدت سخت است؛ اما معدود موارد جذاب است. به خانم زهره رعایتی برای همان بند مشهور «حمایت از تولید نمونه‌سازی و اجرای برنامه‌های تئاتر» با تاکید بر نمایش‌های آیینی و سنتی مبلغ 30 میلیون تومان پرداخت شده است. در جست‌وجوها در باب نام این فرد، جز دستیار دومی فیلم «مصائب چارلی» در 1390، چیزی یافت نمی‌شود. به‌عبارتی ارشاد پول مذکور را به فردی فاقد شناسنامه تئاتری داده است. البته در فهرست نام چند شخصیت حوزه تئاتر دیده می‌شود؛ اما با ذکر صرف «کمک‌ به فعالیت‌های فرهنگی و دینی» مشخص نیست این بودجه بابت چه چیزی به فرد ارائه شده است.

در سه‌ماهه نخست سال 1399– که اساسا فعالیت‌های فرهنگی و هنری عمومی به سبب کرونا تعطیل بوده است– وزارت ارشاد از محل فصل پنجم خود مبلغ 49 میلیارد و 411 میلیون تومان به موسسات خصوصی یارانه نقدی داده است؛ اما نکته جالب آن است که هیچ جزئیاتی درباره محل خرج و صرف این پول و یا گزارشی از چگونگی خرج این پول منتشر نشده است.

در بند نهم گزارش، اشاره شده مبلغ چهار میلیارد و 110 میلیون تومان به موسسه انجمن هنرهای نمایشی ایران بابت همان بند کذایی «حمایت از برگزاری...» پرداخت شده است. البته مشخص نیست این پول برای مخارج سال 99 است یا بدهی سال 98؛ چراکه تئاتر در بهار 99 اساسا تعطیل بوده است. یک احتمال نیز وجود دارد رقم مذکور بیشتر صرف راه‌اندازیVODای است که اداره‌کل هنرهای نمایشی برای فیلم‌تئاترها طراحی کرده است. بااین‌حال، رقم مذکور برای چنین برنامه‌ای عدد بزرگی است. بخش مهمی از فیلم‌های تاکنون اکران‌شده آثار ضبط‌شده در سال‌های گذشته است.

نکته جالب آن است که در ردیف 18، 42 و 44 موسسه توسعه هنرهای معاصر با همان مولفه جذاب «حمایت از تولید نمونه‌سازی...» اقدام به دریافت کمک‌هزینه کرده است. مجموع دریافتی یک میلیارد و 130 میلیون تومان است. این نکته را باید یادآور شد طبق اخبار موسسه توسعه هنرهای معاصر در مرحله انحلال است و پس از رفتن مهدی افضلی، مدیر سابقش به بنیاد رودکی، این موسسه به‌نظر دیگر فعالیتی نداشته است. پس پرسش اساسی آن است که چگونه موسسه فاقد فعالیت در رویکردی موازی کمک‌هزینه دریافت کرده است؟

دیگر موسسه‌ای که بابت فعالیت‌های تئاتری در سه‌ماهه نخست 99 از بودجه بهره برده، بنیاد رودکی است. در بند 14 رقم 6 میلیارد و 200 میلیون تومان به این بنیاد کمک مالی شده است. هرچند در توضیحات کمک مالی اسمی از تئاتر نیامده و به «کمک به بنیاد رودکی» خلاصه شده است؛ اما طبق اساسنامه این بنیاد باید در حوزه نمایش فعالیت داشته باشد. بااین‌حال، بنیاد رودکی در ایام کرونا به جز دوره کوتاهی، کمتر از دو هفته، هیچ فعالیت فرهنگی ویژه‌ای نداشته است.

دولت در سه‌ماهه نخست سال 99 در حوزه تئاتر به هیچ شخص حقیقی کمک مالی نکرده است. بااین‌حال این گزارش‌ها مملو از تناقض است. فقدان جزئیات اجازه قضاوت درست درباره چگونگی هزینه این بودجه نمی‌دهد و مهم‌تر آنکه هنرمندان از شیوه بهره‌مندی از بودجه فصل پنج آگاهی چندانی ندارند.

 * نویسنده :  احسان زیورعالم،  روزنامه‌نگار