به گزارش «فرهیختگان»، موسم انتخابات در هر کشوری، بره‌کشون رسانه‌ها و قالب‌های هنری است. انتخابات آمریکا هم نه‌تنها از این قاعده مستثنا نیست بلکه سهم بیشتری از این آثار ساخته شده دارد. طنز، هجو، فیلم‌های سینمایی و مستند با موضوع انتخابات آمریکا در سال‌های اخیر ساخته و پخش شده است. انتخابات این دوره و شکست احتمالی ترامپ در آن، معلول دلایلی است که بسیاری از آنها در آثار ساخته شده تصویری روی پرده سینما یا آنتن تلویزیون رفته است.  

اگر سازوکار شمارش رای انتخابات آمریکا این روزها برای شما هم جالب است بد نیست مستند «آرای چه کسانی شمارش می‌شود؟» ساخته مشترک Netflix و Vox را تماشا کنید. در این مستند موضوعات تصادفی به‌طور صریح و واضح در مستندهای 20 دقیقه‌ای توضیح داده شده‌اند و مجموعه کامل آن برای انتخابات آمریکا ساخته شده که شامل سه قسمت است: «چرا رأی همه برابر نیست؟»، «چگونه ممکن است که حق رأی همچنان یک مبارزه باشد؟» و «اما در مورد دنیای سایه‌ای اهداکنندگان کمپین چطور؟». نکته جالب درباره این مستند این است که بعد از 60 دقیقه می‌فهمید که هیچ‌کس دموکراسی پیچیده‌ای به‌نام ایالات متحده را درک نمی‌کند و تماشاگران نسبت به ساختار و فرم انتخابات آمریکا گمراه‌تر می‌شوند.

با اینکه ترامپ، برگزارکنندگان انتخابات آمریکا را به تقلب متهم کرده است اما کارشناسان معتقدند عملکرد وی در موضوعات مهم و حیاتی مردم کشورش، باعث ریزش آرای او شده است. یکی از این حوزه‌ها کروناست. یازدهم مهرماه بود که تیزر مستند «کاملا تحت کنترل» ساخته الکس گیبنی مستندساز مطرح آمریکایی منتشر شد. پیش‌پرده این مستند که داستان ناکامی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا و کاخ سفید را در مدیریت بحران کرونا روایت می‌کند، در ظرف تنها ۷۲ ساعت بیش از ۶ میلیون بازدیدکننده داشت؛ اتفاقی که نشان داد، ترامپ در موضوع کرونا متهم است. تیزر مستند «کاملا تحت کنترل» که در چهار ماه گذشته به‌صورت پنهانی فیلمبرداری شده بود، در بحبوحه مثبت شدن تست کرونای دونالد و ملانیا ترامپ و چند نفر از نمایندگان جمهوری‌خواه پخش شد. مستند کاملا تحت کنترل، فروپاشی کل سیستم آمریکا در اثر قصور و کوتاهی‌های بزرگ رئیس‌جمهوری را آشکار می‌کند و با توسل به شهادت‌های مقامات بهداشتی و گزارشات تحقیقی، اشتباهات دولت آمریکا را در مدیریت این بحران بهداشتی با مخاطب درمیان می‌گذارد. یکی از مباحث اصلی فیلم بر سر سیاسی شدن علم پزشکی است و اینکه چگونه بی‌اعتمادی به سیاستمداران در مسائل اقتصادی و اجتماعی به عرصه پزشکی نیز تسری یافته است و این اتفاق چه پیامد تلخی می‌تواند داشته باشد. الکیس گیبنی سازنده این فیلم در جایی گفته است قرار بود این یک مستند کندوکاوگونه در مورد کرونا باشد که بیشتر تبدیل به یک فیلم جنایی واقعی شد.

آثار دیگر گیبنی هر کدام به فراخور زمانه و موضوعات، به‌دنبال ویران ساختن یکی از باورهای رایج یا لااقل به نقد کشیدن و افشاگری در مورد یک اصل پذیرفته شده هستند.

مستند دیگری از الکس گیبنی با عنوان «عاملان هرج‌ومرج» / Agents of Chaos از ۲۳ سپتامبر (دوم مهر) در شبکه «اچ‌بی‌او» منتشر شد. از همان ابتدای انتشار این مستند دوبخشی، می‌شد حدس زد که قرار است در آستانه انتخابات آمریکا هیزمی بر مجادله سیاسی باشد و به‌نوعی تنور انتخابات را گرم کند. «اچ‌بی‌او» «عاملان هرج‌ومرج» را محصولی از سال‌ها گزارش درباره مداخله روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ توصیف کرده است. این مستند همراه با ویدئوها و تصاویری است که پیش از این هرگز دیده نشده‌اند و بعضی از سایت‌ها و منابع روسی برداشته شده‌اند. «عاملان هرج‌ومرج» قرار است زنگ خطری باشد برای عموم آمریکاییان و طرح‌های پیچیده‌ای را برملا کند که تخریب و تحلیل دموکراسی را هدف قرار داده‌اند! البته مستند الکس گیبنی جایی پا را فراتر می‌گذارد که ثابت می‌کند این «عاملان هرج‌ومرج» فقط روسی نیستند و برخی از بازی‌گردانان کلیدی آمریکایی هستند که با رشوه‌گیری و فساد و سوءاستفاده از شرایط، اهداف پوتین را پیش می‌برند.

مستند «سیزدهم» به کارگردانی ایوا دوورنی، یکی از مستندهایی است که در نتفلیکس پر بازدید شد و با اشاراتی به ریشه‌های اختلافات نژادی در جامعه آمریکا می‌پردازد. این مستند در سال 2016 ساخته شده است. این مستند به متمم سیزدهم قانون اساسی ایالات متحده آمریکا می‌پردازد. این متمم در سال ۱۸۶۵ تصویب شده است و برده‌داری را منسوخ کرده است اما تبصره‌ای دارد که بسیاری از مردم از آن آگاه نیستند و این مستند توجه را به همان تبصره جلب می‌کند. «هم برده‌داری و هم بیگاریِ ناخواسته نباید وجود داشته باشند، به‌جز برای مجازاتِ جرمی که شخص حتما طبق مقررات به آن محکوم شده باشد.» آن بخش «به‌جز» استفاده از بیگاری اجباری را تا زمانی که شخص یک مجرم باشد، توجیه می‌کند. این مستند به این موضوع می‌پردازد که درنظرگرفتن این کلاه قانونی تنها یکی از توجیه‌ها برای برتری‌جویی بر مردم رنگین‌پوست است. کارگردان این فیلم، ایوا دوورنی، با استفاده از بریده‌های تاریخی و مصاحبه‌ها از ادعای خودش دفاع می‌کند. کلیپ‌هایی از سخنرانی رئیس‌جمهور پیشین ریچارد نیکسون با عنوان «نظم و قانون» به انفجار جمعیت زندان‌ها ختم شد. ایالات متحده فقط ۵ درصد از جمعیت جهان را دارد؛ اما ۲۵ درصد از زندانیان تمام دنیا را. این سیاست «نظم و قانون» به دولت اجازه داد تا سیاه‌پوست‌ها را زندانی کند. این مستند ادعا می‌کند که آن بازداشت‌ها برای موادمخدر و قوانین جیم کرو و سیاست‌های جدایی و تبعیض، انواعی از برتری‌جویی‌ها بر سیاه‌پوست‌ها هستند.

«یک عاقبت ناراحت‌کننده: حقیقت قدرت» یکی دیگر از مستندهایی است که شبکه نتفلیکس برای روزهای پیش از انتخابات 2020 آمریکا، به مخاطبانش پیشنهاد داده بود. این مستند را بونی کوهن و جون شنک، در سال 2017 کارگردانی کردند در مورد مأموریت آلبرت ال‌گور جونیور، معاون رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده در مبارزه با تغییر اقلیم ساخته شده است. این فیلم دنباله‌ای بر مستند «یک حقیقت ناراحت‌کننده» است که در سال 2006 ساخته شده بود. این فیلم به پیشرفت‌های صورت گرفته برای ترغیب رهبران کشورها برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر ساخته شده است. در بخشی از این مستند به امضای توافقنامه پاریس 2016 اشاره می‌کند. توافق پاریس در رابطه با کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. اما  در ژوئن ۲۰۱۷ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد که از این توافق انجام شده بیرون می‌آید. درحالی که رئیس‌جمهور قبلی آمریکا باراک اوباما آن را امضا کرده بود وی دلیل آن را مغایرت با منافع آمریکا عنوان کرد. ترامپ اضافه کرد که خروج از این توافق صنایع زغال سنگ و نفت را رونق خواهد بخشید. ترامپ در سخنان خود در کاخ سفید گفت: «آمریکا از پیمان پاریس خارج می‌شود اما به مذاکرات برای معامله بهتر در این زمینه  ادامه می‌دهد.»

طنز هم حوزه دیگری است که مسائل انتخابات آمریکا را دستمایه خود قرار داده است. فارغ از کلیپ‌ها و لطیفه‌های ساخته شده اما جذاب‌ترین اثر طنز مرتبط را آلک بالدوین و جیم کری در نقش دو رقیب انتخاباتی آمریکا به ثبت رساندند. این دو در برنامه «ساتردی نایت لایو» از مسائل مهمی چون کرونا و دیوان عالی کشور به‌عنوان ابزار طنز استفاده کردند. در این مناظره طنز که در واقع پیش از اعلام خبر مثبت شدن تست کرونا ترامپ برگزار شده بود، اشاره‌ای هم به این موضوع شد و مجری برنامه از ترامپ که نقشش را بالدوین بازی می‌کرد، سوال کرد: تست کووید را که قول داده بودید انجام دهید، انجام داده‌اید؟ و ترامپ در پاسخ می‌گوید: بله حتما، قول پیشاهنگی و ۲ انگشتش را به نشانه پیشاهنگی بالا می‌آورد. و وقتی سوال می‌شود که موافقید مناظره را شروع کنیم: شخصیت بایدن جواب می‌دهد: معلوم است که نه. xدر این مناظره به موضوع‌های مختلفی از زاویه طنز نگاه شد و وقتی موضوع دیوان عالی مطرح شد ترامپ با ذکر یک سری حرف‌های تکراری و بی‌جا پاسخ داد از جمله اینکه مردم شغل‌شان را از دست می‌دهند و ویروس چینی خیلی برای من مهم است. در انتهای برنامه بایدن با یک ریموت تلویزیون ترامپ را که همچنان داشت حرف می‌زد ساکت کرد و گفت همه ما به استراحت نیاز داریم. بگذارید فقط یک ثانیه صدای این لعنتی را نشنوم. وی خطاب به مردم گفت اگر به علم و کارما نیاز دارید من به آنها اعتقاد دارم و می‌دانم چقدر این ویروس خطرناک است. او مستقیم به ترامپ نگاه کرد که هنوز منجمد شده بود، تا نشان دهد منظورش از ویروس چیست و گفت اگر می‌خواهید آمریکا دوباره آتش نگیرد سوار قطار بایدن شوید.

حالا و پس از انتخابات آمریکا مشخص شده است که برنامه‌های طنز و تماشای مستندهای مشهور درباره آمریکا و عملکرد رئیس‌جمهور آن نقش عمده‌ای داشتند و صرفا یک برنامه تزئینی و تفریحی نبودند. این دوگونه هنری، نقشی فراتر از بحث‌های سیاسی ایفا و جایگاه خود را به‌عنوان رسانه تاثیرگذار تثبیت کردند. حالا این مستندها هستند که به‌جای سخنرانی‌های تکراری و ملال‌آور نامزدها حرف می‌زنند و البته هر کدام که فن بیان بهتری داشته باشند موفق‌تر خواهند بود.

 * نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار