به گزارش «فرهیختگان»، کووید-‌19 همچنان می‌تازد و هر روز شاهد مبتلایان و کشته‌های بیشتری در دنیا هستیم. بعد از یک برهه زمانی که جهان با کاهش نسبی شمار مبتلایان و کشته‌ها روبه‌رو شد، دوباره آتش این ویروس سهمگین زبانه کشیده و آمار به‌طور صعودی درحال افزایش است. محققان همچنان مشغول مطالعه هستند به این امید که بتوانند راه چاره‌ای برای مهار کردن آن بیابند اما تا امروز هر چه کرده‌اند به در بسته خورده است. خبرهایی از شروع تزریق واکسن کرونا در برخی کشورها از جمله چین به گوش می‌رسد اما هیچ چیز قابل پیش‌بینی نیست و نمی‌توان با قطعیت تمام گفت که این واکسن هم بتواند کاری از پیش ببرد و زنجیره ابتلا را قطع کند. مجله Nature به‌عنوان معتبرترین مجله علمی دنیا، هر روز در کنار تازه‌های علمی جهان در حوزه‌های مختلف، جدیدترین اخبار مربوط به ویروس کرونا را هم منتشر می‌کند.

تست کرونا با راهکار ریاضیاتی

در آزمایش جمعی ویروس کرونا، نمونه‌هایی از چند نفر را در یک دسته ترکیب کرده و سپس از نظر ویروس تجزیه و تحلیل می‌کنند. درحال حاضر، آزمایش در مقیاس وسیع‌تر نشان می‌دهد که تست‌گیری‌های دسته‌جمعی کارآمدتر عمل می‌کند. محققان، با جمع کردن 5 یا 8 نمونه فردی در یک نمونه گروهی، نمونه‌های مخاط بینی و حلق حدود 133 هزار و 816 نفر را تجزیه و تحلیل کردند. اگر تست یک گروه مثبت باشد، هر کدام از نمونه‌های گروه را دوباره به‌طور جداگانه تست می‌کنند. اما گروه‌هایی که جواب تست آنها منفی باشد، نیازی به تست مجدد ندارند. پژوهشگران با استفاده از این روش، برای بررسی هر نمونه به‌صورت جداگانه تنها به یک‌چهارم آزمایش‌ها نیاز دارند و تست‌هایی کمتر از حد انتظار انجام می‌شوند چراکه افراد یک خانواده، بیمارستان یا مرکز با یکدیگر آزمایش می‌شوند و احتمال مثبت شدن نمونه‌های در گروه‌های یکسان افزایش می‌یابد.

خبری از نوشداروی کرونا نیست

محققان چندی پیش مدعی شدند که موفق به تولید دارویی شده‌اند که می‌تواند واکنش سیستم ایمنی بدن را متوقف کند اما مطالعاتی که به‌تازگی روی این دارو انجام شده نشان می‌دهد که این دارو تأثیری در جلوگیری از مرگ‌ومیر مبتلایان به نوع متوسط کرونا ندارد. در برخی افراد که به نوع شدید کووید-‌19 مبتلا می‌شوند، سیستم ایمنی نوعی واکنش التهابی شدید نشان می‌دهد که بیانگر ارتباط میان بیماری شدید و ایمنی دفاعی شدید در برابر این ویروس است. این ارتباط با سطح بالای پروتئینی موسوم به IL-6 تقویت می‌شود. این پروتئین تحریک‌کننده سیستم ایمنی است و باعث تشدید خطر مرگ و نیاز بیماران به دستگاه تنفسی می‌شود. محققان بیمارستان عمومی ماساچوست در بوستون با درمان این بیماران با داروی tocilizumab که با فعالیت این پروتئین تداخل ایجاد می‌کند، سعی کرده‌اند التهاب را در مبتلایان به کرونا کاهش دهند. اما آنها با انتخاب شماری از بیماران تحت این درمان دریافتند که حتی استفاده از این دارو هم نتوانسته در آمار مرگ‌ومیر یا کاهش نیاز به دستگاه تنفسی در آنها تأثیری داشته باشد.

رقابت بر سر ساخت داروی ارزان‌تر و مفیدتر

تزریق آنتی‌بادی‌ها یکی از راه‌های جلوگیری از شدیدتر شدن بیماری در مبتلایان به نوع خفیف ویروس است، اما این درمان‌ها معمولا گران‌قیمت بوده و تولید آنها هزینه بالایی نیاز دارد. زمانی که دونالد ترامپ به کرونا مبتلا شد، پزشکان ترکیبی از داروهای مختلف را درمورد درمان او استفاده کردند که بعضی از آنها تایید شده و برخی نیز داروهای در مرحله آزمایش بودند. اما آنچه مسلم است و درمورد درمان رئیس‌جمهور آمریکا هم مصداق داشته، استفاده از حجم بالایی از آنتی‌بادی‌ها بوده است که از قرار معلوم، مؤثر هم واقع شدند و ترامپ در مدت‌زمان کوتاهی توانست از بستر بیماری بلند شود. قدرت بالای درمانی این آنتی‌بیوتیک‌ها هنوز باید مورد تایید محققان قرار گیرد و آزمایش‌ها در این زمینه هنوز به اتمام نرسیده است. البته محققان درمان‌های آنتی‌بادی پیشرفته‌ای را هم طراحی کرده‌اند که ارزان‌تر بوده و تولید آنها نیز راحت‌تر است. محققان برای درمان مبتلایان به کرونا به درمانی نیاز دارند که با اطمینان بتوانند روی همه افراد در خانه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و... تست کنند و نتیجه مطلوبی از آن بگیرند.آنتی‌بادی‌ها بخش کلیدی واکنش ایمنی طبیعی بدن به ویروس کرونا هستند و محققان برای تولید درمان‌هایی که بتوانند به‌طور مستقیم به پروتئین‌های ویروسی متصل شده و از تکثیر ویروس جلوگیری کنند، با هم به رقابت پرداخته‌اند. یکی از این راه‌ها استفاده از پلاسمای خون گرفته‌شده از بهبودیافتگان کروناست که در این فرآیند، آنتی‌بادی‌ها را از بدن فرد بهبودیافته به فرد مبتلا تزریق می‌کنند. روش دیگر، تولید آنتی‌بادی‌ها در حجم بالا دربرابر ویروس است که می‌تواند مکملی برای واکنش ایمنی بدن باشد. این شیوه، دربرابر بیماری‌های دیگر هم موفق عمل کرده است. سازمان غذا و داروی آمریکا چندی پیش استفاده از حجم بالایی از آنتی‌بادی‌ها را که شامل سه آنتی‌بادی خاص می‌شوند، برای درمان مبتلایان به کرونا تایید کرد. 

تستی که روند شیوع ویروس را پیش‌بینی می‌کند

از سطح ویروس در افراد مبتلا به ویروس SARS-CoV-2 در یک شهر یا منطقه خاص می‌توان برای ارزیابی و پیش‌بینی اوج گرفتن و شیوع بیماری در آنجا استفاده کرد. انجام یک تست معمولی به پزشکان امکان می‌دهد که حجم ویروس را در بدن فرد آلوده اندازه‌گیری کنند که شاخصی برای میزان ویروس در کل بدن افراد آن منطقه است. پژوهشگران نشان داده‌اند که حجم ویروس در بدن افراد یک منطقه با میزان گسترش ویروس در آن جمعیت ارتباط مستقیم دارد. معمولا در ابتدای شروع یک همه‌گیری، متوسط افراد مبتلا به‌تازگی در معرض ویروس قرار گرفته و درنتیجه، حجم بالایی از ویروس در بدن آنهاست. در اواخر همه‌گیری، متوسط افراد مبتلا، مدت طولانی‌تری درگیر ویروس بوده و حجم ویروس کمی خواهند داشت. بنابراین، بررسی توزیع حجم ویروس در یک نمونه اتفاقی از یک جمعیت می‌تواند بیانگر افزایش یا کاهش شیوع ویروس در آن جمعیت باشد.

وعده دروغ ایمنی گله‌ای دربرابر کرونا

در ماه می‌ بود که مانائوس، یکی از شهرهای برزیل با حجم گسترده‌ای از ابتلا به ویروس کرونا روبه‌رو شد. بیمارستان‌ها مملو از جمعیت شد و شهر به قبرستانی از کشته‌شده‌های کرونا تبدیل شد. اما تا ماه آگوست، همه‌چیز تغییر کرد. به‌رغم اعمال آرام فاصله‌گذاری اجتماعی در اوایل ماه ژوئن، شمار مرگ‌ومیر مبتلایان در این شهر دو میلیون نفری از روزانه حدود 120 نفر به حدود صفر رسید. در ماه سپتامبر، دو گروه از محققان گزارش‌هایی را منتشر کردند با این مضمون که شاهد کند شدن شیوع ویروس کرونا در اواخر تابستان در مانائوس هستیم و دلیل آن را ابتلای شمار زیادی از جمعیت این منطقه عنوان کردند و بر این باور بودند که ایمنی در میان آنها ایجاد شده است. محققان برزیلی دانشگاه سائوپائولو بیش از 6 هزار نمونه از بانک خون موجود در مانائوس را برای یافتن آنتی‌بادی در برابر این ویروس بررسی کردند. آنها درنهایت اعلام کردند که شمار مبتلایان به این ویروس در پایان موج نخست کرونا به 66 درصد از کل جمعیت رسید. این تحقیق نشان می‌داد شمار افراد باقی‌مانده که در معرض ویروس قرار دارند، بسیار کمتر از مبتلایان است و تأیید کردند که توانسته‌اند با ایمنی گله‌ای، در مردم منطقه ایمنی ایجاد و زنجیره ابتلا را قطع کنند. اما با مطرح شدن ابتلای دوباره به این ویروس، این نظریه هم زیر سؤال می‌رود و دیگر نمی‌توان به ایمنی گله‌ای اطمینان کرد.اما همه‌گیرشناسان، چنین ایده‌هایی را ازجمله «تسلیم شدن در برابر ویروس» و ایجاد ایمنی گله‌ای، رد کرده‌اند و معتقدند این طرح هرگز قابل دفاع نیست. این اقدام نه‌تنها نمی‌تواند مصونیت دائمی ایجاد کند، بلکه ممکن است باعث بروز فاجعه‌ای انسانی شود که به‌دنبال آن بسیاری از انسان‌ها جان خود را از دست بدهند. پیش از این هم، تجربه‌های مشابه نتوانسته‌اند نتیجه موفقی در پی داشته باشند و درنهایت منجر به مرگ‌ومیر شمار زیادی از انسان‌ها شده است. به‌رغم اعتراض‌های گسترده‌ای که محققان نسبت به این شیوه داشته‌اند، این ایده هنوز ازسوی سیاستمداران و سیاستگذاران کشورهای مختلفی چون سوئد، آمریکا و انگلیس مورد توجه است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در ماه سپتامبر با دید بسیار مثبتی درباره ایمنی گله‌ای سخنرانی می‌کرد.

زمستان امسال، همه‌گیری شدیدتر کرونا

هنوز برای گفتن اینکه کووید-19 هم مانند آنفلوآنزا به ویروسی فصلی تبدیل می‌شود یا خیر زود است، اما جایی که نتوان ویروس‌ها را کنترل کرد، عفونت همچنان به گسترش خود ادامه می‌دهد. در نیمکره شمالی زمین، زمستان درحال نزدیک شدن است و محققان هشدار داده‌اند که شیوع کرونا در این فصل به‌ویژه در مناطقی که شیوع ویروس تحت کنترل درنیامده باشد، شدیدتر هم خواهد شد. یکی از میکروب‌شناسان دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد ویروس کرونا درحال گسترش است و دنیا ماه‌های سختی را پیش‌رو دارد. عفونت‌های ایجادشده توسط بسیاری از ویروس‌های تنفسی مانند آنفلوآنزا و برخی ویروس‌های کرونا در زمستان اوج می‌گیرند و تابستان‌ها فروکش می‌کنند، اما درباره همه‌گیری کووید-19 هنوز با قطعیت نمی‌توان گفت که آیا این ویروس هم مانند دیگر ویروس‌ها به یک ویروس فصلی تبدیل می‌شود یا خیر. اما شواهد موجود حاکی از آن است که اثرات فصلی محدود ممکن است شیوع آن را در فصل زمستان شدیدتر کند. افراد در فصل زمستان بیشتر در فضاهای بسته با سیستم تهویه نامناسب حضور دارند که همین امر، خطر انتقال ویروس را افزایش می‌دهد. اما حتی اگر اثر ضعیف فصلی هم داشته باشد، نیروی محرکه گسترش بیشتر ویروس، شمار بالای افرادی است که مستعد ابتلا به عفونت هستند. محققان معتقدند بزرگ‌ترین عاملی که روی میزان شیوع تاثیرگذار است، اقدامات کنترلی مانند فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک به‌عنوان عوامل بازدارنده شیوع بیشتر هستند. روند فصلی در عفونت ویروسی با چند عامل ازجمله رفتارهای جمعی مردم و ویژگی‌های ویروس ممکن است تشدید شود. بررسی‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهند ویروس کرونا دوستدار آب‌وهوای سرد و خشک و به دور از نور مستقیم آفتاب است. به‌عنوان مثال، تحقیقات نشان می‌دهد اشعه مصنوعی ماوراءبنفش ذرات ویروس SARS-CoV-2 روی سطوح را به‌ویژه در دمای حدود 40 درجه سانتیگراد غیرفعال می‌کند. ویروس‌های عفونی موجود روی سطوح در گرما و محیط‌های مرطوب سریع‌تر تخریب شده و از بین می‌روند. در فصل زمستان، افراد بیشتر تمایل به گرم کردن خانه‌ها تا حدود 20 درجه دارند و هوا کمی خشک‌تر است و تهویه خوبی هم در محیط برقرار نیست، بنابراین شرایط برای فعالیت بیشتر ویروس‌ها فراهم است و ویروس ثبات و پایداری بیشتری پیدا می‌کند. محققان برای ارزیابی اینکه آیا عفونت‌ها با یک ویروس خاص در طول فصول با افزایش یا کاهش روبه‌رو هستند، گسترش آن را در یک مکان خاص و چندبار در سال بررسی می‌کنند. یافته‌های محققان طی ماه‌های نخست نشان می‌دهد عفونت‌ها در مکان‌هایی که کمترین نور اشعه ماوراءبنفش وجود داشته، سریع‌ترین رشد را داشته‌اند و پیش‌بینی می‌شود بدون انجام مداخلات، شیوع کرونا در تابستان کمتر و در زمستان اوج می‌گیرد. اما باوجود اینکه در فصل زمستان شیوع ابتلا به کرونا شدت می‌گیرد، می‌توان با رعایت رفتارهای فردی، خطر ابتلا را کاهش داد.

آمادگی سیستم‌های بهداشت عمومی اروپا برای همه‌گیری بعدی

تمام شواهد حکایت از آن دارند که معاهده اتحادیه اروپا در حفاظت از رفاه شهروندان ناکام بوده است. از این رو، رهبران اروپایی از اجرای طرحی برای اصلاح سیستم بهداشت عمومی خبر داده‌اند که قرار است بودجه‌ای 750 میلیارد دلاری به آن اختصاص داده شود. این اصلاحات باید نیازهای فردی، محلی، منطقه‌ای و جهانی را برآورده سازد. مرکز ملی مرجع اروپا برای بیماری‌های عفونی یکی از مراکزی است که در این طرح مشارکت می‌کند. نظارت‌های اپیدمیولوژیک و سیستم‌های هشدار اولیه؛ ارتباط میان سازمان‌های بهداشت عمومی ملی و بین‌المللی؛ توزیع راهنمای فنی و پروتکل‌های بالینی برای مدیریت بیماری؛ هماهنگی تحقیقاتی؛ افزایش ظرفیت آزمایشگاهی برای شناسایی سریع پاتوژن‌های جدید و آمادگی مقامات آموزش‌دیده بهداشت عمومی برای انجام تست‌ها در مقیاس وسیع و ردیابی تماس‌ها و قرنطینه ازجمله اصلاحات در دستورکار هستند. چنین برنامه‌هایی باید به‌منظور تحقیق و توسعه پیشرفته زیست پزشکی با همکاری آژانس اتحادیه اروپا و مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل بیماری‌ها انجام شوند.

 *‌ مترجم: ندا اظهری