به گزارش «فرهیختگان»، رقابت‌های سوپرجام در فوتبال دنیا معمولا بین قهرمان لیگ و جام‌حذفی فصل قبل برگزار می‌شود، البته در این میان استثناهایی نیز وجود دارد. این دیدارها در سال‌های گذشته پیش از شروع فصل جدید و به‌عنوان پیش‌درآمد مسابقات لیگ برگزار می‌شد اما حالا در برخی کشورها تصمیم گرفته شده در تعطیلات نیم‌فصل و حتی در کشورهای دیگر انجام شود. علت اصلی این اقدام نیز درآمدزایی بیشتر از این مسابقه و ایجاد هیجان مضاعف در بین هواداران است تا هواداران تیم‌ها در کشورهای دیگر نیز شانس تماشای دیدارهای حساس تیم‌های محبوب خود را داشته باشند. در ایران اما در سال‌های اخیر برگزاری این مسابقه همواره با مشکلات و حواشی زیادی روبه‌رو بوده که به اعتبار آن لطمه وارد کرده است. از برگزار نشدن دیدار سوپرجام در فصل قبل که حتی پای دادگاه CAS نیز به این پرونده باز شد تا مسابقه امسال که در تصمیمی ناگهانی قرار است در نیم‌فصل انجام شود. بااین‌حال در لیگ‌های معتبر فوتبال دنیا معمولا چنین تغییراتی از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی می‌شود و تیم‌ها به‌خوبی از شرایط برگزاری بازی و زمان و مکان آن آگاهی کامل دارند.

قدیمی‌ترین سوپرجام

سوپرجام انگلیس که به کامیونیتی‌شیلد معروف است، یکی از قدیمی‌ترین جام‌های فوتبالی در دنیا محسوب می‌شود. بریتانیایی‌ها نخستین‌بار در سال 1908 تصمیم گرفتند چنین دیداری را برگزار کنند و البته در این مدت تغییرات زیادی در آن ایجاد شده است. نخستین مسابقه بین منچستریونایتد (قهرمان دسته یک) و کوئینزپارک‌رنجرز (قهرمان لیگ جنوبی) برگزار شد که تنها مسابقه تاریخ این رقابت‌هاست که پس از تساوی به دیدار تکراری کشیده شد و یونایتد 4 بر صفر پیروز شد. از سال 1913 این دیدار بین بازیکنان منتخب تیم‌های حرفه‌ای و آماتور انجام می‌شد و سرانجام از سال 1921 تصمیم بر این شد که کامیونیتی‌شیلد بین فاتح لیگ و قهرمان جام‌حذفی برگزار شود. این دیدار از سال 1974 به‌صورت ثابت در ورزشگاه ومبلی لندن انجام می‌شد و تنها در فاصله سال‌های 2001 تا 2006 که این ورزشگاه درحال بازسازی بود، مسابقات در استادیوم میلنیوم‌کاردیف انجام می‌شد.

این جام در ابتدا با نام جام خیریه انجام می‌شد، اما از سال 2002 به کامیونیتی‌شیلد تغییر نام داد و حق پخش آن نیز در اختیار شبکه BT اسپورت انگلیس است.

فرمت عجیب اسپانیایی‌ها

در اسپانیا از سال 1982 تصمیم به برگزاری چنین مسابقه‌ای و تاسیس سوپرکوپا گرفته شد. از همان ابتدا این تورنمنت بین قهرمانان لالیگا و کوپادل‌ری انجام می‌شد و نخستین قهرمانی نیز به رئال سوسیداد رسید که رئال‌مادرید را مغلوب کرد. البته در دهه 40 و 50 میلادی چند مسابقه با همین فرمت و با اسامی مختلف انجام شد اما درنهایت ادامه پیدا نکرد. در اواخر سال 2019 در اتفاقی غیرمنتظره اعلام شد که فرمت این مسابقات تغییر کرده و قرار است با شرکت چهار تیم و به‌صورت متمرکز در ورزشگاه ملک عبدالله شهر جده عربستان برگزار شود. به نوشته رسانه‌های اسپانیایی سعودی‌ها با توافقی 120 میلیون یورویی میزبانی سه دوره این تورنمنت را برعهده گرفتند. مسابقات نیز به‌جای پیش‌فصل به ماه ژانویه منتقل شد و به این ترتیب کاملا شکل برگزاری جام تغییر کرد. سه تیم برتر لیگ به‌همراه قهرمان جام‌حذفی تیم‌های حاضر در این مسابقات هستند که البته انتقادات فراوانی هم به این شیوه برگزاری وارد شد.

اصلی‌ترین انتقاد را خاویر تباس، رئیس لالیگا مطرح کرد که معتقد بود با توجه به کارنامه بد سعودی‌ها در نقش حقوق بشر برگزاری این مسابقات در عربستان کار درستی نیست. اگرچه خود تباس پیش از این پیشنهاد برگزاری این دیدار و حتی برخی مسابقات لالیگا در آمریکا را مطرح کرده بود اما با این تصمیم مخالفت کرد. بااین‌حال لوئیس روبیالس، رئیس فدراسیون اسپانیا معتقد است این شیوه برگزاری به نزدیکی فرهنگ‌ها و گسترش بیشتر فوتبال در دنیا کمک می‌کند. نخستین دوره این جام با فرمت تازه نیز سال قبل و با حواشی زیادی برگزار شد که رئال‌مادرید جام قهرمانی را بالای سر برد.

دور دنیا با سوپرکوپا

سوپرجام در ایتالیا نیز قدمتی 32 ساله دارد و فدراسیون این کشور از سال 1988 تصمیم گرفت این جام را به تقویم مسابقاتش اضافه کند. این دیدار بین قهرمان سری A و برنده جام‌حذفی انجام می‌شود و برخلاف بیشتر کشورها اگر یک تیم هر دو جام را کسب کرده باشد، تیم نایب‌قهرمان جام‌حذفی در سوپرجام حریف آنها خواهد بود. ایتالیایی‌ها نخستین کشوری در بین لیگ‌های معتبر اروپایی بودند که تصمیم گرفتند این جام را در خارج از کشور خود برگزار کنند. نخستین‌بار در سال 1993 بود که این مسابقه در آمریکا انجام شد و پس از آنها در چین، قطر، آمریکا و حتی لیبی نیز این مسابقه برگزار شده است.

این جام در سال‌های اخیر بیشتر در نیم‌فصل برگزار شده و تیم‌های حاضر در آن معمولا راهی کشورهای دیگر می‌شوند تا علاوه‌بر کسب درآمد بیشتر، برای فتح جامی مهم در میانه فصل تلاش کنند. در سال 2018 با امضای قراردادی بین مدیران سری A و یک کمپانی عربستانی مقرر شد 3 دوره از 5 مسابقه بعدی سوپرجام ایتالیا در این کشور برگزار شود که دو مسابقه آن در دو سال گذشته برگزار شده است.

وفاداری به سنت‌ها

در فوتبال آلمان سوپرجام نخستین‌بار در سال 1987 برگزار شد اما پس از 10 دوره برگزاری آن متوقف شد و دوباره از سال 2010 رسما این جام کار خود را آغاز کرد. این مسابقه در سال‌‌های اخیر با برتری بایرن‌مونیخ همراه بوده و این تیم در 5 دوره آخر تنها یک‌بار مغلوب حریفان شده است. ژرمن‌ها همچنان به سنت برگزاری مسابقه در آغاز فصل و در داخل خاک خود وفادارند. در فرانسه نیز مدت زمان زیادی از برگزاری این تورنمنت نمی‌گذرد و نخستین دوره در سال 1995 انجام شد. البته پیش از آن چندین دوره جام چلنج‌کاپ با همین فرمت برگزار شده بود اما در شکل فعلی تنها 25 دوره از آن برگزار شده است. فرانسه هم از سال 2009 تصمیم گرفت این جام را به کشورهای دیگر منتقل کند و میزبانی آن در سال‌های اخیر به کانادا، تونس، مراکش، آمریکا، گابن، چین و حتی اتریش رسیده است. به این ترتیب تیم‌های حاضر علاوه‌بر انجام یک دیدار فوتبال، با هواداران خود در سایر کشورها از نزدیک ارتباط برقرار می‌کنند.

کره بدون سوپرجام

در آسیا هم برگزاری سوپرجام تقریبا در بیشتر کشورها مرسوم است و در لیگ‌های معتبر این قاره سال‌هاست که چنین مسابقه‌ای بین قهرمان لیگ و جام‌حذفی انجام می‌شود. ژاپنی‌ها قدمتی دیرینه در این زمینه دارند و از سال 1977 این مسابقه را برگزار می‌کنند. از سال 1994 نیز این جام با نام «فوجی زیراکس» که اسپانسر آن است با شیوه‌ای جدید برگزار می‌شود. محل برگزاری این دیدار در ژاپن و در ورزشگاه‌های مخلف این کشور است و مطابق تقویم فوتبالی این کشور در ماه فوریه و پیش از شروع فصل جدید لیگ انجام می‌شود.

چین نیز از سال 1995 سوپرجام خود را تاسیس کرده و در این مدت به‌صورت تقریبا منظم آن را برگزار کرده است. البته در فاصله سال‌های 2004 تا 2011 این جام موقتا حذف شد اما در سال‌های اخیر برگزاری آن از سر گرفته شده است. چینی‌ها با توجه به سرمایه‌گذاری عظیمی که در فوتبال انجام داده‌اند برای این مسابقه اهمیت زیادی قائل هستند و به همین دلیل با جذب اسپانسرها و فروش حق پخش آن سعی در درآمدزایی از آن دارند که تقریبا هم موفق بوده‌اند.

کره‌جنوبی یکی از معدود کشورهای مطرح قاره است که سوپرجام را در تقویم خود جای نداده و پس از مدتی برگزاری تصمیم به لغو آن گرفت. کره‌ای‌ها از سال 1999 این تورنمنت را با اسپانسرهایی چون تیکت‌لینک، پوس‌دیتا و سامسونگ برگزار کردند اما از سال 2007 ترجیح دادند این مسابقه را لغو کرده و از آن زمان معمولا تیم‌های قهرمان لیگ و جام‌حذفی در نخستین هفته لیگ به مصاف هم می‌روند اما جامی به تیم برنده اهدا نمی‌شود.

فوتبال امارات نیز در چند سال اخیر قدم‌های مثبتی برای پیشرفت برداشته و با سرمایه‌گذاری دولت در این رشته ورزشی و برگزاری لیگ حرفه‌ای، سوپرجام نیز به‌تدریج به جام‌های فوتبالی‌ای کشور کوچک اضافه شد. امارات از سال 1990 و به‌صورت نامنظم این دیدار را برگزار می‌کرد و نهایتا از سال 2008 با فرمتی ثابت و دائمی دیدار بین قهرمان لیگ و جام‌حذفی را برگزار می‌کند. این دیدار قدیمی‌ترین سوپرجام در بین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دومین جام قدیمی از این لحاظ در غرب آسیا محسوب می‌شود. پس از امارات دو کشور قطر و عربستان نیز تصمیم به برگزاری سوپرجام گرفتند که به‌تدریج شکل رسمی‌تری به خود گرفته و اعتبار زیادی در این دو کشور پیدا کرده است.

* نویسنده: سیامک خاجی، روزنامه‌نگار