به گزارش «فرهیختگان»، تحقیق و مطالعه در دنیا برای پیشبرد علم حرف اول را می‌زند و این مسیر محقق نمی‌شود جز با حمایت‌های معنوی و مالی سازمان‌های مربوطه که محققان و دانشمندان بتوانند مطالعات خود را به‌طور مؤثری پیش ببرند. یکی از سازمان‌های معتبر جهانی که طی سال‌ها این مسئولیت را به‌خوبی انجام داده، شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپاست. این نهاد دولتی وظیفه تأمین بودجه تحقیقات علمی و فناوری را در اتحادیه اروپا بر عهده دارد. این مرکز که از سال 2007 آغاز به کار کرده، از شورای علمی مستقل، هیأت حاکمه متشکل از محققان برجسته و آژانس اجرایی تشکیل شده است. این شورا بخشی از برنامه چارچوب اتحادیه اروپا را شکل می‌دهد که به تحقیق و نوآوری با عنوان «افق 2020» اختصاص یافته است. بودجه شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا از سال 2014 تا 2020 به بیش از 13 میلیارد یورو می‌رسد. کارشناسان تخمین می‌زنند که این نهاد بودجه حدود 7 هزار نفر را تأمین می‌کند و 42 هزار عضو گروه تحت حمایت این نهاد قرار دارند. محققانی که تحت پوشش این نهاد قرار می‌گیرند، برای تصاحب گرنت‌های مالی سعی می‌کنند با ارائه پروژه‌های برتر با هم رقابت کنند. به‌تازگی خبرهایی به گوش می‌رسد که بودجه شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا کاهش یافته و همین امر اعتراض بسیاری از محققان دنیا را برانگیخته است. این مساله به‌طور قطع، روند تحقیقاتی را در جهان تحت تأثیر قرار خواهد داد.

  کاهش بودجه برخلاف پیش‌بینی‌ها

در اتحادیه اروپا میلیون‌ها نفر به کرونا مبتلا شده و هزاران نفر هم جان خود را از دست داده‌اند. در چنین شرایطی، معمولا باید چنین اتفاقی رخ دهد که رهبران کشورها به‌دنبال تقویت هرچه بیشتر شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا باشند تا محققان با دریافت کمک‌های مالی از این نهاد دولتی بتوانند مطالعات و پژوهش‌های خود را پیرامون ویروس SARS-CoV-2، مقابله با کووید-‌19 و بازسازی جوامع و اقتصاد کشورها در زمان شیوع و بعد از همه‌گیری کرونا به سرانجام برسانند؛ اما چیزی که محققان دنیا در واقعیت با آن مواجه هستند، کاهش این بودجه‌هاست که شک بزرگی را به بدنه علمی وارد کرده است.

درحال حاضر حدود 180 پروژه علمی و تحقیقاتی در این شورا در دستور کار قرار دارد که ارتباط نزدیکی با بحران کرونا دارند و کاهش بودجه به‌طور مستقیم این پروژه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

به گزارش nature، مشکل اصلی شورا این است که دارایی آن به برنامه بزرگ‌تر بودجه تحقیقات و نوآوری اتحادیه اروپا یعنی «افق اروپا» گره خورده است. در سال‌های گذشته، هر دو بودجه با روند افزایشی روبه‌رو می‌شدند اما با شیوع همه‌گیری کرونا در جهان و وضعیت وخیم اقتصاد کشورها و نیز جدا شدن انگلیس از اتحادیه اروپا و حذف سهم این کشور، بودجه شورا هم کاهش یافته است؛ اقدامی که واکنش‌ها و بازخوردهای زیادی به‌دنبال داشت. در سال 2018، کمیسیون اروپا بودجه 94.1 میلیارد یورویی را به پروژه افق اروپا اختصاص داد که در مقایسه با بودجه‌ای که بین سال‌های 2014 تا 2020 برای این طرح تعیین شده بود، 80 میلیارد یورو افزایش نشان می‌دهد. اما ماه جولای امسال بود که رهبران اتحادیه اروپا، بودجه را به 81 میلیارد یورو برگرداندند و از این مقدار، 5 میلیارد یورو را هم به‌طور اختصاصی به پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با کووید-‌19 اختصاص دادند. در نتیجه، حتی اگر بودجه اضافی برای جریان یافتن نوعی پروژه خاص تحت حمایت این شورا مانند تولید مدل‌هایی برای ردیابی انتقال ویروس، فناوری‌های تحقیقاتی برای استفاده در امر تشخیص و مطالعه رفتار انسانی در همه‌گیری یک بیماری اختصاص یابد، بودجه شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا کاهش می‌یابد.

از دیگر چالش‌های شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا می‌توان به این مورد اشاره کرد سودی که از تحقیقات بنیادی نصیب جامعه می‌شود، همیشه بلافاصله در دید سیاستگذاران آشکار نمی‌شود، بلکه نتایج آن معمولا در درازمدت قابل مشاهده است. این مساله به‌ویژه در مقایسه با سودهای حاصل شده از بودجه افق اروپا مانند حمایت از طرح‌های علمی مرتبط با آب و هوا، تحقیقات سرطان و مشارکت‌های تجاری، بیشتر به‌چشم می‌خورد. حمایت از بودجه‌بندی برای علوم پایه در زمان کاهش بودجه به‌لحاظ تاریخی برای هر آژانس تحقیقاتی دشوار است اما 6 ماهه اخیر که مملو از آشفتگی اقتصادی بوده، شرایط دشوارتری را پیش‌روی شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا قرار داده بود. طبق آخرین ارزیابی‌های صورت گرفته، به‌طور تقریبی حدود یک‌پنجم پروژه‌ها پیشرفت بزرگ به‌شمار می‌روند و بیش از نیمی از آنها به پیشرفت‌های علمی بزرگ می‌انجامند. حدود 25 درصد کل اختراعات ثبت شده که از سوی پروژه افق اروپا حمایت می‌شوند، جزء پروژه‌های شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا محسوب می‌شوند و حتی درصورت رسیدن به مرحله تجاری‌سازی، جزء اهداف اصلی آژانس به‌شمار نمی‌روند.

  توفان تغییرات

درگیری‌های گسترده سیاسی اروپا حتی شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا را نیز مورد حمله قرار داده است. در دوره‌های قبلی تعیین بودجه، شورا می‌توانست از حمایت وزیران تحقیقات و دارایی سه اقتصاد بزرگ اروپا یعنی آلمان، فرانسه و انگلیس برخوردار شود. اما انگلیس از اتحادیه اروپا خارج شد و آلمان هم درحال حاضر، نمی‌تواند پشتیبانی دولتی خود را طبق معمول همیشه داشته باشد. از ماه جولای، ریاست دوره‌ای شورای اتحادیه اروپا به‌صورت دوره‌ای برگزار شده و نهاد اتحادیه اروپا به نمایندگی از دولت‌های کشورهای عضو، عهده‌دار این مسئولیت بوده است. وزارت تحقیقات آلمان در بیانیه‌ای حمایت خود را از شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا اعلام کرده است اما به این مساله اذعان داشته که در جریان مذاکرات بودجه‌ای، موضع خاصی ندارد. این شورا موفقیت بزرگی در بودجه‌بندی تحقیقاتی چندجانبه به‌دست آورده است. اعطای گرنت‌های مالی دست و دلبازانه این شورا، تاثیر بسیار چشمگیر و عمیقی روی بالا رفتن کیفیت تحقیقات اروپا به‌جا گذاشت. علاوه‌بر این، این اقدامات به دانشمندان باتجربه کمک کرد تا به محققانی خبره و بااستعداد تبدیل شوند. بدون‌شک، چنین استعدادهایی برای مقابله با بحران‌های امروز و حتی آینده جهان ضروری هستند.

  بودجه‌ها باید بازنگری شوند

رئیس موقت شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا در ادامه این تصمیم‌گیری‌ها، عصبانیت خود را نسبت به کاهش1.3 میلیارد یورویی بودجه شورا برای سال‌های 2021 تا 2027 اعلام کرد. به گفته او، این کاهش بودجه، کاهش 10 درصدی نسبت به بودجه 14.7 میلیارد دلاری تعیین شده از سوی کمیسیون اروپا در سال 2018 به‌شمار می‌رود. او بارها خواستار تجدیدنظر درباره این تصمیم‌گیری شده است.

علاوه‌بر این، هزاران دانشمند از سراسر اروپا با ترس اینکه موفقیت‌های اتحادیه اروپا با این تصمیم اشتباه بر باد رود، خواستار تجدیدنظر درباره بودجه تعیین شده هستند. بیش از 16 هزار فرد دانشگاهی از 94 کشور جهان که 14 نفر از آنها را هم برندگان جایزه نوبل و رؤسای برخی دانشگاه‌ها تشکیل می‌دادند، در نامه‌ای سرگشوده به رئیس کمیسیون اروپا خواستار بازنگری اساسی نسبت به بودجه‌ها شدند. حمایت و بهبود بودجه شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری‌های مداوم را در پژوهش تضمین می‌کند و به این واسطه، مرزهای دانش برداشته شده و همچنان از اروپا به‌عنوان یک جامعه پویا از نظر دانش حمایت می‌کند. محققان و دانشمندان در این دادخواست خواستار شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپایی مستقل و دارای قدرت مالی شدند تا بتواند طرح کاهش 7 ساله بودجه این شورا را تغییر دهد. درحالی که کمیسیون اروپا در ماه می ‌بودجه شورا را 94.4 میلیارد یورو اعلام کرده بود، برخی رهبران اتحادیه اروپا در ماه جولای با کاهش این بودجه به 81 میلیارد یورو موافقت کردند.

«بن فرینگا»، برنده جایزه نوبل شیمی در سال 2016 و «ادوارد موزر» و «می- بریت موزر» برندگان جایزه نوبل پزشکی در سال 2014 و «پیتر اوترسون»، رئیس مؤسسه کارولینسکا در استکهلم در دادخواستی عنوان کرده‌اند که با توجه به مذاکره فعلی اروپا در چارچوب مالی چند جانبه بعدی، دلیل قابل توجهی برای ترس از کاهش بودجه در تمام حوزه‌های پروژه افق اروپا وجود دارد و پیش‌بینی کرده‌اند که این امر شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. در میان پروژه‌های تحقیقاتی، ایده‌های بسیاری هم وجود دارند که با فشارهای بودجه‌ای مشمول دریافت هیچ بودجه‌ای نمی‌شوند. با افزایش بودجه‌های تعیین شده، امکان به سرانجام رسیدن پروژه‌های مختلف علمی و تحقیقاتی بیشتر می‌شود.

درواقع، شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا دلیل بزرگی برای بالا رفتن قدرت اروپا در امر تحقیقات علمی است و نباید از این امر غافل شد که اتحادیه اروپا 7 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد اما یک‌سوم مقالات علمی باکیفیت جهان را منتشر می‌کند. به گزارش تایم، این مساله از آنجایی حائز اهمیت است که این موفقیت در پروژه می‌تواند منجر به توسعه و افزایش توانمندی در پروژه افق اروپا شود. سرمایه‌گذاری شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا روی محققان برتر اروپایی، به آنها آزادی عمل می‌دهد تا کنجکاوی علمی خود را دنبال کنند. براساس برتری علمی، این شورا از تحقیقاتی حمایت می‌کند که مرزهای دانش را در قالب بودجه رقابتی در تمام حوزه‌های تحقیقاتی پیش ببرند.

  نقض پیش‌بینی‌های گذشته

درحالی شاهد کاهش بودجه شورای تحقیقات علمی اتحادیه اروپا هستیم که در جلسه سال گذشته کمیسیون اروپا، قرار بود بودجه‌ای 100 میلیارد یورویی به پروژه 7 ساله افق اروپا تعلق گیرد.

 اگر این پیش‌بینی درست از آب درمی‌آمد و اعضای کمیسیون با این طرح موافقت کرده بودند، بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا روی تحقیق و نوآوری شکل می‌گرفت. پروژه افق اروپا نهمین پروژه اتحادیه اروپا به‌شمار می‌رود. این پروژه ابتدا در سال 1984 با بودجه‌ای معادل 1.25 میلیارد یورو در سال آغاز به کار کرد. از آن زمان به بعد، بودجه اختصاص‌یافته به پروژه همگام با تورم ایجاد شده، افزایش می‌یافت. یک طرح آزمایشی 3 میلیارد یورویی از سال 2018 آغاز شد که طبق آن، گرنت‌های مالی تا مرز 4 میلیون یورو به فناوری‌های جدید و نوظهور اعطا می‌شد تا بتوانند اعتباری تجاری برای خود به‌دست آورند و بازارهای جدیدی خلق کنند. بخشی از این گرنت‌های مالی به شتاب‌دهنده‌ها تعلق می‌گیرد که قرار است این طرح تا سال‌جاری ادامه داشته باشد و انتظار می‌رود نتیجه آن، توسعه اولیه و تجاری‌سازی فناوری‌های جدید باشد. سهم زیادی از این بودجه 825 میلیون یورویی به دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های تحقیقاتی تعلق می‌گیرد. در این میان، انتقادهایی هم نسبت به تمرکز حمایت‌های شورا از کشورهای ثروتمند غربی وارد می‌شود.
 تاکنون لهستان حدود 339 میلیون یورو از پروژه افق اروپا برنده شده است درحالی که سهم آلمان بیش از 7 میلیارد یورو بوده است. طبق ارزیابی‌های صورت گرفته، حدود 86 درصد از پروژه افق اروپا به علوم اجتماعی و علوم انسانی اختصاص دارد اما این دو حوزه تنها 8.5 درصد از کل بودجه این پروژه را به‌خود اختصاص می‌دهند. اقتصاد، علوم سیاسی، بازرگانی و بازاریابی سهم بیشتری را از آن خود می‌کنند.

 *  مترجم: ندا اظهری