مصطفی رستمی:
به گزارش «فرهیختگان»، مصطفی رستمی در پیام تصویری که به مناسبت برگزاری همایش ملی اربعین در دانشگاه محقق اردبیلی ارسال شد، به تشریح ابعاد مختلف پدیده اربعین پرداخت که خلاصه آن را در ادامه می‌خوانید.
اربعین موضوعی است که باید از ابعاد مختلف به آن پرداخته شود. کار علمی‌ای که در این همایش ملی در دانشگاه محقق اردبیلی انجام شده، موضوع مهمی است و توجه جدی به اربعین یکی از ضرورت‌هاست. در دنیایی که حوادث کوچک اجتماعی با تلاش فراوانی موردتوجه و از ابعاد مختلفی مورد مطالعه قرار می‌گیرد، حادثه‌ای به عظمت اربعین هم از نظر قدمت تاریخی که می‌توان گفت به‌عنوان دیرینه‌ترین رسم اجتماعی بشر می‌توان از آن یاد کرد، در حوزه باورها و اعتقادات و هم در حوزه جغرافیا وسعتی که در این حماسه ما شاهد آن هستیم و هم از نظر میزان و مشارکت عمومی و هم از نظر مجموعه تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در این حماسه یک اتفاق با یک حادثه ممتاز است، را شاهدیم اما قطعا به اندازه شأن این حادثه ممتاز به آن پرداخته نشده است. جا دارد شبیه کاری که در این همایش انجام داده‌اند، کارهای متعدد در ابعاد مختلف انجام شود.
بحث اربعین یک آرمان، یک خط، یک مکتب و یک مسیر روشن است. نباید به اربعین به‌عنوان مراسمی که در کنار مراسم‌های دیگر رخ می‌دهد، نگاه کرد. اربعین از دل عاشورا و از دل عاشوراساز بزرگ حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به‌عنوان آن انسان متعالی می‌آید؛ انسانی که برای اینکه بندگان را از جهالت و حیرت و تحیر و گمراهی نجات دهد، جان‌فشانی کرد و به‌عنوان عالی‌ترین و ارزشمندترین انسانی که در مسیر نجات انسان‌ها و به خدا رساندن انسان‌ها و به کمال رساندن انسان‌ها و نجات‌بخشی برای انسان‌ها فداکاری کرد، اربعین تعلق به این شخصیت دارد و عظمت آن به اندازه عظمت عاشورا و عظمت کربلا و عظمت هوا الله الحسین(ع) است.
در توجه به حادثه اربعین اقتضائات امروز دنیا و اتفاقا نیاز امروز دنیا باید موردتوجه قرار بگیرد. امروزه در بشر سرگشتگی و حیرت ناشی از قانع نشدن دستاوردهای امروز اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و سایر ابعاد زندگی انسانی را در تمدن غربی شاهد هستیم. انسان‌ها به‌دنبال مدینه فاضله‌ای هستند که تمام آرزوها و آرمان‌هایشان را در آن مدینه فاضله محقق‌شده ببینند و تمدن لیبرال‌دموکراسی و تمدن امروز غرب مدعی چنین آرمانشهر و چنین اتوپیا و چنین مدینه فاضله‌ای بود. اما امروزه صحبت از ناکارآمدی نظام لیبرال‌دموکراسی است، سرسخت‌ترین مدافعان نظام لیبرال‌دموکراسی در دل جامعه غرب و متفکران بزرگ جامعه غربی امروزه حرف از تغییر در حرکت مسیر و انتخاب‌های نظام غرب می‌زنند، انتخاب‌های دیگری غیر از نظام لیبرال‌دموکراسی را به رخ می‌کشند؛ مرگ رویای آمریکایی و افول تمدن غرب امروزه دیگر کلیدواژه مرسوم و متداول در ادبیات متفکران غربی است.
نظام غرب با چندصد سال غارت منابع بشریت و به استثمار درآوردن در قالب‌های بردگی کهنه، بردگی نو و بردگی فرانو نتوانست سعادت مورد ادعای خود را به بشر نشان بدهد و اتفاقا هرچه در این مسیر حرکت بیشتر اتفاق افتاد، عوارض و تخریب‌هایی که نسبت به انسان و زیست انسانی رخ نمود در حاصل تمدن غربی بیشتر دیده شد، نگاه‌ها و آسیب‌های زیست‌محیطی، سلاح‌های کشتار جمعی، فروپاشی‌های خانوادگی و حیرت و سرگشتگی معنوی انسان؛ اینها نمونه‌هایی از دستاوردهای تمدن امروز بشر است که حاصل چند صد سال پرچم‌داری نظام غرب در اداره زندگی بشر بوده است. بشر امروز بیش از هر زمانی احساس نیاز به آن مدینه فاضله و احساس عدم اقناع نسبت به داشته‌های موجود خود را دارد و اربعین ظرفیت معرفی مدینه فاضله مهدوی است که وعده انبیا و وعده پیامبران و وعده قرآن و وعده اهل‌بیت(ع) است.
آن‌چیزی که در بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری شنیدیم؛ خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی سه گامی است که بشر باید برای رسیدن به آن جامعه آرمانی مورد آرزوی همه انسان‌های صالح این گام‌ها را بردارد و حرکت را انجام بدهد، قطعا نمونه اربعین نمونه عالی ممزوج شدن و به هم آمیختن این سه گام در ابعاد فردی- اجتماعی است، حرکت اربعین حرکتی است همراه با خودسازی همراه با شکل‌دهی به یک جامعه و همراه با حرکت به‌سمت یک مقصد، حرکت جمعی به‌سمت یک تمدن و یک آرمان موردنظر و مورد حسرت و غبطه انسان‌هاست.
از ابعاد دیگری نیز برای استخراج الگوهای ارزشمند پدیده اربعین می‌تواند پدیده مورد مطالعه خوبی باشد، از نظر اجتماعی پدیده اربعین شکل‌دهی به یک شکل جدیدی از مناسبات و روابط میان انسان‌هاست. این شکل جدید برخلاف آن تحلیل رایج روابط اجتماعی امروز بشری است که کنش افراد در اجتماع را کنشی مبتنی‌بر سود ارزیابی و تحلیل می‌کند. اما ما در فضای اربعین شکل دیگری از کنش اجتماعی افراد را مشاهده می‌کنیم، در این جامعه اربعینی روابط میان انسان‌ها نه مبتنی‌بر سود بلکه مبتنی‌بر توجه به یک هدف متعالی و یک هدف والاتر از منفعت‌های فردی می‌شود، علاوه‌بر اینکه برخلاف نظام‌های اجتماعی متداول که نظام کنترل‌گر بیرونی به‌عنوان یک ابزار جدی برای کنترل روابط اجتماعی به‌کار برده می‌شود، در اربعین ما شاهد یک اجتماع متراکم دارای کنش‌های فراوان اما نه مبتنی‌بر کنترل‌گر بیرونی هستیم که کنترل درونی آحاد و انسان‌های مشارکت‌کننده در این رابطه اجتماعی بزرگ، نوع روابط و نوع کنش‌ها را رقم می‌زند.
طبیعتا هویتی که در اربعین ما شاهد آن هستیم برخلاف هویت‌های جعلی است که در قالب‌های مختلفی در نظام‌های مختلف دنبال ایجاد هویت برای جوامع هستند. نژاد، رنگ، کشور، مرزهای جغرافیایی، همه اینها تغییر می‌کند و طبقات اجتماعی مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و کسی در این جامعه متعالی اربعین مورد اقبال بیشتری است که خادم‌تر و نسبت به آن هدف عالی اباعبدالله الحسین(ع) نزدیک‌تر باشد و کسی در این جمع نیز مدعی دیده نمی‌شود بلکه همه به‌نوعی در حرکت به این سمت و این مسیر خاکسار هستند.
در بعد دیگری اگر بخواهیم به بحث اربعین توجه بکنیم، از نظر تمدنی اربعین رقیب جدی تمدن حاکم و مسلط امروز دنیاست. نظام لیبرال‌دموکراسی به بن‌بست‌های جدی خورده است و امروزه آن فرهنگی که بتواند تمدن‌ساز باشد و آن فرهنگی که بتواند الگوی جدیدی از قالب‌های مختلف جامعه را ارائه بدهد می‌تواند تعیین‌کننده حوادث آینده فکری و اجتماعی و تمدنی بشر باشد. امروزه ما به‌عنوان نزاع جدی تمدنی و نزاع جریان معتقد به مقاومت درمقابل تمدن مسلط با ابزارهای مختلفی که در دست نظام مسلط و نظام متداول لیبرال‌دموکراسی غرب است، هستیم. نهضت مقاومت نهضت اربعین است و اربعین یعنی مقاومت، یعنی تسلیم نشدن، یعنی خسته نشدن، یعنی حرکت مداوم به‌سمت یک هدف متعالی.
از نظر اقتصادی هم شکل دیگری از روابط اقتصادی را میان انسان‌ها، در اربعین شاهد هستیم. برخلاف قواعد اقتصاد امروز دنیا که اصالت سود در آن محوریت دارد، آن‌چیزی که ما در اربعین می‌بینیم شکل دیگری است که با تحلیل‌های مادی قابل‌محاسبه نیست. در مراودات اقتصادی که بین زوار و میزبانان آن انجام می‌شود، موضوعی به نام سود مطرح نیست و طبقه اجتماعی و قالب‌های دیگری که در فضاهای اقتصادی مورداقبال و موردتحلیل قرار می‌گیرد در نظام عالی و متعالی اربعین جایی ندارد و خدمت‌رسانی به‌عنوان یک اولویت و یک محور اصلی موردتوجه قرار می‌گیرد.
بحث رسانه و بحث پیام‌رسانی محتوای اربعین یکی از تکالیف ماست. همان‌طور که اربعین یعنی جریان رسانه‌ای اباعبدالله الحسین(ع)، باوجود محدودیت‌ها و فشارها و سختی‌ها و مسلط بودن جریان رقیب بر تمام ابزارهای رسانه‌ای، گروه کوچک بازمانده از کربلا که به‌ظاهر در شمار کم بودند، توانستند هنرمندانه با زبان قوی رسانه‌ای پیام اباعبدالله الحسین(ع) را به نقاط مختلف جهان اسلام برسانند و کار انجام‌شده اباعبدالله الحسین(ع) در کربلا را ادامه دهند و از چهره خبیث جریانی که مدعی جانشینی پیامبر بود و به‌دنبال ریشه‌کن کردن اسلام و تحریف اسلام بود، مشروعیت‌زدایی بکنند و نتیجه آن رسیدن کاروانیان کربلا به مقصد مدنظرشان بود، همه اینها در قالب رسانه و در قالب ابزارهای رسانه‌ای که امام زین‌العابدین و حضرت زینب(ع) به‌درستی از آن برای پیام‌رسانی استفاده کردند، اتفاق افتاد.
جریان متوجه اربعین و جریان عاشق امام حسین(ع) توجه جدی به رسانه به‌عنوان ابزار مهم انتقال این مفاهیم عالی به مخاطبان و فراگیران را باید موردتوجه قرار دهد. امروزه ما باید به ابزارهای رسانه‌های دنیا مسلط بشویم. ترجمه مفهوم اربعین و مفاهیم عالی کربلا و عاشورا به زبان‌های مختلف به‌خصوص زبان‌های متداول و مرجع در دنیا جزء ضرورت‌هاست و ما در این بخش ضعف داریم، پیام‌های غیرفارسی و غیرعربی اربعین عمدتا توسط کسانی درحال انتشار است که نسبت‌شان با اربعین نسبت مناسبی نیست و چه‌بسا به‌دنبال تحریف هستند. این توجه به ابزار هنر و رسانه برای ابلاغ پیام اربعین امری ضروری است.
ما در اربعین و پدیده اربعین باید بتوانیم به‌دنبال الگوسازی و هویت‌سازی باشیم. ظرفیت اربعین ظرفیت تولید و هم‌افزایی و ارتقای الگوی هویتی قالب موردتوجه ارزش‌های دینی را دارد. در نظام ارزشی قرآن و نظام ارزشی پیامبر و اهل‌بیت و انبیا(ع) شاهد هستیم که معیار ارزشمندی، به تقوا و ارزشمند بودن هویت و فطرت انسانی است، در این نظام طبقات، لایه‌ها و ممیزات غیرالهی رنگ می‌بازند و اربعین این ظرفیت را دارد که انسان‌ها را متوجه این نظام ارزشی متعالی مورد غفلت بکند و بدون تردید بدون کار علمی و کار هنری و استفاده از قالب‌های مختلف و ابزارهای مختلف که برای انتقال یک پیام وجود دارد، ما نمی‌توانیم این پیام عالی اربعین را به‌عنوان انسان‌های دیگر برسانیم و به‌دنبال احیای فطرت‌های در غبار دنیا و آسیب‌های دنیای مدفون‌شده در آن باشیم و از چهره ارزشمند دین و معنویت غبارزدایی کنیم؛ که اگر این اتفاق بیفتد، انسان‌ها طالب این نهضت خواهند بود.
* نویسنده: حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها
مطالب پیشنهادی
