ایستاده در عراق

به گزارش «فرهیختگان»، در عراق مواضع همه گروه‌ها درحال انفجار است. از پایگاه اشغالگران آمریکایی گرفته تا مواضع حشدالشعبی و حتی اماکنی در اقلیم کردستان عراق. گاهی منازل مسکونی اطراف این مواضع نیز با مقاصد قبلی مورد هدف قرار می‌گیرند. اگرچه وقوع انفجار در عراق تقریبا طبیعی است اما دیروز شاهدان عینی گفتند انفجاری شدید در داخل مقر 70 نیروی پیشمرگه در استان سلیمانیه عراق رخ داده است. همچنین شامگاه چهارشنبه هفته گذشته نیز 6 راکت از سمت منطقه‌ای در استان نینوا به فرودگاه اربیل، مقر حزب تروریستی کردستان ایران و پایگاه آمریکایی الحریر در استان اربیل شلیک شده بود. دیروز اما اخبار ضدونقیض و متفاوتی نیز رسانه‌ای شد. برخی منابع خبری ادعا کردند جنگنده‌های ناشناس مواضع حشدالشعبی عراق را بمباران کردند. این خبر را پایگاه خبری «روداوو» اقلیم کردستان منتشر کرد و نوشت یک جنگنده آمریکایی همزمان با حملات مکرر به سفارت آمریکا و هدف قرار دادن کاروان حامل تجهیزات ائتلاف بین‌المللی، مقر متعلق به تیپ 19 حشدالشعبی وابسته به جنبش موسوم به «انصارالله الاوفیا» را در استان الانبار هدف قرار داد.

در همین حال «واین مارتو»، سخنگوی ائتلاف بین‌المللی در توئیتر مدعی شد نیروهای این ائتلاف طی حمله‌ای هوایی، داعش را هدف قرار دادند و اردوگاه‌های آموزشی تروریست‌ها را ویران کردند.

با وجود این «کمال‌الحسناوی»، از فرماندهان حشدالشعبی در گفت‌وگویی با پایگاه خبری بغدادالیوم گفت: «در نیمه‌شب گذشته (شنبه‌شب) یکی از مقرهای حشدالشعبی در منطقه عکاشات در استان الانبار توسط جنگنده‌ای آمریکایی هدف حمله هوایی قرار گرفت.» آن‌طور که او گفته در این حمله برخی عناصر حشدالشعبی مجروح شدند و خسارت‌های مادی نیز به مقر وارد شد. به اعتقاد این فرمانده حشدالشعبی، هدف از این حمله هوایی، ایجاد «شکاف امنیتی در مرز عراق و سوریه برای ورود داعش از سوریه به عراق» است. با وجود این اخبار، اما «قاسم مصلح»، فرمانده ستاد عملیات حشدالشعبی در الانبار، به‌طور کامل حمله هوایی به نیروهای خود در مرز عراق و سوریه را تکذیب می‌کند. او با تاکید بر اینکه نیروهای حشدالشعبی در مرز عراق با سوریه و درطول مناطق ستاد عملیات غرب الانبار در بالاترین سطح آمادگی قرار دارند، هرگونه حمله هوایی به نیروهای حشدالشعبی را تکذیب کرد.

هرچند عملیات علیه حشدالشعبی با اخبار متناقض همراه است ولی درسوی دیگر، عملیات‌های گروه‌های مقاومت علیه آمریکا و ائتلاف بین‌المللی همچنان در عراق ادامه دارد. در هفته‌های گذشته مهم‌ترین عملیات‌ها علیه ائتلاف آمریکایی مربوط به کاروان‌های حامل تجهیزات نظامی آنها بوده است. این حملات توسط گروه‌های جدیدی از نیروهای مقاومت عراق انجام می‌گیرد که برای گرفتن انتقام خون شهیدان قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس تشکیل شده‌اند. در این درگیری‌ها که بیشتر به‌صورت غیررسمی صورت می‌پذیرند، اعضای عمل‌کننده مشخص نیستند اما صحنه اصلی این درگیری‌ها به‌شدت واضح است.

با وجود اینکه عملیات مقاومت به‌صورت دقیق علیه نیروهای ائتلاف صورت‌گرفته اما جریانی همسو با آمریکا در عراق تلاش می‌کند حملات صورت‌گرفته به سفارت آمریکا را که منجر به صدمه غیرنظامیان نیز شده دستاویزی برای هدف قرار دادن وجهه حشدالشعبی کنند. این عملیات‌های تخریبی درکنار فرسایش توان نظامی این سازمان در عرصه میدانی، به‌دنبال فرسایش وجهه حشدالشعبی است. در همین چارچوب، اواخر هفته قبل برهم صالح رئیس‌جمهور عراق در جلسه سران سیاسی عراق پیام مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا را به آنان منتقل کرد که حاکی از قصد آمریکا برای تعطیلی سفارتش در بغداد و سپس حمله بی‌رحمانه علیه مواضع حشدالشعبی درصورت ادامه داشتن حملات به مواضع واشنگتن در عراق بود.

بعد از این تهدید، بازوهای رسانه‌ای آمریکا و برخی جریانات سیاسی وابسته به آمریکا تلاش کردند این‌گونه به مردم عراق وانمود کنند که درصورت بسته‌شدن سفارت آمریکا در بغداد وضعیت عراق و به‌خصوص وضعیت اقتصادی آن به‌هم خواهد خورد و مقصر اصلی نیز نیروهای حشدالشعبی هستند که بدون توجه به معیشت مردم عراق درحال راکت‌پراکنی غیرقانونی به سفارت واشنگتن در بغداد هستند.

دوشنبه هفته گذشته یعنی چند روز پس از ابلاغ این تهدید به مقامات سیاسی عراق، راکتی به یک منزل در 10 کیلومتری فرودگاه بغداد اصابت کرد و منجر به کشته‌شدن 5 غیرنظامی شد. به‌دنبال این رخداد، مخالفان مقاومت عراق سعی کردند آن را به گروه‌های مقاومت منتسب کرده و از آن برای تهییج افکارعمومی علیه حشدالشعبی بهره‌برداری کنند. این درحالی بود که در حملات قبلی نیروهای مقاومت عراق به محل استقرار نظامیان آمریکایی در پایگاه ویکتوری که بخشی از فرودگاه بغداد است یا حمله به شرکت امنیتی انگلیسی مسئول فرودگاه بغداد، اهداف با دقت بالایی مورد اصابت قرار گرفته بودند. بنابراین فرضیه نقش داشتن مقاومت در این عملیات که با خطایی 10 کیلومتری همراه بوده، دور از ذهن و نوعی بازی رسانه‌ای به‌شمار می‌رود.

عملیات تخریبی علیه حشدالشعبی اگرچه از مهرماه سال گذشته و با اعتراضات مردمی آغاز شد اما در هفته‌های اخیر به اوج خود رسیده است. ناظران بی‌طرف دلیل این هجمه‌ها را کارکرد این نیرو در تحولات پس از ظهور داعش و نقش ثبات‌زای آن برای عراق می‌دانند.

  چرا حشدالشعبی؟

یکی از موانع اصلی آمریکا در اشغال عراق وجود یک نیروی نظامی قدرتمند، بااراده و آموزش‌دیده با دیدگاه‌های ملی‌گرایانه در عراق است. «حشدالشعبی» عراق که پس از حمله داعش به عراق متولد شد، پس از شکست و افول داعش در عراق، تبدیل به معضلی اساسی برای نقشه‌های بلندمدت آمریکا شد. این سازمان متشکل از نیروهای داوطلب مردمی است که پس از حمله 2014 داعش به عراق برای شرکت در نبردها وارد گروه‌های نظامی شدند. هم‌اکنون این سازمان نظامی ملی شامل بخش اعظم طیف‌های عراقی می‌شود به‌گونه‌ای که نزدیک 40 درصد از آن را اهل تسنن و گروه‌های مسیحی عراقی شکل می‌دهند. این سازمان همچنین از وجود نیروهایی بهره می‌برد که در دوره صدام علیه حکومت حزب بعث دست به تحرکات مسلحانه می‌زدند. این گروه ضمن آنکه پشتوانه‌ای مردمی دارد از تایید آیت‌الله سیستانی بزرگ‌ترین شخصیت ملی عراق نیز بهره می‌برد. شمولیت حشدالشعبی میان شیعیان، اهل سنت، مسیحیان، ایزدی‌ها و دیگر قومیت‌ها و مذاهب عراقی و ازسوی دیگر موفقیت این نیرو در آزادسازی مناطق غربی و شمالی عراق از دست داعش و همچنین حضور نیروهای ملی‌گرای اصیل عراقی در آن باعث شده حشدالشعبی به قدرتی بی‌بدیل در عراق تبدیل شود. این نیرو با قدرت خود می‌تواند استقلال عراق را دربرابر هر نیرویی تضمین کند و همین مساله به‌طور جدی برخلاف برنامه‌های بلندمدت آمریکا در عراق و منطقه است.

آمریکایی‌ها براساس یک برنامه کلی هیچ ارتش قدرتمندی را در اطراف رژیم‌صهیونیستی تحمل نمی‌کنند. انهدام تجهیزات ارتش عراق به‌همراه 50 هزار نفر از سربازان آن در سال 1990 طی جنگ نخست خلیج‌فارس و پس از آن انحلال کامل ارتش عراق پس از اشغال این کشور در سال 2003 در همین راستا انجام گرفت. پس از انحلال ارتش عراق، آمریکا به برای رفع نیازهای معمول عراق دست به تشکیل ارتش جدیدی برای این کشور زد که بدون وجود ساختارهای لازم تنها دارای تعدد نفرات و لشکرها بود. در این ارتش برخلاف قواعد نظامی لشکرهایی تشکیل شده بودند که از آموزش‌های لازم و تجهیزات مورد نیاز بی‌بهره بودند و تنها از لحاظ نفرات شبیه به لشکرهای نظامی بودند. همین مساله اساسی‌ترین دلیل سقوط استان‌های غربی عراق در سال 2014 با حمله تنها چندهزار عضو داعش بود؛ حمله‌ای که باعث شد یگان‌های ارتش عراق که در این مناطق به استعداد 80 هزار نفر حضور داشتند در کمتر از یک‌روز فروبپاشند.

ارتش عراق حتی هم‌اکنون از قدرت لازم برخوردار نیست و نیروهای مبارزه با تروریسم که توسط آمریکایی‌ها آموزش دیده و تعدادشان به 50 هزار نفر می‌رسد بدون پشتیبانی این کشور توانایی‌های خود را به‌خصوص در حوزه حمل‌ونقل هوایی از دست می‌دهند. ازسوی دیگر تعداد زیادی از فرماندهان این نیرو در مقایسه با دیگر نهادهای نظامی عراقی با آمریکایی‌ها مرتبط بوده و بیشتر براساس منافع واشنگتن گام برمی‌دارند تا منافع کشورشان.به‌جز آمریکا و رژیم‌صهیونیستی، کشورهای دیگری مانند عربستان‌سعودی، امارات و دیگر کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس نیز از حشدالشعبی که نماد ملی‌گرایی عراقی است نگرانی دارند. این کشورها در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند با حمایت از گروه‌های تروریستی در خاک عراق، این کشور را به ویرانی بکشند. اردیبهشت‌ماه سال جاری بود که یک فایل صوتی قدیمی از مکالمه تلفنی معمر قذافی رهبر سابق لیبی و یوسف بن‌علوی وزیر امور خارجه سابق عمان منتشر شد که طی آن بن‌علوی می‌گوید عربستان ۴۰۰۰ هزار تروریست به عراق فرستاده است. گفته می‌شود این فایل تلفنی احتمالا مربوط به سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ است. کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس مانند کویت با کمک کشورهای غربی برخی مناطق متعلق به عراق را در خلیج‌فارس به کمک آمریکا اشغال کرده و به خاک خود منضم کرده‌اند. تشکیل گروه‌های ملی‌گرای عراقی در همسایگی این کشورها که از نیروی ملی‌گرایی بی‌بهره بوده و از مشکلاتی اساسی در این زمینه رنج می‌برند، مساله‌ای خوشایند شیوخ این مناطق نیست.

  دشمنان داخلی

حشدالشعبی در داخل عراق نیز با دشمنانی روبه‌رو است. برخی گروه‌های داخلی عراقی نیز حشدالشعبی را مانعی بر سر راه خود می‌بینند. یکی از اصلی‌ترین گروه‌هایی که حشدالشعبی را مخالف آینده خود می‌داند مقتدی صدر رهبر جریان صدر است. گرچه نیروهای نظامی گروه او مشهور به سرایاالاسلام به‌دلیل قوانین دولت هم‌اکنون عضوی از نیروهای حشدالشعبی به شمار می‌روند اما صدر بنا به دلایل تاریخی و شخصیتی خود را رهبر آینده عراق می‌داند و هم‌اکنون نیز ازسوی طرفدارانش و برخی گروه‌های دیگر به‌عنوان رهبر مقاومت ملی عراق شناخته شده و سید مقاومت خطاب می‌شود. برخی تحلیل‌ها گروه صدر را به‌دلیل انسجام بالای آن رقابت‌پذیرترین گروه سیاسی در جامعه عراق می‌دانند زیرا گروه‌های سیاسی دیگر یا در سطح آن نیستند یا از لحاظ زمانی مدت زیادی از تاسیس آنها نمی‌گذرد درحالی که گروه صدر گروهی سابقه‌دار است. نزدیکی حیدرالعبادی و ائتلاف پارلمانی او موسوم به نصر به مقتدی صدر در تحولات جدید نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود. صدر درحالی که در سال‌های نخست اشغال عراق توسط آمریکا با آنان جنگیده، در ماه‌های اخیر با بازی در پازل آمریکا و گروه‌های سیاسی نزدیک به آن مواضعی را اتخاذ کرد که نشان‌دهنده تمایل او به تضعیف و انحلال حشدالشعبی است. او با برداشتن این گام‌ها ضمن گرفتن سهم از دولت عراق و گروه‌های نزدیک به آمریکا مانند دراختیار گرفتن بانک مرکزی عراق، ضربه‌ای بر حشدالشعبی وارد کرد تا به‌زعم خود بهره‌ای دوسویه برده باشد. گروه‌های دیگر سیاسی عراق مانند ائتلاف نصر حیدالعبادی و ائتلاف الحکمه عمار حکیم نیز به‌دلیل همراهی با محور آمریکا در منطقه مورد انتقاد حشدالشعبی و طرفداران مردمی و سیاسی‌اش هستند و می‌خواهند ضمن همراهی با آمریکا در مسیر انحلال یا تضعیف حشدالشعبی سهم بیشتری از قدرت را به خود اختصاص دهند؛ سهمی که برخلاف منافع ملی عراق و براساس اجرای طرح‌های آمریکا به آنها می‌رسد.

درسوی دیگر ماجرا به‌جز آمریکا، رژیم‌صهیونیستی، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و برخی گروه‌های سیاسی عراقی داعش نیز به‌دلیل تحمل ضرباتی سنگین ازسوی حشدالشعبی در سمت دشمنان آن قرار دارند. این گروه ضمن تمرکز دادن حملات پراکنده خود علیه یگان‌های حشدالشعبی و تلفات گیری از آن به‌دنبال تفرقه میان عراقی‌ها بر ضد این سازمان نیز است. «ثامر ذبیان»، نماینده عضو ائتلاف الفتح (شاخه سیاسی حشدالشعبی) در گفت‌وگو با «العربی‌الجدید» تاکید کرده حمله موشکی به فرودگاه اربیل در هفته گذشته، کار تروریست‌های داعش بوده و داعش می‌کوشد با این‌گونه حملات موجب تفرقه و تضعیف حشدالشعبی شود. آنچه از برآیند صحنه سیاسی و نظامی برمی‌آید نشان می‌دهد استقلال عراق به ضرر بسیاری از کشورها و گروه‌ها حتی جریانات سیاسی و قدیمی عراقی است و حشدالشعبی باید در سطح داخلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با دشمنان متعدد و قدرتمندی روبه‌رو شود.

 * نویسنده: سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار