قربانیان بی‌پایان قره‌باغ

به گزارش«فرهیختگان»، صادق امامی، دبیرگروه  بین‌الملل طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: مذاکرات صلح که به بن‌بست برسد، این آتش توپخانه‌ها و لوله‌های تفنگ است که باید تکلیف اختلافات را حل‌وفصل کند. دیروز یکشنبه، ارمنستان و آذربایجان پس از ناکامی تلاش‌ها برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه «قره‌باغ»، راه دوم را برگزیند و برای چندمین‌بار به‌سراغ سلاح رفتند. از صبح دیروز، درگیری‌های نظامی بین نیروهای نظامی آذربایجان و ارمنستان در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ ازسر گرفته شد.

آذربایجان می‌گوید ارمنستان آغازگر جنگ بوده و خط‌مقدم مرزی را گلوله‌باران کرده است. از آن‌طرف «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان گفته این آذربایجان بوده که ابتدا حملات هوایی و توپخانه‌ای‌ انجام داده است. وزارت دفاع ارمنستان در بیانیه‌ای هم گفته که گستردگی حمله امروز (یکشنبه) جمهوری آذربایجان، نشان می‌دهد این حمله بدون برنامه‌ریزی قبلی نبوده و این جمهوری آذربایجان است که با اقدامات خود، آتش‌بس را نقض کرده است.

با بالا گرفتن شدت درگیری‌های دو طرف، «آرائیک هاراطونیان» رئیس منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ» در یک نشست اضطراری با اعضای شورای ملی، آماده‌باش جنگی اعلام کرد و از تمامی افراد بالای ۱۸ سال خواست آماده جنگ شوند. رئیس‌جمهور ارمنستان در منطقه قره‌باغ، حکومت نظامی اعلام کرد و ارتش این کشور اقدام به اعزام گسترده تانک و سایر ادوات نظامی به خط‌مقدم درگیری‌ها کرده است. دقایقی بعد از آغاز درگیری‌ها، آذربایجان و ارمنستان هر دو طرف از کشته و زخمی‌شدن غیرنظامیان در حملات طرف مقابل خبر داده‌اند. وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرده سه تانک، دو بالگرد و سه پهپاد آذربایجانی را منهدم کرده است. باکو این ادعا را رد کرد اما طرف ارمنستانی ویدئویی منتشر کرده که نشان می‌دهد دو تانک را هدف قرار داده است. وزارت دفاع آذربایجان نیز اعلام کرده 12 سامانه موشکی ارمنستان را نابود کرده و یک بالگرد خود را نیز از دست داده است. اخبار منتشرشده از این درگیری نشان از دست برتر ارمنستان در جنگ روانی علیه طرف آذربایجانی دارد. به همین دلیل جمهوری آذربایجان به‌سرعت دسترسی به اینترنت در این کشور را ممنوع کرده و دلیل آن را جلوگیری از تحریک مردم توسط ارمنستان اعلام کرد. درکنار عملیات نظامی و حملات توپخانه‌ای‌ دو طرف، بیش از هرچیز جنگ روانی در دستورکار قرار گرفته است.

برخلاف روسیه که از دو طرف خواسته ضمن برقراری آتش‌بس، اختلافات را در میز مذاکره حل‌وفصل کنند، وزارت امور خارجه ترکیه با حمایت از جمهوری آذربایجان اعلام کرد ترکیه کمک‌ها و حمایت‌های لازم را دراختیار آذربایجان قرار خواهد داد. تصاویر ماهواره‌ای از ترافیک پرتعداد پروازهای ترابری بین کشورهای جمهوری آذربایجان و رژیم‌صهیونیستی و همچنین جمهوری ‌آذربایجان و ترکیه خبر می‌دهند. ساعاتی پس از درگیری‌‌ها، خبرگزاری فرانسه در گزارشی به نقل از مقام‌های باکو گفت نیروهای آذربایجان بر 6 روستای تحت کنترل ارمنستان تسلط پیدا کردند. رسانه‌های جمهوری آذربایجان به نقل از وزارت دفاع‌شان اعلام کردند در نتیجه عملیات نظامیان این کشور، چندین «روستای تحت اشغال ارمنستان آزاد شدند».

دور جدید درگیری‌های دو طرف درحالی است که دوماه پیش در ماه جولای نیز در درگیری‌های مرزی دو کشور، حداقل ۱۶ نفر کشته شدند. پس از این درگیری، بزرگ‌ترین تظاهرات سال‌های اخیر در باکو پایتخت آذربایجان برگزار شد و تظاهرات‌کنندگان خواستار بسیج کامل نیروها و بازپس‌گیری کامل منطقه از ارمنستان شدند. عدم نقش‌آفرینی کشورهای همسایه در کاهش تنش دو کشور و سکوت «گروه میانجی مینسک» وابسته به «سازمان امنیت و همکاری اروپا» به ریاست مشترک آمریکا، فرانسه و روسیه برای جلوگیری از افزایش تنش باعث شد کمتر از 3ماه بعد، یک‌بار دیگر طرفین وارد تقابل نظامی با یکدیگر شوند. این درگیری‌ها پس از آن انجام گرفت که باکو و ایروان از برخی اخبار درباره اقدامات طرف مقابل ابراز نگرانی کرده بودند. رسانه‌ها ادعا کرده بودند ارمنستان درحال انتقال شهروندان ارمنی‌تبار برخی کشورهای خاورمیانه ازجمله سوریه و لبنان به منطقه قره‌باغ و اسکان غیرقانونی آنان در این منطقه است. ازسوی دیگر رسانه‌های روسی خبر داده بودند جمهوری آذربایجان درحال جذب برخی گروه‌های پیکارجوی فعال در درگیری‌های خاورمیانه به جنگ قره‌باغ است. مجموع این دو خبر درنهایت باعث شد امروز صدای شلیک گلوله، آرامش نسبی منطقه قفقاز را از بین ببرد. با وجود اینکه دو طرف به‌خوبی می‌دانند مناقشه چنددهه‌ای بر سر قره‌باغ هیچ راهکار نظامی ندارد اما ناکامی در دستیابی به یک توافق جامع، باعث شده هرازچند گاهی یک درگیری نظامی بین دو کشور به وقوع بپیوندد.

مناقشه برسر منطقه کوهستانی قره‌باغ به حدود یک‌قرن پیش بازمی‌گردد که حکومت شوروی پس از اعتراضات مردمی در آذربایجان درباره واگذاری قره‌باغ به ارمنستان، در سال ۱۹۲۳، حق حاکمیت دو منطقه نخجوان و قره‌باغ را به آذربایجان و زنگزیر را به ارمنستان واگذار کرد. ارمنستان که مخالف این تقسیم‌بندی در حکومت شوروی بود، برای چند دهه به‌دنبال خواستار بازنگری مسکو در این تصمیم بود ولی مسکو حاضر به تغییر دیدگاه خود نبود تا اینکه در ۱۹۸۸ و با شروع اصلاحات گورباچف و آغاز روند زوال اتحاد جماهیر شوروی، ارمنیان این مناطق تحرکاتی به‌منظور پیوستن به ارمنستان از خود بروز دادند و همه تلاش خود را برای برگزاری رفراندوم و رای‌دادن به جدایی از آذربایجان، به‌کار بستند. آنان در همین سال از جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان اعلام استقلال کردند و به مناقشه دو کشور دامن زدند تا 4سال بعد، یعنی در سال 1992، دولت ارمنستان با بهره‌برداری از شرایط زمانی، به این مناطق حمله کرد و با پیشروی سریع، بیش از ۱۶درصد خاک آذربایجان را به اشغال خود درآورد.

در این درگیری نظامی، منطقه کوهستانی قره‌باغ جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان دیگر در همجواری آن تحت تصرف نیروهای ارمنستانی درآمد. از همان سال مذاکرات درمورد حل‌وفصل مسالمت‌آمیز منازعات در چارچوب گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا آغاز شد و 2سال بعد دو طرف حاضر به پذیرش آتش‌بس شدند. اما این آتش‌بس هیچ‌گاه اختلافات را حل نکرد و به صلح منتهی نشد چراکه آذربایجان با استناد به حقوق بین‌الملل، این منطقه را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند و قطعنامه‌های سازمان‌ملل نیز این حق را به رسمیت می‌شناسد ولی ارمنستان توجهی به این مساله ندارد و همین نیز باعث‌شده هر چند وقت یک‌بار، کوچک‌ترین اتفاقی در مرزهای دو کشور منتهی به درگیری نظامی شود. به‌عنوان نمونه در تیرماه، حرکت یک خودروی نظامی جمهوری آذربایجان در بخش شمالی مرز مشترک دو کشور، نخستین جرقه درگیری را زد و منجر به مرگ 16 نفر شد. تا به‌امروز بیش از 30هزار نفر بر اثر این مناقشه جان خود را از دست داده‌اند ولی با این حال هیچ پیشرفتی برای حل‌وفصل این مناقشه پدید نیامده است. معلوم نیست چندهزار انسان بی‌گناه باید کشته شوند تا دو طرف به‌جای میدان نبرد، در پشت میز مذاکره اختلافات‌شان را حل کنند.