اعتماد اجتماعی در عصر کرونا

به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، رضا سهرابی، پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی طی یادداشتی نوشت: اعتماد اجتماعی در ایران به نظر دستخوش تغییرات مهمی شده است. اینکه آیا بازسازی اعتماد اجتماعی به جهت بحران کرونا امکان پذیر می باشد یا خیر خود سوالی اساسی در جامعه ایران است.

اعتماد اجتماعی (Social Trust ) به عنوان یکی از مهمترین عوامل در ایجاد همبستگی و انسجام اجتماعی نقش مهمی در پویایی جوامع دارد.جامعه برای حل بحران های متعدد خود به اعتماد اجتماعی نیازمند است و لازمه وجود آن رابطه متقابل مردم و دولت است. به نظر زتومکا که از مهمترین نظریه پردازان حوزه اعتماد اجتماعی می باشد، شکل گیری اعتماد به دو عامل مهم یعنی "پاسخگویی" و "تعهد و التزام پیشین" در نظام های سیاسی بستگی دارد.

این بدان معنی است که پاسخگویی دولت و تعهد پیوسته آن به جامعه و مردم سطح اعتماد اجتماعی را مشخص می کند. وجود اعتماد اجتماعی در یک جامعه نشان دهنده درک و شناخت مشترک مردم از واقعیت های متعدد اجتماعی هست و کاهش آن ناشی از گسست های اجتماعی است. در بروز بحران های جمعی مانند پاندمی کرونا اعتماد اجتماعی می تواند باعث ایجاد روحیه و اراده جمعی برای مقابله با بحران شود و برای نهاد دولت نیز به منزله یک تسهیل گر مهم اجتماعی در اجرای سیاستگذاری ها باشد. در ایران، در پی تغییرات اجتماعی و سیاسی و بی ثباتی های اقتصادی در چند سال اخیر اعتماد اجتماعی روند کاهشی پیدا کرده و این امر با شیوع کرونا باید مورد توجه قرار گیرد. با توجه به تجارب مختلف کشورهای جهان در مقابله با بحران کرونا به نظر می رسد وجود اعتماد و سرمایه اجتماعی تاثیر مهمی در کنترل این بحران دارد و نبود آن طبیعتا مقابله با این بحران را دچار مشکل می کند.

ایران تا بحال توانسته در پی کنترل بحران کرونا حرکت کند و نظام سلامت بار اصلی این وظیفه را بر دوش می کشد. حال موضوع قابل تامل این است که آیا بحران کرونا می تواند باعث بازسازی اعتماد اجتماعی در ایران بشود یا خیر؟ در عموم تحلیل های اجتماعی از بحران کرونا به عنوان یک عامل تقویت کننده نهاد دولت در جوامع بیان شده که همبستگی و نظم اجتماعی را بدلیل اهمیت انسانی آن افزایش داده است و در ایران نیز کارکردهای مهمی برای دولت داشته است. اما اینکه چطور دولت می تواند از این امکان و بحران اخیر برای ترمیم و بازسازی اعتماد اجتماعی استفاده کند سوال مهمی است.

از طرفی، ایجاد اعتماد اجتماعی آنی و مقطعی نیست و نیازمند زمان و درک مشترک گروه های اجتماعی از انتخاب های جمعی است. همچنین، اگر بخواهیم از منظر جامعه شناختی و کنش عقلانی به رابطه بحران کرونا و اعتماد اجتماعی بپردازیم. باید بحران کرونا را به عنوان یک پدیده اجتماعی قلمداد کنیم که توانسته در برخی از کنش های متقابل انسانی تغییر ایجاد کند و متعاقبا واقعیت های اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد. در نگاه کنش عقلانی جیمز کلمن اعتماد را نوعی انتظار می داند که بوسیله انسان ها بر اساس سود و زیان محاسبه می شود. حال می توان انتظار به حق مردم از دولت در کنترل بحران کرونا را یک امتحان برای این نهاد در نظر گرفت که از طرفی مردم نیز به عنوان ناظران این موقعیت در حال بررسی و مشاهده عملکرد این نهاد هستند. و در آخر اگر جامعه عملکرد نهاد سیاست در مقابله با بحران کرونا را موفقیت آمیز محسوب کند این امر در بازسازی اعتماد اجتماعی می تواند نقش داشته باشد و در غیر این صورت این بحران منجر به کاهش بیشتر اعتماد اجتماعی در سطح جامعه خواهد شد.