سیده‌مهتاب تابع‌حسینی، دانشجوی ارشد روان‌شناسی: هر ساله دپارتمان زبان‌های آکسفورد واژه‌ای را معرفی می‌کند که به‌خوبی روحیات و گفت‌و‌گوهای اجتماعی سال گذشته را منعکس می‌کند. برای سال 2024، این ترکیب دو واژه‌ای‌ Brain Rot انتخاب شده است، که به معنای «زوال مغزی ناشی از مصرف بیش از حد محتوای کم‌کیفیت و بی‌ارزش، به‌ویژه در فضای دیجیتال» است. اولین استفاده ثبت‌شده از عبارت «پوسیدگی ذهنی» در سال ۱۸۵۴ در کتاب «والدن» اثر هنری دیوید ثورو یافت شده است؛ کتابی که تجربیات او از زندگی ساده در دل طبیعت را گزارش می‌دهد. به‌عنوان بخشی از نتیجه‌گیری‌هایش، ثورو از تمایل جامعه برای بی‌ارزش دانستن ایده‌های پیچیده یا آن‌هایی که قابل تفسیر به شیوه‌های مختلف هستند، به نفع ایده‌های ساده انتقاد می‌کند و این مسئله را نشان‌دهنده افول کلی تلاش ذهنی و فکری می‌داند. او می‌نویسد: «در حالی که انگلیس تلاش می‌کند پوسیدگی سیب‌زمینی را درمان کند، آیا کسی تلاشی نمی‌کند تا پوسیدگی ذهنی –‌که بسیار گسترده‌تر و کشنده‌تر است‌– را درمان کند؟‌»

آیا مرور و پیمودن (اسکرول کردن) شبکه‌های مجازی واقعاً ذهن ما را تخریب می‌کند؟
اگر می‌خواهید آخرین بقایای هوش انسانی را که در حال فرو رفتن در گرداب است تماشا کنید، دماغ‌تان را بگیرید و کلمات «Skibidi Toilet»‌ را در یوتیوب جست‌وجو کنید. این ویدئوی ۱۱ ثانیه‌ای یک سر انسان انیمیشنی را نشان می‌دهد که از داخل کاسه توالت بیرون آمده و ترانه‌ای بی‌معنی با کلمات «skibidi dop dop dop yes yes» می‌خواند. این کلیپ بیش از ۲۱۵ میلیون بار دیده شده و صدها میلیون منبع دیگر در تیک‌تاک و سایر شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده است. Skibidi Toilet ‌ یک مجموعه انیمیشنی کوتاه است که در سکوهای ویدئویی مانند یوتیوب و تیک‌تاک به‌شدت محبوب شده است. داستان این انیمیشن‌ها معمولاً درباره سرهایی انسان‌نماست که از کاسه توالت بیرون آمده‌اند و به سبک موزیکال حرکات عجیب انجام می‌دهند. موسیقی و حرکات جذاب و طنزآمیز آن باعث شده تا این ویدئوها به‌طور ویروسی در اینترنت پخش شوند. با وجود نقدهایی که برخی به محتوای ساده و بی‌معنی آن دارند، طرفداران بسیاری پیدا کرده و به یک پدیده اینترنتی تبدیل شده است. به همین سادگی!
به همین دلیل، جای تعجب نیست که کلمه سال فرهنگ لغت آکسفورد «پوسیدگی ذهنی» اعلام شده است. به‌عنوان یک مفهوم انتزاعی، «پوسیدگی ذهنی» چیزی است که همه ما به شکلی مبهم با آن آشنا هستیم. این واژه در فرهنگ لغت به‌عنوان «تضعیف فرضی وضعیت ذهنی یا فکری یک فرد، به‌ویژه به‌عنوان نتیجه مصرف بیش‌ازحد محتوایی (که اکنون عمدتاً به محتوای آنلاین اشاره دارد) که بی‌اهمیت یا بدون چالش تلقی می‌شود» تعریف شده است. اما تعداد کمی از افراد از این موضوع آگاه هستند که فناوری چطور واقعاً در حال تخریب ذهن ماست و استفاده اجباری از اینترنت چقدر قاطعانه در حال نابود کردن ماده خاکستری مغز ماست.
همه ما آن حس مه‌آلود و بی‌حالی پس از یک شب دیر خوابیدن و کمبود خواب را تجربه کرده‌ایم. تمرکز سخت می‌شود، بهره‌وری کاهش می‌یابد. ممکن است احساس بی‌قراری، اضطراب، منفی‌نگری یا حتی افسردگی کنیم. این روزها، بسیاری از ما این احساسات را تجربه می‌کنیم، حتی زمانی که به اندازه کافی استراحت کرده‌ایم. ساعت‌های بی‌پایان در مقابل صفحه‌های تلفن و کامپیوتر باعث اضافه‌بار اطلاعات دیجیتال می‌شود. نتیجه این وضعیت چیزی است که «پوسیدگی ذهنی» نامیده می‌شود و می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت روان داشته باشد.

رفتارهای مرتبط با پوسیدگی ذهنی
رفتارهای مرتبط با «پوسیدگی ذهنی» در اشکال مختلفی ظاهر می‌شوند از جمله، بازی‌های ویدئویی: اگرچه می‌توان بازی کرد بدون اینکه به اعتیاد کشیده شد، اما برخی از بازی‌‌‌کننده‌‌‌های حرفه‌‌‌ای (گیمرها) به طور وسواسی بازی می‌کنند و به اختلال بازی دچار می‌شوند. این افراد چنان مجذوب دنیاهای جایگزین، شخصیت‌های خیالی و داستان‌های پیچیده بازی‌ها می‌شوند که در سایر جنبه‌های زندگی دچار مشکل در عملکرد می‌شوند.
مرور پیوسته صفحات مجازی (اسکرول زامبی‌وار): این نوع رفتار به اسکرول کردن بی‌هدف و عادت‌گونه اشاره دارد، بدون اینکه مقصد یا منفعت مشخصی وجود داشته باشد. در این حالت، بی‌هدف به صفحه گوشی خود خیره می‌شوید و از یک صفحه به صفحه دیگر می‌روید.
مرور صفحات با حس بدبینی (Doomscrolling) این رفتار شامل جست‌وجوی اطلاعات ناراحت‌کننده و اخبار منفی است. افرادی که این کار را می‌کنند، تمایل شدیدی دارند که از آخرین اطلاعات مطلع باشند، حتی زمانی که این اطلاعات ناراحت‌کننده است.
اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی: اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی با تمایل مداوم به بررسی این شبکه‌ها و احساس بی‌قراری هنگام تلاش برای ترک این عادت مشخص می‌شود. کاربران نمی‌توانند بررسی پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، اینستاگرام و تیک‌تاک را متوقف کنند. اعلان‌های مداوم، رنگ‌های روشن و صداهای تحریک‌کننده به معنای واقعی کلمه می‌توانند آنها را مسحور کنند و باعث شوند دیگر نتوانند به طور واضح فکر کنند.

چگونه از «پوسیدگی ذهنی» نجات پیدا کنیم؟
دنیای مجازی، در نگاه اول آن چنان دلربا به نظر می‌رسد که گاهی حاضریم از امور مهم خود چشم‌پوشی کنیم تا کمی بیشتر در آن وقت بگذرانیم، ولی باید بدانیم که هر لحظه‌ای که در این دنیای مجازی سپری می‌کنیم، تکه‌ای از زمان واقعی خود را به آن هدیه می‌دهیم؛ زمانی که می‌تواند صرف انجام کارهای سازنده‌تری شود. فضای مجازی خوب است، اما نه آن‌قدر که جای واقعیت‌های زندگی را بگیرد. پس به جای پیمایش بی‌پایان در صفحات مجازی، بهتر است تعادلی میان دنیای دیجیتال و جهان حقیقی به وجود آوریم.
برای جلوگیری از تخریب ذهنی ناشی از محتوای دیجیتال یا عادات ناسالم، می‌توانید این راهکارها را دنبال کنید:
1. ایجاد مرزهای دیجیتال، با مدیریت زمان آنلاین (از ابزارهایی مانند ساعت و یا اپلیکیشن‌های مدیریت زمان استفاده کنید تا مدت زمان استفاده از تلفن همراه یا کامپیوتر را محدود کنید) و زمان‌های بدون صفحه (هر روز زمان مشخصی را برای دوری از دستگاه‌های دیجیتال تعیین کنید، مثلاً قبل از خواب).
2. محتوای مصرفی خود را بررسی کنید، با انتخاب محتوا (به جای محتوای بی‌کیفیت یا منفی، مطالب آموزشی، انگیزشی، یا سرگرمی سالم را دنبال کنید) و لغو دنبال‌کردن (حساب‌هایی که شما را دچار استرس یا احساسات منفی می‌کنند، لغو دنبال یا اصطلاحاً آنفالو کنید.)
3. تمرکز بر فعالیت‌های جایگزین، با ورزش (فعالیت فیزیکی می‌تواند ذهن شما را پاک کند و روحیه‌تان را بهبود بخشد) و مطالعه کتاب (جایگزین کردن زمان شبکه‌های اجتماعی با خواندن کتاب می‌تواند ذهن شما را تقویت کند) و هنر و خلاقیت (نقاشی، نوشتن، یا یادگیری یک مهارت جدید می‌تواند تمرکز شما را بهبود بخشد.)
4. تمرین ذهن‌آگاهی، با مدیتیشن (مدیتیشن یا تمرین تنفس عمیق می‌تواند به آرام کردن ذهن و بازگرداندن تمرکز کمک کند) و حضور در لحظه (تمرکز بر کارهای روزمره مانند غذا خوردن، قدم زدن یا مکالمات بدون حواس‌پرتی می‌تواند مؤثر باشد.)
5. کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، با غیرفعال کردن اعلان‌ها (اعلان‌های مداوم را خاموش کنید تا از وقفه‌های غیرضروری جلوگیری کنید) و فاصله‌های دیجیتال (روزهایی را بدون استفاده از شبکه‌های اجتماعی برنامه‌ریزی کنید.)
6. تقویت ارتباطات واقعی، با تعامل حضوری (وقت بیشتری را با دوستان و خانواده خود بگذرانید) و فعالیت‌های گروهی (به فعالیت‌های اجتماعی مانند کلاس‌های گروهی یا ورزش بپردازید.)
7. کمک گرفتن از متخصصان، اگر احساس می‌کنید نمی‌توانید از عادات ناسالم دیجیتال خارج شوید، مشاوره با یک روان‌شناس یا متخصص سلامت روان می‌تواند مفید باشد.
با انجام این اقدامات، می‌توانید تأثیرات منفی «پوسیدگی ذهنی» را کاهش داده و به سلامت ذهنی و عاطفی خود کمک کنید.

منابع اصلی برای این یادداشت:
https://www.theguardian.com/commentisfree/2024/dec/09/brain-rot-word-of-the-year-reality-internet-cognitive-function
https://www.newportinstitute.com/resources/co-occurring-disorders/brain-rot