چرا ناشران بر سر حق امتیاز «سووشون» به اختلاف خوردند؟

فرهیختگان: چاپ جدید کتاب «سووشون» سیمین دانشور، توسط ناشری غیر از انتشارات خوارزمی، جنجال‌های زیادی را در چند روز گذشته ایجاد کرده است. کتاب سووشون، شاهکار ادبی سیمین دانشور، برای اولین‌بار توسط انتشارات خوارزمی منتشر شد و بعد از فوت این نویسنده هم طبق وصیتی که داشت همه چیز به لیلی ریاحی، خواهرزاده او سپرده می‌شود و در بخشی از وصیت‌نامه دانشور آمده است: «خانم ریاحی می‌تواند به اتکای این وصیت‌نامه قرارداد با ناشرانم را لغو یا تمدید نماید و وجوه حاصله از فروش کتاب‌ها را دریافت دارد.» 
نوشته‌ها یا تالیفات: شهری چون بهشت- سووشون- به کی سلام کنم؟- جزیره سرگردانی- ساربان سرگردان (جلد دوم جزیره سرگردانی)، ترجمه: کمدی انسانی- داغ ننگ- بنال وطن، تالیف: شناخت و تحسین هنر، کتاب فوق از انتشارات خوارزمی (مدیرعامل علیرضا حیدری) می‌باشد. دشمنان ترجمه از چخوف نشر نگاه (مدیرعامل رئیس‌دانا)، از پرنده‌های مهاجر بپرس (نشر قطره، مدیرعامل فیاضی)، باغ آلبالو (ترجمه از چخوف) ایضا نشر قطره، همراه آفتاب (نشر امیرکبیر که اینک در اختیار انتشارات دولتی است) و آتش خاموش- راز موفق زیستن- بئاتریس- ماه عسل آفتابی. 
نشر «گستره»، که ‌سووشون‌ را منتشر کرده، در صفحه نخست کتاب نوشته است: «این کتاب پیش از این بارها توسط انتشاراتی دیگر منتشر شده است و در پی انعقاد قرارداد جدید بین صاحب اثر و این انتشارات، چاپ جدید آن توسط این موسسه منتشر می‌شود. لازم به ذکر است که متن کتاب هیچ‌گونه تغییری نسبت به چاپ‌های قبلی ندارد و فقط ویرایش و صفحه‌آرایی آن به‌روز شده و برای برخی واژه‌ها پانویس اضافه شده است.» 
اما انتشارات خوارزمی، وابسته به سازمان تبلیغات به انتشار این کتاب واکنش نشان داد و مجدالدین معلمی، مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره بنیاد کتاب رویش اندیشه سازمان تبلیغات در گفت‌وگویی با ‌تسنیم‌ در‌مورد این اتفاق می‌گوید: «انتشارات خوارزمی پس از اطلاع از انتشار کتاب ‌سووشون‌ توسط انتشارات گستره که حقوق انتشار آن قانونا برعهده انتشارات خوارزمی بوده، اقدام به ثبت شکایت کرده است و در دادگاه فرهنگ و هنر طبیعتا احقاق حق خواهیم کرد. انتظار ما این است که وزارت ارشاد احساس وظیفه بیشتری کرده و در صدور مجوز انتشار جوانب بیشتری را بررسی می‌کرد. ما طبق قانون ناشر کتاب هستیم و هر ماه اقدام به بازنشر کتاب می‌کنیم. لیلی ریاحی، خواهرزاده خانم دانشور و وصی او برای نشر کتاب‌هایش بود، ولی با فوت لیلی ریاحی، موضوع وصایت منتفی شد و وظایف و اختیارات وصی به وارث منتقل شد؛ چون همان‌طور که می‌دانید، وصایت عقد جایز است و حقوق و تکالیف ناشی از آن به ورثه وصی منتقل نمی‌شود؛ مثل وکالت که با فوت وکیل، کأن لم یکن است. علی خلاقی هم شوهر و وکیل لیلی ریاحی بوده که او هم از دنیا رفته و در نتیجه، هم وصایت همسرش منتفی است و هم وکالت خودش. پس در این زمینه به‌طور دوقبضه فاقد صلاحیت حقوقی است. و اما وارث کیست؟ مطابق گواهی انحصار وراثت، خانم سیمین دانشور تنها یک وارث داشته و آن هم خواهرش به اسم ویکتوریا دانشور است. این خانم هم فوت کرده و ورثه‌اش یک پسر و دو دختر هستند. آنها هم اصلا درین وادی‌ها سیر نمی‌کنند که بخواهند دنبال ارث و میراث خانم دانشور باشند. تاکنون ادعایی نداشته و ندارند. بنابراین، در حال حاضر، هرگونه دخالت و ادعایی در‌مورد کارهای خانم دانشور باطل و بلاموضوع است.» 
انتقادها به وزارت ارشاد برای اینکه چرا این مجوز را به انتشارات دیگری جز خوارزمی داده است، در فضای مجازی می‌چرخید و دست به دست می‌شد تا اینکه محمدعلی مرادیان، رئیس اداره کتاب در گفت‌وگویی با تسنیم به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «طبق اسناد، مرحوم سیمین دانشور از سال 1347 مجوز نشر کتاب را به انتشارات خوارزمی واگذار کرده است. از سوی دیگر مرحوم دانشور در وصیت‌نامه‌ای که دادگاه در سال 1390 اصل بودن آن را تایید کرده است، مرحوم لیلی ریاحی را وصی آثار خود قرار داده است، با فوت سرکار خانم ریاحی و طبق انحصار ورثه سرنوشت این آثار به فرزند خانم ریاحی یعنی آقای سیاوش خلاقی سپرده شده است. جناب آقای خلاقی هم در وکالت‌نامه‌ای به تاریخ 12 مهرماه 1401، در دفترخانه اسناد رسمی 1166 تمشیت تمامی امور خود را به آقای حسین ریاحی دهکردی وکالت داده است. آقای ریاحی هم در تاریخ 10 مرداد 1402 با انتشارات گستره قرارداد منعقد کرده است. در تبصره 1 ماده 1 آمده است که درخصوص قرارداد با انتشارات خوارزمی به تاریخ 26 تیرماه 1402 توسط وکیل اظهارنامه ابلاغ و قرارداد فسخ شده است. البته این موضوع طی اظهارنامه‌ای به انتشارات خوارزمی ابلاغ شده است و طی آن ختم قرارداد با آن شرکت به اطلاع دوستان رسیده است.» 
مرادیان در این گفت‌وگو درباره نکاتی که در فضای مجازی درخصوص این کتاب مطرح شده است، گفت: «باید گفت که اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد قانونا وظیفه‌ و شانیت ورود به دعاوی حقوقی ناشران ندارد. انتشارات گستره مدارکی دال بر واگذاری قانونی حقوق انتشار اثر از سوی وراث مرحوم لیلی ریاحی را برای ما آورد. ما از اداره حقوقی وزارت ارشاد استعلام کردیم و اداره حقوقی وزارت ارشاد پس از بررسی اعلام کرد که طبق اسناد، باید مجوز انتشار کتاب‌ها را به انتشارات گستره بدهیم.» 
از این موارد کم نداشتیم که برخی از آثار نویسندگان بعد از فوت‌شان، دچار مشکل شود. داریوش شایگان یکی از این نویسندگان بود. کتاب‌های داریوش شایگان در فاصله زمانی کمتر از سه سال بعد از مرگش دچار مشکل شد. البته کتاب‌های شایگان به‌جز مشکل  اختلاف‌ خانوادگی در انحصار وراثت، به جهت تیراژ پایین در بازار نشر کمیاب شد.
اکثر آثار احمد شاملو هم بعد از فوتش در هزارتوی‌ قوانین وراثت گیر کرد  و کمتر کسی پیدا می‌شود که از اختلاف نظرهای پیش‌آمده درباره انتشار آثارش بعد از مرگ او بی‌خبر باشد. شاملو مسئولیت انتشار آثارش را به ع. پاشایی و آیدا سرکیسیان سپرده بود، اما یکی از پسرهایش اقدام به انتشار مجدد کتابی کرد که شاملو در زمان حیات خواسته بود تا تجدید چاپ نشود. همچنین بین پاشایی و ناشری که آثار شاملو را منتشر می‌کرد، اختلاف نظرهایی به وجود آمده بود. در نهایت، اختلاف نظرها موجب شد تا آیدا سرکیسیان و ع. پاشایی به سپردن سرپرستی یا نمایندگی قانونی آثار به نهادی حقوقی -«بنیاد الف.بامداد»- اقدام کنند. با این حال مشکلات بسیاری برای انتشار آثار او پدید آمد.

متن کامل گزارش عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.