عکسخانه علیه پژوهشگران

محبت یاری؛ فرهیختگان آنلاین: چند روزی است اگر چرخی در فضای توییتر بزنید و یا کلید واژه «کاخ گلستان» را جست و جو کنید با عکسهایی بسیار قدیمی از زندگی مردم قاجار مواجه میشوید. عکس‌هایی اسکن شده از نسخه اصلی که کاخ‌گلستان آن ها را تحت عنوان «آلبوم سایه» معرفی می‌کند. این عکس های سیاه و سفید هرکدام روایتی و چیزی می‌گویند؛ از نحوه پوشش و سبک زندگی مردم تا اوضاع اجتماعی-فرهنگی. گاهی فقر را در دوران قاجار به تصویر می‌کشند و گاهی غنا را. حتی نوشته هایی که پایین تصاویر درج شده ادبیات و زبان مردم آن روزگار را نشان می‌دهد.

پس از بارگذاری این سه هزار قطعه عکس در گوگل درایو بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی برخی از عکس ها را همراه با نظرات مختلف بازنشر کرده‌اند و از اطلاعات جدیدی که نسبت به سلسله قاجار به تازگی فهم شده با هیجان تبادل نظر می‌کنند. کسانی که شاید اطلاعات تاریخی درستی نداشته باشند اما در هرصورت شناخت تاریخ مشترک برای یک ملت در نوع خود ارزشمند و جذاب است. مسئله ای که پس از انتشار ناشناس آلبوم سایه شاید خاطر دانشگاهیان و پژوهشگران را مکدر کند این است که چرا تا کنون دسترسی به چنین آرشیوی برای بسیاری از پژوهشگران دشوار بوده در حالی که بنابر اطلاعیه کاخ گلستان چنین آرشیوهایی غیرقابل انتشار نبوده و این مجموعه قصد دارد در راستای خدمت‌رسانی بهتر به جامعه دانشگاهی و پژوهشی اسناد دیجیتالی بیشتری را منتشر کند.

با این وجود، انتشار یک آلبوم بدون دسته بندی و نامگذاری واضح و به صورت ناگهانی آن هم از یک منبع ناشناس سوال برانگیز است. آرشیو عکس هایی که عموم مردم را با هویت مشترک تاریخی شان آشنا می‌کند و پژوهشگران را در فهم نکته‌های جزئی تاریخی از زندگی شاهان قاجاری گرفته تا اطرافیان آنان، سفرهایشان و حتی معماری بناهای آن زمان کمک می‌کند. اما این عکسها سال هاست که در گنجینه آلبوم خانه موزه باقی مانده‌اند در حالی مخاطب خاص خود را داشته و دارند.

انتشار غیر رسمی عکس‌ها همچنین سبب شد که مجموعه گلستان نخستین بار در یک اطلاعیه توجیهی به این موضوع بپردازد که برای خدمت رسانی بهتر به جامعه علمی قصد انتشار اسناد دیجیتتالی را دارد و می‌خواهد شعار امسال ایکوم -که «موزه‌ها برای آموزش و پژوهش» است- را عملی کند. اگر بنابر اطلاعیه این مجموعه در سالیان اخیر، انتشار دیجیتالی اسناد و تصاویر در موزه‌های دنیا رونق گرفته است و این موضوع، علاوه بر افزایش ارزش و اعتبار یک موزه نزد مخاطبان، افزایش بازدیدکنندگان آن را در پی دارد؛ چه نیازی بود آرشیوهایی مانند این سه هزار قطعه عکس تا کنون منتشر نشده باقی بمانند؟