هومن جعفری، خبرنگار: قسمت چهارم از فصل نخست سریال «تاج» تحت عنوان «مشیت الهی» بازخوانی روایت «مه‌دود بزرگ لندن» است که بین روزهای پنجم تا نهم ماه دسامبر سال 1952 رقم خورد و لندن را به صورت کامل فلج کرد. ماجرای تاریخی مه‌دود بزرگ لندن، نمونه‌ای است از نخستین فجایع زیست‌محیطی- آب‌وهوایی رقم خورده به دست بشر در دوران مدرن صنعتی.
سوزاندن بیش از حد زغال سنگ در لندن برای گرم کردن کشور در طول زمستان سرد، پدیده‌ای را رقم زد که با دوازده هزار کشته در طول یک دوره چهارروزه به پایان رسید. دوره‌ای که هوای لندن بسیار آلوده شد و سرمای هوا نیز به ماندگاری غبار در سطح شهر و کاهش دید کمک کرد. آنچه امروز ما در تهران با آن طرفیم در قبال آنچه 60 سال قبل در لندن رقم خورد حکم یک شوخی کوچک را دارد. فقط برای آنکه تصور درستی از آنچه رخ داده داشته باشید باید بگویم که مه‌دود بزرگ لندن سبب شد تا تمام پروازها لغو شود، حرکت قطارها کاملا متوقف شود و شعاع دید در خیابان‌های شهر به کمتر از یک متر تنزل پیدا کند. به عبارت دیگر، در بهترین حالت شما می‌توانستید تنها یک متر جلوتر خودتان را ببینید. شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که برای چند روز، لندن آفتاب را ندید که این خودش طعنه تلخی بود به قلب امپراتوری‌ای که ادعا می‌کرد آفتاب هیچ‌وقت در قلمروی آن غروب نمی‌کند! اینجا دیگر صحبت غروب کردن نبود. صحبت از غیبت خورشید در آسمان بود.
سریال «تاج» در چهارمین قسمت از فصل نخست، به بازخوانی و روایت این واقعه می‌پردازد. چرچیل به‌عنوان نخست‌وزیر، ماجرای دود و مه را جدی نمی‌گیرد و حتی در ملاقات با ملکه الیزابت، آن را «مشیت الهی» تعبیر می‌کند که به‌زودی برطرف خواهد شد. با این همه، با پیشرفت بحران و با گذر روزهای بعد، میزان درگیری مردم با هوای آلوده به حدی پیش می‌رود که لندن کاملا فلج می‌شود. از یک سمت، حمل‌ونقل شهری و بین‌المللی به صورت کامل از کار افتاده و از سوی دیگر، با تعطیلی ناخواسته حرکت قطارها، هزاران کارمند یا تاجر از رسیدن به وظایف خود بازمانده‌اند. درگیر شدن بیش از حد بیمارستان‌ها و فلج شدن سیستم درمانی لندن هم سر جای خودش قرار دارد. لندن چنان با بحران نور و اکسیژن مواجه شده که ماشین‌ها در خیابان از شدت آلودگی و غبار، توان حرکت ندارند. تلفات تصادف‌های سنگین قطارها، اتوبوس‌ها و ماشین‌ها به‌شدت افزایش پیدا کرده و راهکاری هم وجود ندارد. همزمان با این اتفاقات، احزاب مخالف و همچنین برخی از اعضای خود حزب چرچیل نیز در فکر انجام یک کودتای حقوقی و قانونی هستند تا با کنار گذاشتن او، دنبال رهبر جدیدی برای اداره امور باشند. آنها حتی می‌کوشند تا با انتقال درخواست خود به ملکه، کاری کنند که او نیز هم‌نظر آنها شود. به عبارت دیگر، یک آلودگی هوای چهارروزه، نه‌تنها اساس زندگی شهری و تجاری لندن به‌عنوان یکی از کلانشهرهای سیاسی و اقتصادی جهان را برهم می‌ریزد بلکه تا مرز تبدیل شدن به یک تغییر سیاسی وسیع در دولت ملکه نیز پیش می‌رود. اتفاقی که البته با کمی خوش‌شانسی چرچیل به جایی نمی‌رسد و پیرمرد مکار، از این تله قسر در می‌رود.
تماشا کردن این قسمت از سریال تحسین‌شده «تاج»، نه‌فقط به این دلیل مهم است که یک واقعه تاریخی بازخوانی شده بلکه از این منظر هم حائز اهمیت است که به خوبی، توطئه‌های سیاسی رقم خورده در دل کابینه را به نمایش می‌گذارد. به عبارت دیگر، وضعیت آب و هوای لندن پس از یک بحران چهارروزه می‌توانست به امپراتوری شخصی وینستون چرچیل پایان دهد. مردی که چندین سال قبل از این روزهای پردود، جنگ دوم جهانی را برای انگلیس از یک شکست سنگین به یک پیروزی بزرگ تبدیل کرد، بی‌آنکه خود خبر داشته باشد، نزدیک بود در دود و مه بزرگ لندن گم شود! «تاج»، یک قسمت کامل خود را به این ماجرا اختصاص داده است. این سریال چند بحران دیگر ملی در سطح انگلیس را نیز در فصل‌های بعدی خود به نمایش گذاشته است، مانند فاجعه دهکده معدنی ابرفان در ولز در سال 1966 که سبب مدفون شدن یک دهکده کامل به علت ریزش کوه شد! هرکدام از این اتفاقات طبیعی، در هر کشوری رخ می‌دهد اما آنچه در لندن در سال 1952 رقم خورد، واقعا توانایی ایجاد یک تغییر سیاسی شگرف در کابینه انگلیس را داشت. بی‌توجهی چرچیل به موارد مختلفی که خواست کابینه بود و تمرکز تمام‌قد او روی جنگ سرد و اختلافات آمریکا و شوروی و بی‌توجهی‌اش به مسائل داخل انگلیس، ازجمله همین ماجرای مه‌دود بزرگ، او را تا مرز برکناری پیش برد. کمتر پیش آمده که بحران‌های پیش‌بینی نشده و کوتاه‌مدت بتوانند این‌گونه روی کابینه سیاسی انگلیس اثرگذار باشند و حکم تهدید را ایفا کنند. بیخود نبود که چهار سال بعد، قوانینی تصویب شد تا از تکرار این فاجعه جلوگیری کند.
ماجرای مه‌دود بزرگ لندن در چندین مستند و کتاب‌های مختلف روایت شده. فیلم‌های مستند بسیار زیادی از این اتفاقات را در یوتیوب می‌توانید پیدا کنید و آلودگی هوای لندن در آن تاریخ را به چشم ببینید. با این همه روایت سریال «تاج» از این اتفاق، احتمالا بهترین تصویرسازی ممکن از ابعاد این رویداد تاریخی است. رویدادی که می‌توانست پایان زندگی و حیات سیاسی وینستون چرچیل باشد اما صرفا با موضوع کم‌اهمیت‌تری مثل مرگ 12 هزار شهروند، به خاطره‌ها سپرده شد!