سجاد مشهدی:تیرماه سال 1384، شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌منظور ارتقای کمی و کیفی فعالیت‌‌‌‌‌‌های ادبی و هنری قانونی را تحت عنوان «طرح اهدای جایزه ادبی جلال آل‌احمد» به تصویب رساند. در این قانون، به دلیل خلأ وجود یک جشنواره ادبی متمرکز و ملی در کشور، ایده برگزاری جشنواره‌‌‌‌‌‌ای با همین عنوان مطرح شد. در آبان‌ماه سال 1385، آییننامه جایزه ادبی جلال، به تصویب رسید. طبق آییننامه مصوب‌شده، آثاری که در حوزه بررسی و انتخاب هیات‌علمی و هیات داوران قرار می‌‌‌‌‌‌‌گرفت، شامل چند بخش بود؛ داستان بلند و کوتاه، نقد ادبی، کتب مستندنگاری و تاریخنگاری. مقرر شد تا در دوم آذرماه هر سال (مقارن با سالگرد تولد جلال)، جشنواره برگزار شود.
سکان جشنواره به خانه کتاب داده شد
اولین دوره جشنواره، توسط موسسه خانه کتاب در سال 1387 برگزار شد. داوران اولین دوره جشنواره (هیات‌علمی جشنواره، ترکیب سه‌‌نفره داوران را تعیین می‌‌‌‌‌‌کند.) در سکوت خبری کار خود را جلو بردند؛ سکوت خبری به این معنا که هیچ‌گاه، نام داوران دوره اول جشنواره اعلام نشد! داوران همیشه گمنام جشنواره اول، آثار منتشرشده در سالهای 85 تا 87 را ارزیابی کردند. از میان بیش از سه هزار جلد کتاب که به دبیرخانه جشنواره رسیده بود، هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌یک از آنها برگزیده نشد؛ هیات داوران در آن سال، فقط 5 اثر را شایسته تقدیر دانستند که کتاب نام‌‌‌‌‌‌آشنای «سازمان مجاهدین خلق» در بخش تاریخنگاری و مستندنگاری، یکی از آنها بود. تا سال 1392، برگزاری جشنواره به عهده موسسه خانه کتاب بود. در این سال‌‌‌‌‌‌‌ها که برگزاری جشنواره به عهده موسسه مذکور بود، باز هم روند اعلام نشدن هیات داوران تکرار شد؛ یعنی به غیر از سال 1387، در سالهای 89، 90 و 92 نیز ترکیب هیات داوران اعلام نشد!
بنیاد شعر و ادبیات، زیر بار تغییرات رفت
از دوره هفتم تا دوره دوازدهم (سالهای 93 تا 98)، برگزاری جشنواره به بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان واگذار شد. این بنیاد، موسسه‌‌‌‌‌‌‌ای فرهنگی بود که به‌عنوان بازوی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه ادبیات فعالیت می‌‌‌‌‌‌‌کرد. در این دوره ششساله برگزاری جشنواره توسط بنیاد، شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییراتی را در آییننامه جشنواره به تصویب رساند. به پیشنهاد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست حسن روحانی در آبان‌ماه 1394 در اقدامی عجیب عبارت «تاریخ‌‌‌‌‌نویسی» را از عنوان بخشهای جشنواره حذف کرد! همچنین نحوه انتخاب دبیر هیات‌علمی جشنواره را تغییر داد و این کار را به عهده هیات‌امنای جشنواره گذاشت. یک تغییر اساسی نیز در جایزه جشنواره ایجاد کرد. قبل از این سال، طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، جوایز نفرات اول هر یک از بخشهای جشنواره، نشان ادبی جلال آل‌احمد به همراه 110 سکه بهار آزادی بود اما طبق اصلاحیه شورا در سال 94، براساس نوع و کیفیت اثر، میزان جایزه از حداقل 30 سکه تا حداکثر 110 سکه بهار آزادی تعیین شد. در میان آثار منتخب این دوره ششساله، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به کتاب‌‌‌‌های «آب هرگز نمی‌‌‌‌میرد» و «زندان الرشید» در ژانر دفاع مقدس اشاره کرد. «آب هرگز نمی‌‌‌‌میرد» به قلم حمید حسام نوشته و توسط انتشارات «صریر» به چاپ رسید. کتاب «زندان الرشید» نیز خاطرات رئیس ستاد سپاه ششم نیروی زمینی سپاه، سردار علی‌اصغر گرجی‌زاده بود که توسط محمدمهدی بهداروند به تألیف رسید و توسط انتشارات سوره مهر چاپ شد.
خانه کتاب با بی‌پولی به صحنه برگشت
از دوره سیزدهم، مجددا مسئولیت برگزاری جشنواره به خانه کتاب و ادبیات ایران داده شد و به‌خاطر شرایط پیش‌آمده، جوایز سکه‌‌‌‌‌‌ای به تاریخ پیوست. از سال 99 تا امروز که قرار است اختتامیه جشنواره پانزدهم برگزار شود، به‌تدریج مبالغ جایزه‌‌‌‌‌‌‌ها کم و کمتر شد. در سال 99 جایزه اثر برگزیده به 150 میلیون تومان و شایسته تقدیر به 30 میلیون تومان رسید. در جشنواره چهاردهم، جایزه اثر برگزیده 250 میلیون تومان و مبلغ جایزه اثر شایسته تقدیر به 50 میلیون تومان رسید. امسال نیز در جشنواره پانزدهم، مبلغ جوایز جشنواره هیچ تغییری نداشت. علی رمضانی، مدیر خانه کتاب و ادبیات ایران در نشست خبری جشنواره امسال ابراز امیدواری کرد که برای بالا رفتن جوایز جشنواره جلال، مجلس شورای اسلامی توجه بیشتری به حوزه فرهنگ و ادبیات داشته باشد تا به همان مصوبه سال 85 شورای عالی انقلاب فرهنگی نزدیک شویم. با توجه به انتصابات اخیر، سوالی که مطرح است، این است که آیا در دوره جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی به دبیری خسروپناه، شاهد توجه بیشتری به حوزه فرهنگ و ادبیات خواهیم بود؟