ندا اظهری، مترجم: آشفتگی‌هایی که به دنبال همه‌گیری کرونا در دنیا ایجاد شد، بسیاری از دانشگاه‌ها را بر آن داشت تا اقداماتی را برای بقای خود پیش گیرند. تعطیل شدن دانشگاه‌ها و بسته شدن مرزها و پیامد آن، ممانعت از حضور دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های مقصد، درآمد برخی دانشگاه‌ها را تا مرز صفر پیش برد و بسیاری از دانشگاه‌های دنیا به‌ویژه دانشگاه‌های خصوصی و خودگردان که بخش اعظمی از درآمدهای خود را مدیون شهریه‌های دانشجویی بودند، تا مرز ورشکستگی هم پیش رفتند. ژاپن هم به‌عنوان یکی از کشورهای همسایه چین که در معرض شدید ویروس کرونا قرار داشت، از این امر مستثنی نبود و همین تغییرات اجباری به فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای اصلاحات در سیستم آموزش عالی ژاپن تبدیل شده‌اند. این شرایط همچنین فرصت‌هایی طلایی را برای از میان برداشتن موانع و ترویج بیشتر آموزش‌های دانشگاهی خصوصی و انعطاف‌پذیرتر فراهم کرده است.
لزوم اصلاح در دانشگاه‌های ژاپن
نخست‌وزیر سابق ژاپن مدت‌ها درباره لزوم اصلاحات آموزش عالی این کشور به‌منظور مقابله با کاهش منابع ملی برای تحقیق و مقابله با چالش‌های جهانی بحث کرده که منجر به افت دانشگاه‌های ژاپن در رتبه‌بندی بین‌المللی شده است. او پیش از این، لزوم برقراری اصلاحات در نوآوری‌های علمی و جهانی‌سازی آموزش عالی را به‌عنوان اولویت در آموزش عالی این کشور مطرح کرد. انجمن دانشگاه‌های ملی ژاپن بر این نکته تاکید دارد که اصلاحات برای تقویت و رشد تحصیلات دانشگاهی به دنبال کاهش جمعیت جوانان و افزایش بدهی‌های مالی ضروری است. ژاپن بالاترین میزان بدهی ملی را در بین کشورهای صنعتی‌شده دارد به‌طوری که این بدهی‌ها چیزی بالغ بر 151 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود. اصلاحات و قوانین جدید با هدف کاهش وابستگی دانشگاه‌ها به یارانه‌های دولتی و رقابتی‌تر کردن دانشگاه‌ها برای بودجه‌های تحقیقاتی در دستور کار این کشور قرار گرفته که درنهایت منجر به ارتقای نوآوری خواهد شد. همچنین، ژاپن کمترین بودجه را در بین کشورهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) داراست و تنها 3.4 درصد از درآمد ملی را صرف آموزش می‌کند درحالی‌که میانگین OECD برای سرمایه‌گذاری در حوزه آموزش 5/4 درصد است. دولت قبلی ژاپن «قانون شرکت دانشگاهی» را در سال 2004 به تصویب رساند و به دنبال آن، اصلاحیه‌ای را در سال 2015 منتشر کرد مبنی‌بر اینکه دانشگاه‌ها و موسسات عمومی آموزش عالی باید به نهادهای خودگردان تبدیل شوند. با وجود این، کارشناسان، این قوانین اصلاحاتی را نقطه عطفی در ارتقای افزایش اختیار از طریق ایجاد تغییرات در مدیریت دانشگاه‌ها عنوان کردند.
تغییرات در مدیریت و ریاست دانشگاه‌ها
به گزارش universityworldnews، یکی از اقدامات مهمی که در استراتژی افزایش اختیار دانشگاه‌ها مطرح شده، راه‌اندازی یک کمیته انتخاب دانشگاه با اختیار تعیین رئیس دانشگاه است. برای نخستین بار از زمان تصویب این قانون در سال 2004، کمیته انتخاب ریاست دانشگاه، افراد خارجی شامل بازرگانان سابق و بوروکرات‌ها را علاوه‌بر دانشگاهیان حاضر در دانشگاه‌ها می‌شد. ریاست دانشگاه این اختیار را دارد که تغییراتی را در پژوهش‌ها و برنامه‌های درسی دانشگاهی ایجاد و هر گروه یا رشته اصلی را بدون تایید نهایی دانشکده لغو کند. کارشناس مدیریت دانشگاهی و اصلاحات در دانشگاه «هاکایدو»، قانون سال 2004 و اصلاحیه سال 2015 را رویکردی از بالا به پایین برای تغییرات مورد نیاز در سیاست آموزش عالی ژاپن عنوان می‌کند. درحالی‌که او مخالف اصلاحاتی نیست که برای مبارزه با مشکلات و چالش‌های بزرگ پیش روی دانشگاه‌های ژاپن باید در دستور کار دانشگاه‌های این کشور قرار گیرد، اما سیاستمداران نمی‌توانند با تضعیف خودگردانی دانشگاه‌ها، راه‌حل‌های کوتاه‌بینانه‌ای را تحمیل کنند. یکی از چالش‌های بزرگ پیش روی آموزش عالی ژاپن، ترویج طرح‌های بین‌المللی مانند برنامه‌های درسی زبان انگلیسی و تحقیقات مشترک است. به‌عنوان مثال، بین‌المللی‌سازی به بودجه‌های دولتی برای حمایت از کارکنان و طرح‌های جدید نیاز دارد. اتحادیه دانشگاه‌های ژاپن بخش متقابل اتحادیه‌هایی است که نمایندگی تقریبا 100 دانشگاه ملی و خصوصی را برعهده دارد و از جمله منتقدان اصلی کمیته انتخابات ریاست دانشگاه‌هاست.
اختصاص بودجه 71 میلیارد دلاری برای توسعه پژوهش
به گزارش japantimes، چند ماه پیش بود که در ادامه مسیر رو به رشد و اصلاح آموزش عالی ژاپن، دولت مرکزی این کشور بودجه‌ای 70 میلیارد دلاری را به‌عنوان کمک مالی به دانشگاه‌های معتبر در قالب مدارس بین‌المللی تحقیقاتی برتر در نظر گرفت. این بودجه قرار است سالانه در قالب چند 10 میلیارد دلار به هر یک از دانشگاه‌هایی اعطا شود که هدف آنها تبدیل شدن به بهترین پایگاه تحقیقاتی در دنیاست تا از این طریق بتوانند قابلیت‌های پژوهشی خود را از طریق توسعه بلندمدت منابع انسانی افزایش دهند. باوجوداین، نگرانی‌هایی درباره احتمال مداخله سیاسی در فرآیند اعتباربخشی و افزایش شکاف‌ها بین دانشگاه‌ها و مناطق مطرح شده است. به گفته وزیر آموزش عالی ژاپن، دانشگاه‌های برجسته خارج از کشور سرمایه‌های خود را ایجاد کرده و از بازده سرمایه‌گذاری آنها در راستای پرورش محققان جوان و بهبود فضاهای تحصیلی استفاده می‌کنند. شواهد حکایت از آن دارد که مقیاس بودجه‌ها به‌طور پیوسته در حال گسترش است به‌طوری که دانشگاه هاروارد در سال‌های اخیر معادل یک میلیارد و 430 میلیون دلار بازده سرمایه‌گذاری را در بودجه‌ای به ارزش 32 میلیارد دلار به دست آورده است. این بازده، حدود 40 درصد از کل درآمد این دانشگاه را به خود اختصاص می‌دهد. از سوی دیگر، دانشگاه‌های ملی ژاپن در ایجاد و استفاده از چنین بودجه‌هایی به دلیل رویه‌های دست‌وپاگیر کند بوده‌اند. این بودجه در دانشگاه توکیو در سال مالی 2020 که در مارس 2021 به پایان رسید، تنها 135 میلیارد دلار بوده است. براساس سیستم جدیدی که در ماه می تصویب شد، دولت، بودجه دانشگاه را با استفاده از منابع مالی و طرح ارائه وام اعطا کرد تا از این طریق، شکاف‌های مالی با دانشگاه‌های بزرگ خارج از کشور را کاهش دهد. این بودجه سالانه که قرار است در چند مرحله به دانشگاه‌ها ارائه شود با سرمایه‌گذاری روی بازده سرمایه‌گذاری تامین شده و دولت ژاپن امیدوار است این بودجه به بیش از دو میلیارد و 140 میلیون دلار برسد.
کرونا، نور تازه‌ای به آموزش عالی بخشید
«کیوشی یامادا»، رئیس دانشگاه Tokai که به‌عنوان یکی از برترین موسسات آموزش عالی خصوصی و مشهور در حوزه مهندسی و علوم شناخته می‌شود، عنوان می‌کند که در همه‌گیری کرونا تنها موضوع بیماری و مرگ‌ومیر مطرح نیست بلکه نور تازه‌ای به بخش‌های مختلف آموزش عالی و حوزه‌های مختلف آن بخشید و همین مساله باید منجر به شکل‌گیری قوانین جدیدی در سیستم آموزش عالی این کشور شود. دانشگاه Tokai در ژاپن این چالش را با جدیت بالایی دنبال می‌کند. همه‌گیری کووید منجر به تغییراتی جهانی در نگرش‌های آموزشی و یادگیری از جمله در کشور ژاپن شده است. دانشجویان انتظار دارند دانشگاه مکانی فراتر برای آموزش باشد. دانشگاه‌ها باید از طریق ایجاد و دگرگونی، به خواسته‌ها و نیازهای جدید واکنش نشان دهند.
اصلاح برنامه‌های تحصیلی دانشگاهی
دولت کشور ژاپن تنوع آموزش عالی را از جمله اصلاح برنامه‌های درسی به‌عنوان یکی از اهداف اصلی به‌منظور برآوردن نیازهای قرن بیست‌و یکم شناسایی کرده است. باوجوداین، دانشگاه‌های ژاپن در یک فرهنگ ریشه‌‌دار گرفتار شده‌اند که بحث پیرامون جوانب مثبت و منفی هر تغییری را به انجام اقدامات لازم اولویت داده می‌دهند. «یامادا» که خود استاد حقوق اقتصادی در دانشگاه Tokai است، این برچسب را که کرونا به‌مثابه فرصتی گم‌شده برای بهبود اوضاع آموزش عالی عمل می‌کند، نمی‌پذیرد. در عوض معتقد است که وقوع همه‌گیری فرصتی را پیش‌روی دانشگاه Tokai قرار داد تا شیوه‌های جدیدی را برای پیشبرد هر چه بهتر آموزش عالی این دانشگاه پیش بگیرد و البته اذعان داشته که این فرآیندی بسیار خسته‌کننده خواهد بود.
«یامادا» با توجه به فرهنگ مقاومت سرسختانه دانشگاهی به این نکته اشاره می‌کند که تغییر، فرآیندی تدریجی است که با گام‌های کوچک می‌توان به آن دست یافت. این سبک برای دانشگاه بزرگی مانند Tokai که غرق در سنت است، مناسب‌تر است. دانشگاه‌ها در حال حاضر مشغول آموزش دانشجویانی هستند که نخستین سال تحصیلی آنها با آغاز شیوع کرونا در اوایل سال 2022 همزمان شد. نظرسنجی‌های انجام‌شده در سال گذشته، نکات هشداردهنده‌ای را ارائه کرده است. دانشجویان ژاپنی از آنلاین شدن سیستم آموزش عالی این کشور استقبال کردند و از اینکه مجبور نبودند از قطارهای شلوغ و پرازدحام در دوران اوج کرونا برای تردد به دانشگاه استفاده کنند بسیار احساس رضایتمندی داشتند. اما از سوی دیگر، آنلاین شدن آموزش‌های دانشگاهی، آنها را با معضل جدید تنهایی و کاهش‌انگیزه برای تحصیل مواجه کرده بود که مجبور بودند به‌تنهایی و دور از دوستان و هم‌دانشگاهیان خود تحصیل کنند.
تسهیل جابه‌جایی دانشجو
دانشگاه Tokai سال گذشته از آغاز پروژه اقدامات هرمی بحران برای احیا (CLEAR) خبر داد. مقامات دانشگاهی در این مسیر سعی کردند از تجربه خود در مقابله با کرونا برای رسیدگی به مسائل حل‌نشدنی در دانشگاه استفاده کنند. به‌عنوان نمونه می‌توان به طرح اعتبار مشترک اشاره کرد که در سال 2012 به دلیل وجود فرهنگ محافظه‌کار دانشجویی آغاز به کار کرد. طرح CLEAR که قرار است در ماه آوریل سال آینده کلید بخورد، به‌عنوان فرصتی برای تسریع جابه‌جایی دانشجویان از طریق سیستمی انعطاف‌پذیر است که علایق دانشجویان را هم مدنظر قرار داده و آنها را برآورده می‌کند. کارشناسان، این طرح را مانند شنا کردن ماهی در دریا توصیف کرده‌اند که از انعطاف بالایی هنگام شنا در میان آب‌های پرتلاطم برخوردار است. رئیس این دانشگاه ژاپنی در ماه ژوئن، مفهوم آموزش عالی را به‌عنوان نوعی «تجربه سفر» مطرح کرده که دانشجویان و استادان را ترغیب می‌کند تا بین دانشگاه‌ها با هدف از بین بردن مرزهای میان دانشگاه‌های ژاپن شروع به یادگیری کنند. این تغییرات در آموزش عالی ژاپن به نقطه‌ای محدود می‌شود که جابه‌جایی دانشجویان در آن به گروه یا موضوعی خاص می‌شود. پذیرش انتقال اعتبار بین دانشگاه‌های داخلی و دانشگاه‌های خارجی نیز از پیشرفت‌های اخیر در سیستم آموزش عالی این کشور به شمار می‌رود. یکی از ویژگی‌های کلیدی این اصلاحات، توسعه برنامه‌های شخصی‌سازی‌شده متشکل از موضوعات اجباری و دروس انتخابی است که دانشجویان را به انتخاب رشته‌های خارج از گروه‌های ثبت‌شده خود و کسب امتیاز در سراسر پیشنهادات دانشگاهی متنوع از شش پردیس محلی Tokai و یک کالج بین‌المللی در هاوایی تشویق می‌کند که مطالعات بین فرهنگی حاشیه اقیانوس آرام را ارائه می‌دهد.
«یامادا» با توضیح اینکه یادگیری از راه دور دسترسی گسترده‌تری به کلاس‌های درس پردیس‌های مختلف دانشگاهی می‌دهد، اشاره کرده است که بهره‌گیری از روش‌های آموزشی ترکیبی که در دوران همه‌گیری رایج شد نیز به‌عنوان یک تقویت‌کننده عمل می‌کند. پردیس دانشگاهی واقع در منطقه هاوایی می‌تواند دانشجویان را به‌صورت فصلی ثبت‌نام کرده و از برنامه‌های انعطاف‌پذیر پشتیبانی می‌کند. کلاس‌های مقطع کارشناسی ممکن است در هر یک از ترم‌های 10 هفته‌ای شروع شوند. تجربه فرصت‌های مشابهی نیز در دانشگاه «هانیانگ» کره جنوبی یا دانشگاه «شنژن» در چین وجود دارد که زیرمجموعه طرح شهروندی جهانی دانشگاه Tokai اجرا می‌شود.
کلاس‌های آموزشی کوچک‌تر
به گزارش universityworldnews، دانشگاه Tokai ژاپن در قالب اصلاحاتی که در دستور کار خود قرار داده، بر کوچک‌تر شدن اندازه کلاس‌های درس پافشاری می‌کند به‌طوری که بر ثبت‌نام در کلاس‌های کوچک‌تر از 30 تا 50 دانشجویی برای تقویت بحث و یادگیری از دانشگاه‌های مشابه تاکید دارد. مقامات این دانشگاه به این موضوع اشاره کرده‌اند که اصلاحاتی که در این سیستم آموزش عالی مدنظر قرار گرفته، با میانگین کلاس‌های 300نفره دانشجویی و تدریس به سبک سخنرانی در مدل ایجادشده، امکان‌پذیر نیست. این نشان‌دهنده یک اصلاح بزرگ برای دانشگاه Tokai با 30 هزار دانشجوست. از سوی دیگر، کارشناسان بر این باورند که حرکت به سمت کوچک‌تر کردن کلاس‌های دانشگاهی، در کاهش استرس و جدایی در میان دانشجویان نقش دارد که هنوز هم با تبعات همه‌گیری کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کنند. هدف دیگر از کوچک‌تر کردن اندازه کلاس‌ها افزایش مشارکت دانشجویان در فعالیت‌های گروهی با یکدیگر است تا دانشجویان زمان بیشتری را برای ارتباط و تعامل با یکدیگر صرف کنند. در آوریل 2020، بعد از آن که نخستین مورد ابتلا به کووید- 19 در ژاپن گزارش شد، دولت این کشور اضطرار و محدودیت در ارتباطات اجتماعی را اعلام کرد. در پایان سال 2021، حدود 150 هزار دانشجوی خارجی به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده در مرزها قادر نبودند وارد ژاپن شوند و همین قطع ورود دانشجوی بین‌المللی به کشور، جهانی‌سازی آموزش عالی تحت تاثیرات منفی قرار می‌گیرد. در خلال همه‌گیری کرونا همچنین فعالیت‌های فوق‌برنامه هم با تعطیل شدن پردیس‌های دانشگاهی متوقف شد. «یامادا» رئیس دانشگاه Tokai به این نکته اشاره می‌کند آنچه بیش از هر چیزی به ما آسیب وارد کرد، از دست دادن دانشجویان بین‌المللی بوده است. از آنجایی که به دلیل کرونایی بودن شرایط و تعطیلی‌های اجباری، هیچ حضوری در پردیس‌های دانشگاهی وجود نداشت، دانشجویان هم با فراهم شدن فرصت آموزش‌های آنلاین و از راه دور، ماندن در وطن و یادگیری را از طریق اینترنت دنبال کنند. این دانشگاه در دوران همه‌گیری کرونا به‌شدت متعهد شد تا از پروژه‌های دانشجویی حمایت کند. از نمونه‌های اخیر تعهد این دانشگاه به قولی که داده، می‌توان به فعالیت‌های مرتبط با اهداف توسعه پایدار ملل متحد اشاره کرد که شامل مبادلات عملی با جامعه محلی و نیز تحقیق در مورد جنگ فعلی اوکراین است.
تمرکز روی حوزه‌های علوم انسانی
با وجود آن که دانشگاه Tokai در حوزه علوم و مهندسی در ژاپن شهره است و حدود 60 درصد از دانشجویان ثبت‌نامی در این دانشگاه را به خود اختصاص داده، اما در قالب اصلاحاتی که قرار است رقم بزند تمرکز روی توسعه حوزه علوم انسانی است. او معتقد است که نیازها و تقاضاهای جدید در آموزش عالی این کشور، خط معمول را که دانشجویان بین حوزه‌های علوم و هنر تقسیم می‌کرد، محدود کرده است. موسسان این دانشگاه با اجرای این اصلاحات و تمرکز روی رشته‌های علوم انسانی و گسترده به دنبال اجرای مأموریت خود یعنی ایده صلح و آرامش در آموزش عالی هستند. کرونا و تغییرات سریع دانشگاه‌ها نسبت به تحولات دیجیتال، خواستار نگاه عمیق‌تری به اصل علوم انسانی در آموزش عالی است که بهتر می‌تواند به نیاز نسل جدید ژاپن پاسخ دهد.