ندا اظهری، مترجم:صنایع تولیدی می‌توانند در بهبود وضعیت اقتصادی کشورها نقش به‌سزایی ایفا کنند به‌طوری که می‌توانند با رونق تولید، اقتصاد آن کشور را ارتقا بخشیده و با کاهش یا افت تولید، اقتصاد آن کشور را به اصطلاح زمین بزنند. اما آنچه در این میان اهمیت پیدا می‌کند، سهمی است که این صنایع در اقتصاد جهانی دارند که در سال‌های آغاز همه‌گیری کرونا تحت تاثیر این ویروس قرار گرفت و نتوانست آن‌گونه که باید، رونق اقتصادی را برای کشورهای مختلف دنیا به همراه داشته باشد. آمریکا و چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری در دنیا، هر کدام توانستند در سال 2019 حدود یک‌چهارم از سهم ارزش افزوده جهانی را به خود اختصاص دهند.
سهم 70 درصدی صنایع دانش و فناوری از ارزش افزوده
صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری توان اصلی و اولیه پروژه‌های تحقیق و توسعه را در هر کشوری شامل می‌شوند و منجر به تولید محصولات و فناوری‌های نوآورانی شده و رشد اقتصادی و توجه به چالش‌های مختلف را در کشورهای دنیا را به دنبال دارند. صنایع شیمیایی و مواد شیمیایی؛ صنایع دارویی؛ صنایع تولیدات کامپیوتری، الکترونیکی و نوری؛ صنایع تجهیزات الکترونیکی؛ صنایع تجهیزات و ماشین‌آلات؛ صنایع وسایل نقلیه موتوری، یدک‌کش‌ها و شبه‌یدک‌کش‌ها؛ صنایع هوا-فضا و دیگر ماشین‌آلات مرتبط؛ صنایع خطوط ریلی، وسایل نقلیه نظامی و دیگر تجهیزات حمل‌ونقلی؛ صنایع ابزارهای پزشکی و دندان‌پزشکی؛ صنایع IT و خدمات اطلاعاتی؛ چاپ نرم‌افزاری؛ و تحقیق و توسعه علمی در گروه صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری قرار می‌گیرند.
صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری قریب 9 هزار میلیارد و 200 میلیون دلار، ارزش افزوده دنیا ایجاد کرده‌اند که حدود 12 درصد از GDP جهانی را تشکیل داده‌اند. این صنایع تولیدی 70 درصد از ارزش افزوده جهانی را شامل می‌شود. با وجود این، در میان صنایع اختصاصی، خدمات IT، 19 درصد از ارزش افزوده جهانی این صنایع را تشکیل می‌دهد. در ادامه، تولیدات کامپیوتری، الکترونیک و نوری 14 درصد، دیگر تجهیزات و ماشین‌آلات 13 درصد، وسایل نقلیه موتوری 12 درصد و تولیدات شیمیایی و موادشیمیایی 11 درصد از این ارزش افزوده را به‌عنوان دیگر صنایع بزرگ مبتنی‌بر دانش و فناوری جهان تشکیل می‌دهند. تولید جهانی صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری به‌طور قابل توجهی در منطقه جغرافیایی متمرکز است. آمریکا و چین بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تولیدات این صنایع در سال 2019 بوده‌اند که هر کدام از آنها سهم 25 درصدی از ارزش افزوده صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری را به خود اختصاص داده‌اند. در این بین، ژاپن 8 درصد، آلمان 6 درصد، کره جنوبی 4 درصد، انگلیس 3 و فرانسه 2 درصد از این مقدار را شامل می‌شوند. این هفت کشور تقریبا سه‌چهارم (73 درصد) از ارزش افزوده جهانی این صنایع را تشکیل می‌دهد. کشورهایی چون هند، ایتالیا و تایوان جزء کشورهایی هستند که از نظر تولیدات صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری تغییرپذیر بوده و هر کدام از آنها بین 1.5 تا 2.5 درصد از سهم ارزش افزوده دنیا را به خود اختصاص داده‌اند.
سهم صنایع دانش و فناوری از اقتصاد کشورها
به گزارش بنیاد ملی علوم آمریکا، سهم صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری از اقتصاد یک کشور در بین تولیدکنندگان برتر این صنایع متغیر است. در سال 2019، سهم این صنایع از GDP آمریکا نزدیک به متوسط سهم جهانی یعنی 11 درصد از GDP بوده است. در مقایسه، سهم آلمان به‌طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر بوده و 17 درصد را تشکیل می‌داد. چین و ژاپن نیز با دربرگیری سهم 14 تا 15 درصدی، سهم بزرگ تری نسبت به متوسط جهانی به خود اختصاص داده‌اند. این سهم‌ها در آمریکا و چین به‌طور نامحسوسی افزایش یافته است. سهم آلمان نیز از 15 درصد در سال 2002 به 17 درصد در سال 2019 افزایش پیدا کرده و سهم ژاپن نیز بین 13 تا 15 درصد نوسان داشته است.
چین رشد کرد، آمریکا و ژاپن افت
بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ارزش افزوده جهانی ایجاد شده توسط صنایع تولیدی مبتنی‌بر دانش و فناوری از سال 2002 تاکنون بیش از دو برابر شده است که چین بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. این کشور در یک دهه گذشته به‌عنوان یک تولیدکننده اصلی در این صنایع ظاهر شده است چراکه سهم ارزش افزوده جهانی آن با سرعت بالایی از 8 درصد در سال 2002 به 31 درصد در سال 2019 افزایش یافته است. سهم جهانی آمریکا نیز در این بین، بین 20 تا 21 درصد از سال 2011 نوسان داشته و نسبت به 29 درصد در سال 2002 با کاهش مواجه بوده است. ژاپن نیز یکی دیگر از تولیدکنندگان اصلی به شمار می‌رود که تولیدات صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری این کشور در این بازه زمانی با افت شدیدی روبه‌رو شده است به‌طوری که سهم جهانی آن از 17 درصد در سال 2002 به 9 درصد در سال 2019 کاهش نشان می‌دهد. کاهش سهم جهانی ژاپن در این صنایع با روند کاهشی نیروی کار و رشد اقتصادی و نیز تغییر فرآیند تولید به چین و دیگر کشورها همراه بوده است.
آمریکا و چین در نگاه جهانی
آمریکا بزرگ‌ترین سهم از ارزش افزوده تولیدشده توسط سه صنعت بزرگ تولیدی جهان شامل صنایع هوا-فضا، ابزارهای پزشکی و دندان‌پزشکی و دارویی را شامل می‌شود. این کشور 55 درصد از ارزش افزوده جهانی تولیدشده توسط صنعت هوافضا، 38 درصد از ابزارهای پزشکی و دندان‌پزشکی و 28 درصد از صنایع دارویی را تشکیل می‌دهد. چین همچنان به حضور محدود جهانی در تولیدات هوا-فضا (8 درصد ارزش افزوده جهانی در سال 2019) ادامه می‌دهد اما حضور جهانی خود را در تولیدات ابزارهای پزشکی و دندان‌پزشکی به‌طور قابل توجهی افزایش داده است به‌طوری که از 8 درصد ارزش افزوده در سال 2002 به 21 درصد در سال 2019 رسیده و نیز در صنایع دارویی نیز از 6 درصد ارزش افزوده در سال 2002 به 24 درصد در سال 2019 ارتقا یافته است. طبقه متوسط در چین به سرعت در حال گسترش است و اصلاح سیستم مراقبت‌های بهداشتی چین و افزایش تقاضا برای مراقبت‌های بهداشتی به توسعه سریع صنعت داروسازی این کشور دامن زده است. بسیاری از شرکت‌های چندملیتی زیست‌دارویی تسهیلات R&D را برای دستیابی به بازار داخلی این کشور برقرار کرده‌اند و رشد تعداد شرکت‌های چینی سرمایه‌گذاری آنها را در بخش R&D افزایش داده است.
چین در سال 2019 بزرگ‌ترین سهم از ارزش افزوده تولید شده توسط تجهیزات الکتریکی (48 درصد)، تجهیزات ریلی و سایر حمل‌ونقل‌ها (40 درصد)، دیگر تجهیزات و ماشین‌آلات (34 درصد)، تولیدات کامپیوتری، الکترونیک و نوری (30 درصد)، وسایل نقلیه موتوری (28 درصد) و تولیدات شیمیایی و مواد شیمیایی (31 درصد) را به خود اختصاص داده است. بیشترین رشد این صنایع در یک دهه گذشته شامل کشور چین می‌شود. ارزش افزوده تولید شده توسط صنعت تجهیزات الکتریکی در دنیا از سال 2002 حدودا سه برابر شده است، در حالی که سهم جهانی چین از 12 درصد به 48 درصد رشد کرده است. سهم جهانی چین در دیگر صنایع ماشینی و تجهیزاتی با رشد بیش از چهار برابری از 8 درصد در سال 2002 به 34 درصد در سال 2019 رسیده است. ارزش افزوده تولیدات کامپیوتری، الکترونیک و نوری چین از سال 2002 حدودا هشت برابر شده و در سال 2014 به بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان تبدیل شد که این جایگاه را تاکنون حفظ کرده است.
کاهش سهم ژاپن از ارزش افزوده جهانی
آمریکا دومین تولیدکننده سهم ارزش افزوده در دنیا با نرخ 25 درصد است. اما در این بین، سهم ارزش افزوده ژاپن در این صنعت کاهش یافته به‌طوری که سهم جهانی آن از 18 درصد در سال 2002 به 6 درصد در سال 2019 رسیده است. دیگر کشورهای آسیایی شامل کره‌جنوبی، تایوان، هند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و ویتنام تولید خود را در این صنعت افزایش داده و به‌طور مشترک در سال 2019 حدود 23 درصد از ارزش افزوده جهان را به خود اختصاص دادند.
بنیاد ملی علوم آمریکا در این گزارش به این موضوع می‌پردازد که آمریکا با احتساب 37 درصدی از ارزش افزوده جهانی تولید شده توسط این صنایع در سال 2019، در صدر تولید جهانی صنایع خدماتی مبتنی‌بر دانش و فناوری قرار گرفته است. سهم جهانی آمریکا از ارزش افزوده تولید شده توسط صنایع خدماتی مبتنی‌بر دانش و فناوری بعد از روند کاهش در اوایل دهه 2000 میلادی، طی یک دهه گذشته افزایش داشته و روی حدود 30 درصد ثابت باقی مانده است. دیگر تولیدکنندگان اصلی صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری سهم بسیار کمتری از ارزش افزوده جهانی را در اختیار دارند. سهم جهانی آلمان، فرانسه و انگلیس از این ارزش افزوده از سال 2010 بین 4 تا 6 درصد باقی مانده است. این در حالی است که سهم جهانی چین از سال 2015 تاکنون بین 10 تا 11 درصد نوسان داشته که از 2 درصد سهم در سال 2002 روند افزایشی نشان داده است. در مقابل، سهم ژاپن به‌طور قابل توجهی از 14 درصد در سال 2002 به 5 درصد در سال 2019 کاهش نشان می‌دهد.
آمریکا در سال 2019 بیشترین سهم از ارزش افزوده تولیدشده در دنیا توسط هر یک از سه صنعت خدماتی مبتنی‌بر دانش و فناوری را به خود اختصاص داده بود که شامل چاپ نرم‌افزاری (61 درصد سهم جهانی)، IT و سایر خدمات اطلاعاتی (38 درصد) و تحقیق و توسعه علمی (20 درصد) می‌شدند. چین و سایر تولیدکنندگان بزرگ صنایع مبتنی‌بر دانش و فناوری، هر کدام 2 تا 4 درصد از ارزش افزوده جهانی چاپ نرم‌افزاری را تشکیل داده‌اند. این کشورها سهم بیشتری از ارزش افزوده تولید شده توسط صنایع IT و خدمات اطلاعاتی را در مقایسه با چاپ نرم‌افزاری (هر کدام بین 4 تا 9 درصد در سال 2019) ایجاد کرده‌اند. در این میان، تنها کره‌جنوبی با 2 درصد مستثنی است. ارزش افزوده تولید شده توسط صنعت تحقیق و توسعه علمی در سال 2019 به‌طور گسترده‌تری از نظر جغرافیایی گسترش یافته است. سهم ارزش افزوده جهانی چین 18 درصد، کمتر از 20 درصد ارزش افزوده آمریکا اعلام شده است در حالی که کره‌جنوبی و فرانسه هر کدام سهم 6 تا 7 درصدی از ارزش افزوده جهانی داشته‌اند.