عاطفه جعفری، خبرنگار:بین همه آن چیزی که در دنیای مجازی عرضه می‌شود و آن چیزی که برای مدیریت فرهنگی جامعه ایرانی در نظر گرفتند، فاصله معناداری وجود دارد، به عبارتی دیگر جهان مسلط بر شبکه‌های اجتماعی به لحاظ ادراکی از دنیای پیرامون‌شان متفاوت از آن چیزی است که سیاست‌گذاران فرهنگی برای جامعه ایران توقع دارند. به خاطر همین است که ساختارهای مدیریتی در کشور به دنبال کسب سهم بیشتر از محتوا در فضای مجازی است. طراحی نرم‌افزارهای بومی در فرم‌هایی چون VODها، انواع شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها و آخرین تلاش دستگاه‌های اجرایی کشور برای کسب سهم بیشتر از دنیای مجازی است. در تمام این سال‌ها، شیوه‌های مختلف و با نقطه نظرات متنوعی به کار بسته شده است تا دل کاربران ایرانی فضای مجازی را برای استفاده از نرم‌افزارهای بومی را به دست بیاورند. اما سوال اساسی این است که چقدر این اقدامات موفق بوده است؟ و چرا با انبوه هزینه‌هایی که انجام شده است و با وجود تعدد و تنوع نرم‌افزارهای بومی، همچنان بخش زیادی از کاربران ایرانی از پذیرش این اپلیکیشن‌ها ابا دارند. آنچه می‌خوانید لیست بلند بالایی از نرم‌افزارهای ایرانی است که در فرم‌های مختلف از شبکه نمایش خانگی، تلویزیون‌های اینترنتی، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجوز گرفتند و فعالیت می‌کنند. لازم به گفتن نیست که از این لیست، تنها معدودی توانستند به شهرت و اعتباری بین کاربران ایرانی برسند. سوال اساسی اینکه این‌چنین مختصات و حجمی از نرم‌افزارهای ایرانی که حتی اسم‌شان هم به گوش کاربر ایرانی نخورده است چقدر توانسته مفید باشد و آیا با همان سیاست‌گذاری کسب سهم بیشتر از بازار رقابت فضای مجازی همخوانی داشته است؟
بحران مدیریت اپلیکشن‌های بومی چگونه حل می‌شود
مهدی حاتمی، کارشناس شبکه:اولین مساله، عدم‌تجربه در راه‌اندازی و نگهداری این‌گونه اپلیکیشن‌هاست. زیرا مواردی وجود دارد که در فضای مجازی، مقاله‌ای از برای راه‌اندازی اپلیکیشن‌ها وجود ندارد و تنها وب‌مسترهایی که چنین نرم‌افزارهایی را مدیریت کرده‌اند می‌توانند از این تجربیات برای کارشان استفاده کنند، اما در‌مورد عمومی نمی‌توان چیزی پیدا کرد که کارشناسی شده باشد و راهنمایی کرده باشند.
زنده‌باد زمان‌شناسی
مشکل بعدی زمان اجرای یک پروژه است، اگر قرار باشد زمان زیادی برای ایجاد یک پروژه مشابه وایبر یا واتساپ و... صرف کنیم و درنهایت مشابه همان اپلیکیشن را به بازار دهیم، نتیجه آن شکست خواهد بود، چون اپلیکیشن‌های دیگر که قصد رقابت با آنها را داریم در این زمان بسیار پیشرفت کردند و ابزار جدیدی به اپلیکیشن‌هایشان اضافه کرده‌اند.
اگر اپلیکیشنی با همه اصول فنی و تجاری به‌درستی ساخته شود و کاملا مشابه وایبر یا واتساپ باشد، چه دلیلی دارد که کاربران از آن استفاده کنند؟! وقتی که اپلیکیشن قدیمی مشابه آن وجود دارد. اگر شرکتی بخواهد نظر کاربران ایرانی را جلب کند باید اپلیکیشنی متمایز و با ایده‌ای جدیدتر شروع به‌کار نماید تا بتواند نظر کاربران ایرانی را به‌خود جلب کند. یکی از هزینه‌های سنگین این‌گونه اپلیکیشن‌ها این است که با توجه به فرهنگ‌سازی نشدن نحوه استفاده از آنها، شاهد سوءاستفاده‌های زیادی هستیم که مدیران را مجبور به این می‌کند تا سیستم‌های کنترل محتوایی را تهیه کنند که از نظر سخت‌افزار و نرم‌افزار و زمان، هزینه‌های زیادی را می‌طلبد یا اینکه از نیروی انسانی برای این کار استفاده می‌کنند که نتیجه‌اش استخدام صدها نفر است که خودش هزینه‌های سنگینی را به مدیران این‌گونه اپلیکیشن‌ها تحمیل می‌کند. البته متاسفانه در اپلیکیشن‌های خارجی چنین کنترلی وجود ندارد. شاید مهم‌ترین دلیل رفتن سراغ طراحی اپلیکیشن‌های بومی این باشد که شرکت تولیدکننده، دغدغه فرهنگی و اجتماعی‌اش بیشتر از درآمد و سودآوری باشد تا بتواند بستر فرهنگی و اجتماعی مناسبی برای استفاده‌کنندگان ایجاد کند.
برنامه‌نویسی کافی نیست!
به‌نظر من یک شرکت برای تولید چنین نرم‌افزارهایی، قبل از اینکه یک شرکت برنامه‌نویسی باشد، می‌بایست یک شرکت تجاری بزرگ باشد! زیرا این کار نیاز به سرمایه زیادی دارد و تنها با دید تجاری می‌توانند در این بخش فعالیت کنند. در برخی موارد خواب سرمایه دو تا سه سال خواهد بود که این از عهده یک شرکت برنامه‌نویسی خارج است و باید دیدگاه تجاری بر آن شرکت غالب باشد. و اگر از همان ابتدا یک مدل کسب‌وکار بسیار غنی را تهیه نکنند قطعا محکوم به شکستی بزرگ خواهند شد.
یکی از بخش‌های کم‌هزینه در این‌گونه پروژه‌ها، هزینه تولید نرم‌افزار است. این اپلیکیشن‌ها با هزینه‌های ناچیزی در حد 100 تا 300 میلیون تومان به‌صورت استاندارد ساخته می‌شوند. البته می‌توان با هزینه‌های ناچیزی مثلا در حدود 10 تا 20 میلیون تومان نیز این کار را به انجام رساند، اما به‌نظر بنده اگر کمتر از این مبالغ بابت طراحی و ساخت هزینه شود، خروجی آن پروژه‌ای بسیار ضعیف است که فقط به‌لحاظ ظاهری خوب است.
به همین ترتیب بیشترین هزینه مربوط به نگهداری اطلاعات است. هزینه‌های سرورهای این‌گونه اپلیکیشن‌ها گاهی تا میلیاردها تومان در ماه می‌رسد. هزینه‌ای بسیار سنگین که به‌دلیل تعداد زیاد کاربران که حاصل سرعت رشد بالای اپلیکیشن و استفاده زیاد کاربرانش در روز است منجر به ایجاد فشار بسیار بالا به دیتاسنترها می‌شود. این تصور اشتباهی است که بخواهیم با یک هزینه پایین و با تعداد کمی سرور این کار را راه‌اندازی کرد.
درآمدزایی با کدام تبلیغات؟
یکی دیگر از دلایلی که منجر به شکست چنین پروژه‌هایی می‌شود، نبودن آژانس تبلیغاتی اینترنتی قوی در ایران است. عدم‌حضور شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ به‌عنوان اسپانسر برای این‌گونه پروژه‌ها، ناآشنایی تبلیغ‌دهندگان از بازار بسیار قوی این‌گونه اپلیکیشن‌ها جهت برند‌سازی و معرفی و فروش خدمات و کالا از دلایل اصلی عدم‌امکان درآمدزایی خوب برای تولید‌کنندگان اپلیکیشن است که درنهایت هزینه‌های سنگین و درآمد ناچیز منجر به شکست پروژه می‌شود.
واقعیت این است که در روزگار امروز، استقبال عمومی از محصولاتی صورت می‌گیرد که به یک برند تبدیل شده باشد، چون تنوع محصولات به‌قدری زیاد است که هر چیزی چشم و دل مردم و مخاطب را نمی‌گیرد و به‌خود جذب نمی‌کند. یکی از اصلی‌ترین دلایلی که موجب تجربه ناموفق در بحث پیام‌رسان‌های بومی است تعدد این برنامه‌هاست، شاید بهتر بود از نظر تعداد، پیام‌رسان‌ها کمتر باشند و بیشتر از نظر کیفیت روی آنها کار شود. تفاوت بودجه هم مطمئنا اثرگذار بوده و در این حوزه نیز اختلاف بسیار زیادی بین نمونه‌های ایرانی و خارجی وجود دارد. همین امر در اوایل باعث کندی و هنگ‌کردن برنامه‌های ایرانی می‌شد و به‌اصطلاح، سرور کشش حجم ورودی را نداشت.
گنجی به‌نام اعتماد مردم
فرهنگ‌سازی یکی دیگر از عوامل شکست پروژه‌های پیام‌رسان‌های بومی است. وقتی همزمان با گسترش فنی یک نرم‌افزار بومی فرهنگ‌سازی شکل نگرفت و سطح سواد رسانه‌ای مردم افزایش نیافت، پیام‌رسان‌های ایرانی در بستر‌های خارجی به‌شدت با هجمه مواجه می‌شوند و با مواردی مانند احتمال رصد که در گزارش‌هایی با عنوان واتساپ اطلاعات زیادی از شما دارد و فیسبوک همه‌چیز را راجع‌به شما می‌داند! در‌مورد پیام‌رسان‌های خارجی نیز مطرح شده بود، اعتماد مردم نشانه گرفته شد و فضای ترس و بی‌اعتمادی بر پیام‌رسان‌های داخلی حاکم شد.
شاید اگر پیام‌رسان‌های بومی در‌کنار تلگرام و واتساپ رشد می‌کردند، این اتفاق رخ نمی‌داد. به‌عنوان مثال در صنعت شکلات‌سازی شرکت‌های داخلی به‌خوبی با برند‌های خارجی رقابت کردند و موفق هم بودند، اما با محدود‌کردن پیام‌رسان‌های خارجی، به مردم گفته شد از داخلی‌ها استفاده کنید. نباید در آن زمان آن اتفاق‌ها می‌افتاد و انحصار به‌وجود می‌آمد، همان‌طور‌که در صنعت خودرو هم وجود دارد و پیشرفتی حاصل نمی‌شود، در بحث پیام‌رسان‌ها نیز انحصار مانع رشد می‌شود.
جامعه خودشان را بسازند!
شکل بازاریابی و تبلیغات نیز مورد بعدی بود که باعث بازخورد منفی شد. برای موفق بودن، پیام‌رسان‌ها باید یک جامعه بسازند که شامل امکانات، ویژگی‌ها و... باشد و حس خوبی به کاربر بدهد. شرکت‌های مالک پیام‌رسان «باید» یک جامعه مناسب بسازند و شناخت و ساخت جامعه باید در اولویت کار پیام‌رسان‌های بومی باشد. مخصوصا در حوزه پیام‌رسان‌ها، هیچ‌چیز را نمی‌توان دستوری جلو برد و شرکت‌ها و متولیان امر باید سیاست‌های خود را در این زمینه تغییر دهند. همچنین با قابلیت‌های مختلفی که شرکت‌ها باید ارائه دهند، باید پیام‌رسان‌ها را خاص کرد. مزیت رقابتی (سوای خدمات بانکی و تماشای فیلم و...) چیزی است که شرکت‌ها اکنون به‌شدت به آن نیاز دارند.
قوانین دست‌و‌پاگیر
نکته دیگر، قوانین دست‌و‌پاگیر و محدود‌کننده است که بلای جان صنعت IT داخلی است، مثلا یک پیام‌رسان داخلی به نام دیالوگ که پس از پیام‌رسان وی‌چت به‌وجود آمد و دارای ۲۵ میلیون کاربر بود با قطع سرورهایش از کار افتاد. اصولا زیرساخت‌های پلتفرم‌های داخلی ضعیف هستند و به‌نوعی کد اصلی آنها از پروژه‌های منبع باز (open source) برداشته شده است. به بیان دیگر از کدهای نمونه خارجی استفاده کردند، اما چون به منایع اصلی کدها دسترسی ندارند، نمی‌توانند زیرساخت‌های امنیت را به‌خوبی تامین کنند.
پروژه‌های متن باز، پروژه‌هایی هستند که سورس کد آنها در اختیار عموم قرار می‌گیرد تا تمام برنامه‌نویس‌ها بتوانند آنها را توسعه بدهند.
آن زمانی که تلگرام با فیلترینگ مواجه شد، پیام‌رسان آی‌گپ به‌عنوان نمونه داخلی کاملا مانند تلگرام عمل می‌کرد، اما چرا کاربران به‌سمت استفاده از آن نرفتند؟ زیرا از تامین امنیت حریم خصوصی خود در این پلتفرم مطمئن نبودند. از سوی دیگری از ماجرا، پلتفرم‌های داخلی معمولی از امکانات کمتری نسبت به پلتفرم‌های خارجی برخوردار هستند. این تفاوت امکانات حتی در پیام‌رسان‌های خارجی نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال دنیای تلگرام با واتساپ با یکدیگر بسیار متفاوت است. خدمات تلگرام زیادتر و پیشرفته‌تر است، چه‌بسا کاربران بیشتری هم نسبت به واتساپ دارد. درباره پلتفرم‌های داخلی هم موضوع همین است.
50 تعداد مجوز پیام‌رسان‌های ایرانی
با وجود ۲۰ میلیونی شدن کاربران پیام‌رسان‌های داخلی، منتقدان به وضعیت موجود معتقدند این پیام‌رسان‌ها هنوز نتوانستند ظرفیت دیده شدن را برای کاربران به ارمغان بیاورند و به همین دلیل حتی برخی مسئولان هم برای ابراز سخنان خود سراغ اپلیکیشن‌هایی مانند توییتر می‌روند. براساس آخرین آماری که امیر خوراکیان، معاون وقت حقوقی و امور مجلس مرکز ملی فضای مجازی در سال 1400 درباره اطلاعات آماری پیام‌رسان‌ها ارائه داد، تعداد کاربر ثبت‌نام‌شده در ایتا ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر و تعداد کاربران فعال ماهانه سه میلیون و ۳۸۰ هزار نفر بوده است. همچنین اطلاعات تعداد کاربران ثبت‌نام‌شده در پیام‌رسان سروش پلاس ۱۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر و کاربران فعال ماهانه دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بوده است. تعداد کاربر ثبت‌نام‌شده در پیام‌رسان بله ۸ میلیون و ۴۴۵ هزار نفر و کاربران فعال ماهانه آن یک میلیون و ۳۸۲ هزار نفر برآورد شده بود. تعداد کاربر ثبت‌نام‌شده در پیام‌رسان گپ شش میلیون و ۳۰۰ هزار نفر و کاربران فعال ماهانه این پیام‌رسان چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر بوده است.
به گفته وزارت ارتباطات، ۵۰ اپلیکشین پیام‌رسان مجوز گرفته‌اند که در نهایت، حدود پنج تا شش اپلیکیشن موفق بوده‌اند و توانسته‌اند مخاطب را با خودشان همراه کنند. به گفته برخی کارشناسان بعضی از این پیام‌رسان‌ها هزینه میلیاردی برایشان شده است در‌حالی‌که با هزینه‌های کمتر هم می‌شد آنها را راه‌اندازی کرد و با وجود هزینه‌های زیاد درنهایت موفقیت زیادی را نداشته‌اند.
روبیکا
از طریق تولید محتوا، سرویس پیام‌رسان، سرویس روبینو (شبکه اجتماعی)، سرویس روبی‌کلاس، مشاهده فیلم، سریال و انیمشین بدون نیاز به خرید اشتراک، خرید شارژ، بسته اینترنت و پرداخت قبوض، دسترسی به معتبرترین خبرگزاری‌ها از طریق صفحه اخبار و سرویس ورزشی.
سروش پلاس
امکاناتی مانند پین (سنجاق کردن) پیام، مدیریت چند اکانت (حساب کاربری)، امکان تماشای ویدئو قبل از اتمام دانلود، فضای ابری ذخیره اطلاعات و ویترینی از امکانات این پیام‌رسان است.
ایتا
در پیام‌رسان ایتا می‌توانید با مخاطبان خود گفت‌وگو کنید، عکس و فیلم‌های خود را به سرعت برای آنها بفرستید، ویدیوهای خود را با کمترین حجم به فایل گیف تبدیل کنید و آنها را در چت دو نفره یا گروه‌ها و کانال‌ها با دیگران به اشتراک بگذارید. ایتا بر بستر فضای ابری طراحی شده و با لغو نصب برنامه یا خروج از حساب کاربری هیچ‌یک از اطلاعات خود را از دست نخواهید داد.
بله
ارسال پیام نوشتاری، صوتی، فیلم، عکس، موسیقی و فایل، کانال‌های خبری، سرگرمی، ورزشی، مادر و کودک و ... ساخت گروه، ساخت کانال خصوصی و عمومی برای اطلاع‌رسانی و تولید محتوا، فروشگاه، کسب‌وکار، مؤسسات خیریه از جمله امکانات این اپلیکیشن است.
گپ
بازی، سرگرمی، محتوا و یا خدمت مورد نظرتان را فعال نمایید و لذت دسترسی سریع و آسان به اطلاعات معتبر دلخواه تان را تجربه کنید.
آی‌گپ
اشتراک فایل، کانال و گروه، شارژ و بسته اینترنتی، خدمات پرداخت، کیف پول، بازی و سرگرمی. مانند همه پیام‌رسان‌های ایرانی این پیام‌رسان هم از فضای ابری نامحدود خود به‌عنوان امکانات نام می‌برد.