اداره‌کل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی با رویکرد ایجاد تحول بنیادی در حوزه پژوهش دانشگاه به‌منظور افزایش سطح‌کیفی پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها جهت دستیابی برای رسیدن به اهدافی تلاش می‌کند که هدایت پایان‌نامه و رساله‌های تحصیلات تکمیلی مساله‌محور، کیفیت‌بخشی و کارآمدسازی پژوهشی تحصیلات تکمیلی و بستر‌سازی و تشکیل شبکه‌علمی استادان واحدهای دانشگاهی کشور سه هدف عمده این اداره‌کل است. علیرضا ایرانبخش، مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید در این اداره کل در سال تحصیلی جدید چندبرنامه دنبال می‌شود که در سه راهبرد تعریف شده‌اند. شبکه‌سازی پیشروان آموزش و پژوهش با ماموریت فعالیت در مرز دانش، توسعه کمی‌وکیفی فعالیت‌ها و دستاوردهای پژوهشی با رویکرد تحقق مرجعیت علمی و ارتقای نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی و پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها این سه راهبرد و رویکرد هستند.
مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه بعد از ابلاغ سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی، حوزه‌های مختلف درحال تلاش هستند تا در مسیر تحقق این سند پیش‌بروند، گفت: «این اتفاق باعث افزایش رضایتمندی از عملکرد و ارتقای سطح‌کیفی خدمات پژوهشی مجموعه دانشگاهیان می‌شود. در همین راستا اداره کل پژوهش و تحصیلات تکمیلی معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی مجموعه اقداماتی را در دستورکار خود قرار داده است.»
شبکه‌سازی پیشروان آموزش و پژوهش با ماموریت فعالیت در مرز دانش
او در همین زمینه افزود: «اقدامات این مجموعه 3 راهبرد اصلی دارد. راهبرد اول شبکه‌سازی پیشروان آموزش و پژوهش با ماموریت فعالیت در مرز دانش و تشکیل و راه‌اندازی شبکه‌ملی استادان است. همچنین بررسی، اصلاح‌نهایی و به‌روز‌رسانی لیست اعضای هیات‌علمی و لیست اساتید سرآمد مخترع، نوآور و استادانی که دارای طرح‌های برون‌دانشگاهی بالا هستند هم در زمره همین راهبرد تعریف می‌شود. بحث سامانه یکپارچه شبکه‌علمی استادان و مجموعه سازوکارهایی که باعث شود تا شبکه‌علمی استادان به بلوغ و کارکرد مدنظر رسیده و بتوانند ماموریت‌های خود را مبتنی‌بر اهداف سند پیش ببرند را هم دنبال می‌کنیم.»
توسعه کمی و کیفی فعالیت‌ها و دستاوردهای پژوهشی
مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد در مورد دومین راهبرد این اداره‌کل ادامه داد: «توسعه کمی‌وکیفی فعالیت‌ها و دستاوردهای پژوهشی با رویکرد تحقق مرجعیت علمی، چاپ کتب، مجلات، همایش‌ها، ماموریت‌های مطالعاتی و نشست‌های تخصصی دومین راهبرد این اداره‌کل به‌شمار می‌رود. یکی از کارهای پیش‌روی ما این است که به اعتلای نشریات کمک کنیم تا آنهایی که رتبه ب دارند به الف تبدیل شده و آنهایی که غیرفعال هستند نیز فعال شوند تا در مجموع بتوانند در تراز بین‌المللی نمایه شده و فعالیت کنند.»
انتشار 214 نشریه در حوزه علوم، مهندسی و کشاورزی
ایرانبخش با بیان اینکه در کنار این اقدامات، چاپ برخی کتب مرجع و فاخر هم دردستور کار قرار گرفته است تا درنهایت دانشگاه آزاد بتواند مرجعیت علمی خود را اثبات کند، گفت: «این دانشگاه در حوزه علوم مهندسی و کشاورزی دارای 214 عنوان نشریه است. از این تعداد 19 نشریه ISI و 20 نشریهScopus و یک نشریه pubmed است. 5 عنوان نشریه دارای رتبه وزارت بهداشت و 67 عنوان دارای رتبه علمی وزارت علوم هستند.»
او درخصوص نشریات در حوزه علوم، مهندسی و کشاورزی نیز تاکید کرد: «برخی از نشریات موفق شدند در ترازجهانی ظاهرشوند. به‌طور مثال مجله Journal of Nanostructure in Chemistry در حوزه شیمی و نانوشیمی واحد شهرقدس 4 سال متناوب، مجله اول جمهوری اسلامی و همچنین مجله اول خاورمیانه است که توانسته رتبه q1 را کسب کند.»
ایرانبخش اضافه کرد: «مجله دوم q1 مربوط به حوزه علوم ریاضی دانشگاه آزاد اسلامی کرج است؛ این دو مجله بالاترین سطح مجلات علمی را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. یک‌سری از مجلات نیز گریدb وزارت علوم را به خود اختصاص داده و برخی نیز در رنکینگ دانشگاه آزاد اسلامی رتبه a و aپلاس را کسب کرده‌اند. البته باید به این مساله هم اشاره کنم که مجلات را رصدکرده و به مجلات غیرفعال تذکر داده‌ایم و اگر در بازه‌زمانی که به آنها اعلام کرده‌ایم بتوانند مشکلات خود را برطرف کنند می‌توانند امتیاز مجله را داشته باشند، در غیر این‌صورت امتیاز مجلات به واحدهایی که مشتاق بوده و قابلیت اداره آن مجله را دارند واگذار می‌شود.»
ارتقای نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها با رویکرد حل مساله
او درخصوص رویکرد سوم نیز صحبت به‌میان آورد و توضیح داد: «ارتقای نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی و پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها با رویکرد حل‌مساله هم به‌عنوان رویکرد سومان درنظرگرفته شده است. دانشگاه آزاد اسلامی حدود 100 هزار دانشجوی کارشناسی‌ارشد و 10 هزار دانشجوی دکتری دارد که پایان‌نامه‌ها و رساله‌های این دانشجویان ظرفیت بسیار بالایی به‌شمار می‌رود و یکی از وظایف دانشگاه نیز فراهم‌سازی مقدمات تجاری شدن و کاربردی بودن این مقالات برای حل مشکلات کشور و جهان است.»
ایرانبخش تاکید کرد: «این مجموعه‌کارها با برنامه‌ریزی کامل و جلسات، رایزنی و تبادل‌نظر و تحقق برنامه علمی هوشمندی که مبتنی‌بر واقعیت‌های پیش‌رو در راستای دستیابی به وضعیت مطلوب است، امکان‌پذیر خواهد بود.»
نقاط ضعف آزمایشگاه‌ها برطرف می‌شود
مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد با بیان اینکه درحوزه کارشناسی نیز از ماه گذشته مجموعه بازدیدها از آزمایشگاه‌ها را آغاز کردیم، گفت: «ارزیابان، آزمایشگاه‌ها را به‌دقت مورد بررسی قرار می‌دهند و نقاط‌ضعف مجموعه و کم‌وکاستی‌ای که وجود دارد، در راستای برطرف شدن به مسئولان مربوطه اعلام می‌شود. امروز یک اراده جمعی ایجاد شده تا آزمایشگاه‌ها بتوانند سرویس‌دهی لازم را داشته باشند، متاسفانه کرونا باعث شد برخی آزمایشگاه‌ها مغفول بمانند اما امروز با سازوکار تعیین‌شده، به‌زودی خدمات آزمایشگاهی در این آزمایشگاه‌ها هم درحد مطلوب در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد.»
او با بیان اینکه در حوزه آزمایشگاه‌ها یک بخش آزمایشگاه‌های آموزشی و یک بخش مربوط به دوره‌های تحصیلات تکمیلی است، اظهار کرد: «به‌طور مثال درکنار آموزش درسی مانند زیست‌شناسی، یک واحد آزمایشگاهی هم برای آن در نظر گرفته شده تا به درک بهتر مفاهیم کمک کند. البته باید به این مهم توجه کرد که آزمایشگاه‌ها صرفا برای تحصیلات تکمیلی و در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری استفاده می‌شود.» ایرانبخش افزود: «متاسفانه برخی دستگاه‌های آزمایشگاه‌ها خراب بوده که باید قطعات آن جایگزین شوند. در اصل با ارزیابی دقیق از شرایط آزمایشگاه‌ها، برنامه‌ریزی مناسبی را برای این حوزه داریم تا بتوانیم ارائه خدمات قابل‌قبول آزمایشگاهی را شاهد باشیم.»
او با بیان اینکه این اداره‌کل در تلاش است تا بتواند کیفیت خدمات و سطح علمی را ارتقا دهد، اظهار داشت: «ارائه درس روش تحقیق و برخی مباحث مربوط به انجام کار پژوهشی مطلوب درحال پیگیری است. در اصل اداره‌کل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه به‌عنوان یک اداره‌کل ذیل معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی سعی کرده طبق برنامه و ماموریت‌های خود بتواند خدمات‌رسانی لازم را به دانشجویان ارائه دهد.»
هدایت پایان‌نامه‌ها به سمت تولید علم نافع
ایرانبخش در پاسخ به این سوال که ارتقای نظام پژوهش تحصیلات تکمیلی و پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها چگونه تحقق پیدا می‌کند، عنوان کرد: «پایان‌نامه‌ها ظرفیت عظیمی برای هر دانشگاه و درمجموع برای کشور به‌شمار می‌روند، از این‌رو قطعا هدفمندی پایان‌نامه‌ها را دنبال می‌کنیم. خوشبختانه پایان‌نامه‌ها با نظام پایش به مسیری هدایت شدند که باید به حل مسائل کشور کمک کنند. البته بخشی از هدایت این پایان‌نامه‌ها برعهده این اداره کل قرار گرفته و در همین راستا برنامه‌ریزی می‌کنیم پایان‌نامه‌ها را به سمت تولید علم نافع هدایت کنیم، این کار باعث می‌شود پایان‌نامه‌ها بتوانند در حوزه‌های مختلف در مسیر انجام تحقیقات بنیادی قرار گیرند.»
مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه پایان‌نامه‌ها را به سمت کاربردی‌کردن هدایت می‌کنیم، خاطرنشان کرد: «درواقع این پایان‌نامه‌ها به سمت تجاری‌سازی علم و حل مسائل جامعه سوق داده می‌شوند تا بتوان از تمام عواید و منافع آن استفاده کرد.»
مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد درباره شبکه ملی اساتید نیز توضیح داد: «40 درصد اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد در حوزه علوم پایه، مهندسی و کشاورزی فعالیت دارند. طبق سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد باید شبکه علمی پیشتازان دانش را داشته باشیم. حدود 24 هزار عضو هیات‌علمی در دانشگاه داریم که 10هزار استاد مربوط به حوزه علوم مهندسی، علوم پایه، کشاورزی و مابقی در حوزه علوم پزشکی و علوم انسانی هستند. اینها ظرفیت بسیار عظیمی را به‌عنوان بالاترین سطح منابع انسانی برای ما ایجاد می‌کنند که می‌توانند قابلیت‌های متعددی را به منصه‌ظهور برسانند. بنابراین هرکس به‌زعم خود و با توجه به ماموریت‌ها و اهداف سند می‌تواند از این ظرفیت بهره بگیرد.»
او با تاکید بر اینکه شبکه ملی استادان دقیقا براساس رشته‌گرایش‌ها است، اضافه کرد: «شبکه ملی استادان دارای دو بخش است، بخش اول استادمحور و بخش دوم موضوع‌محور است. مثلا اگر در حوزه ژنتیک یک کارخانه یا نهادی دارای یک درخواستی است می‌توانیم این شبکه‌ها را فعال کنیم و به‌طور مثال درباره فلان موضوع در حوزه ژنتیک افرادی که در این حوزه کار کرده‌اند در این شبکه مشخص می‌شوند. طبیعتا اگر برنامه‌ریزی لازم را داشته باشیم به این شبکه اعلام می‌کنیم و تمام کشور این کار را انجام می‌دهند.»
ایرانبخش در پایان تاکید کرد: «اقدامات پژوهشی و تحقیقاتی در بالاترین سطح در این شبکه اتفاق می‌افتد و در حوزه برنامه‌ریزی نیز می‌تواند کارکردهای خود را داشته باشد. درمجموع کل شبکه را احصا کرده و درحال راستی‌آزمایی آن بوده تا درنهایت بتوانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. این شبکه در گام اول استانی است به‌طورمثال همه مهندسان شیمی استان اصفهان یا استان خراسان در آن عضو هستند و به‌زودی شبکه استان‌ها به هم پیوسته و شبکه ملی پیشروان دانش در مدار جریان علمی کشور قرار می‌گیرد. اکنون درحال تهیه آیین‌نامه و بخشنامه‌های آن هستیم و تا سه ماه دیگر عملیاتی می‌شوند.»
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «به دلیل مصادف‌شدن آخرین مهلت دفاع دانشجویان با مراسم اربعین‌حسینی(ع) و به‌منظور مساعدت با دانشجویانی که برای شرکت در آیین مذهبی پیاده‌روی اربعین‌حسینی(ع) به کربلای معلی مشرف می‌شوند، دستورالعمل ساماندهی برگزاری جلسات دفاع دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی زائر کربلا نیز تدوین شد. براین اساس برگزاری جلسات دفاع مشروط به تایید شورای گروه آموزشی مربوطه، استادان راهنما و مشاور مبنی‌بر برآورده‌شدن اهداف پروپوزال و ثبت اطلاعات پایان‌نامه/رساله در سامانه پژوهشیار و با رعایت سایر مقررات آموزشی و پژوهشی و پس از تایید معاونت‌های موضوعی دانشگاه تا تاریخ بیستم مهرماه امکان‌پذیر است.»
مدیرکل امور پژوهشی و پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد در پایان گفت: «یکی‌دیگر از اقدامات‌مان حمایت و پشتیبانی از حضور و فعالیت اثر‌گذار جامعه علمی دانشگاه در هیات‌تحریریه مجلات و کمیته‌های علمی کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی است. همچنین حمایت ویژه از دستاوردهای علمی و پژوهشی شامل مقالات و کتاب به‌تناسب ضریب تاثیر و مرجع بودن آنها در دستورکارمان است. حمایت از نشر کتاب‌های مرجع به زبان فارسی و سایر زبان‌ها به تناسب اهداف، سفارش و پیگیری انتشار مقاله‌های داغ و پراستناد، سفارش و پیگیری انتشار مقاله در 10 نشریه برتر بین‌المللی و پیگیری تالیف کتاب‌های مرجع توسط اعضای هیات‌علمی دنبال می‌شود.»