سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد یکی از معاونت‌های محتوایی است که به شناسایی و ساماندهی و تعالی آموزش‌وپژوهش علوم انسانی می‌پردازد. شاید بتوان گفت مهم‌ترین چشم‌انداز این معاونت، تحول و تعالی علوم انسانی و هنری با رویکرد حکمت‌بنیان است تا نیازهای جامعه رفع شده و پیشرفت کشور در افق 1404 محقق شود. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر یکی از زیرمجموعه‌های این معاونت است که ماموریت‌هایی ازجمله بهروزرسانی سرفصل‌ها، برگزاری کرسی‌های ترویجی و نظریه‌پردازی، کاربردی‌کردن رشته‌ها، حکمی‌سازی علوم انسانی و هنر و ... را دنبال می‌کند. این مرکز در سال تحصیلی جدید برنامه‌های زیادی را در دستورکار خود قرار داده است. مجید شمس، رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت که بهروزرسانی سرفصل‌های دروس، برگزاری دوره‌های توانمندسازی اعضای هیات‌علمی، جلسات کارگروه‌های تخصصی و تالیف و تدوین کتب درسی از مهم‌ترین برنامه‌های این مرکز در سال تحصیلی جدید است. به‌گفته او جدیدترین سرفصل‌ها در سامانه آموزشیار بارگذاری می‌شود و در آخرین بهروزرسانی حدود 40 سرفصل از رشته‌ها در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری از سامانه وزارت علوم گرفته و به گروه‌های تخصصی ارسال شد تا بررسی‌های لازم درخصوص این سرفصل‌ها انجام شود. آنطور که او گفته است تاکنون 75 درصد سرفصل‌ها بازنگری شده و تا پایان شهریورماه بازنگری بقیه سرفصل‌ها نیز به پایان می‌رسد. همچنین او گفت تا آخر امسال تعداد دانشکده‌های موضوعی دانشگاه آزاد اسلامی به 6 دانشکده افزایش پیدا می‌کند؛ هدفی که در سند تحول و تعالی دانشگاه نیز دیده شده است.
مجید شمس، رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد درخصوص برنامه‌های این معاونت در سال جدید گفت: «در حوزه علوم انسانی و هنر، برنامه‌های زیادی را برای شروع سال تحصیلی جدید در دستورکارمان قرار داده‌ایم. یکی از این برنامه‌ها برگزاری جلسات گروه‌های تخصصی مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی است که هم‌اکنون نیز درحال انجام است. این جلسات با تاکید بر بهروزرسانی سرفصل‌ها با رویکرد حکمی‌سازی و بومی‌سازی برگزار می‌شود و طی هفته گذشته و همچنین هفته پیش‌رو، جلساتی با گروه‌های تخصصی در دو نوبت صبح و بعدازظهر برگزار می‌شود.»
لازمه یادگیری عمیق، بحث توانمندسازی اساتید است
او ادامه داد: «با توجه به شروع سال تحصیلی جدید، یکی از موضوعاتی که موردتاکید و اهمیت خواهد بود، بحث یادگیری عمیق یا یادگیری کارآمد است که در دستورکار قرار دارد. یادگیری عمیق نیاز به مولفه‌ها و امکاناتی دارد که ازجمله آنها می‌توان به توانمندسازی اساتید اشاره کرد که درحال حاضر این دوره‌ها برگزار شده و آماده‌ایم تا درطول سال تحصیلی جدید بحث یادگیری عمیق پیاده‌سازی شود.»
او تاکید کرد: «به‌عبارت بهتر یکی از لازمه‌ها و مولفه‌های یادگیری عمیق، بحث توانمندسازی اساتید و برگزاری دوره‌های تخصصی برای اعضای هیات‌علمی است که در تابستان امسال این دوره‌ها برگزار شد.»
جدیدترین سرفصل‌ها در سامانه آموزشیار بارگذاری می‌شود
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد با بیان اینکه بهروزرسانی سرفصل‌ها و بارگذاری جدیدترین سرفصل‌ها در سامانه آموزشیار یکی‌دیگر از اقدامات‌مان در سال تحصیلی جدید خواهد بود، اضافه کرد: «در آخرین بهروزرسانی حدود 40 سرفصل از رشته‌ها در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری از سامانه وزارت علوم گرفته و به گروه‌های تخصصی ارسال شد تا بررسی شده و این گروه‌ها نظرات خود را اعلام کنند. بعد از تایید گروه‌های تخصصی در دو هفته پیش، این سرفصل‌ها در سامانه بارگذاری شده و به اطلاع واحدهای دانشگاهی اعلام شد. به‌طور مثال به واحدها اعلام شد جدیدترین سرفصل در رشته مدیریت دولتی، در سامانه آموزشیار بارگذاری شده و برای دانشجویان ورودی سال 1401 به بعد لازم‌الاجراست.» شمس تاکید کرد: «بهروزرسانی سرفصل‌ها، برگزاری دوره‌های توانمندسازی اعضای هیات‌علمی، جلسات کارگروه‌های تخصصی و تالیف و تدوین کتب درسی از مهم‌ترین برنامه‌ها در سال تحصیلی جدید است. در واقع تاکید شد در رشته‌هایی که از نظر منابع درسی ضعیف هستیم، این کتب درسی مبتنی بر سرفصل‌ها با رویکرد حکمی‌سازی و مهارتی و بومی‌سازی تالیف شوند.»
حرکت از آموزش حافظه‌محور به سمت آموزش‌های عمیق و کارآمد
او اضافه کرد: «بحث یادگیری عمیق را موردتوجه این گروه‌های تخصصی قرار دادیم تا از آموزش حافظه‌محور به سمت آموزش‌های عمیق، کارآمد و کاربردی حرکت کنیم تا دانشگاه را به سمت یک دانشگاه حل‌مساله سوق دهیم. در این صورت فارغ‌التحصیلان دانشگاه دارای مهارت‌ها و دانش‌هایی می‌شوند که می‌توانند از قوه تحلیل، تبیین و تشریح مساله برخوردار باشند و این همان علمی است که امروزه می‌تواند نیاز جامعه را برطرف کند.»
برگزاری دوره‌های بدو خدمت برای اعضای هیات‌علمی
او در ادامه درخصوص توانمندسازی اساتید توضیح داد: «در معاونت علوم انسانی و هنر برگزاری یک‌سری دوره‌های بدو خدمت برای اعضای هیات‌علمی در دستورکار قرار گرفت. این افراد در فراخوان جذب هیات‌علمی ثبت‌نام کرده و فرآیند آنها طی شده و قرار است از مهرماه سال 1401 فعالیت آموزشی خود را آغاز کنند. دوره‌های بدو خدمت مانند دوره روش تدریس، اخلاق حرفه‌ای و... برای این افراد در تابستان برگزار شد.»
برگزاری دوره‌های ضمن‌خدمت اساتید در دانشگاه
شمس در ادامه تصریح کرد: «یک‌سری دوره‌های توانمندسازی ضمن‌خدمت نیز برای اعضای هیات‌علمی وجود دارد. این دوره‌ها برای اساتیدی است که از قبل به استخدام دانشگاه آزاد درآمده و خودشان برای این دوره‌های تخصصی اعلام نیاز می‌کنند. به‌طور مثال دوره تحلیل‌های آماری spss ازجمله این دوره‌ها هستند که اعضای هیات‌علمی علاقه‌مندند در این دوره‌ها شرکت کنند؛ چراکه در رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی نیازمند این تحلیل‌ها هستند. بنابراین براساس اعلام نیازی که از گروه‌ها مطرح می‌شود، این دوره‌ها را تعریف و برگزار کرده و اعضای هیات‌علمی در این دوره‌ها ثبت‌نام کرده و در آن شرکت می‌کنند. این دوره‌ها در زمان کرونا بعضا مجازی بود ولی در سال تحصیلی جدید تلاش‌مان بر حضوری‌بودن این دوره‌ها خواهد بود.» رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد تاکید کرد: «این دوره‌ها موجب دانش‌افزایی اعضای هیات علمی شده و باعث می‌شود تا بر به‌روزترین تکنیک‌ها و مدل‌های آموزشی مسلط شوند و در کلاس، از این مهارت‌ها و تکنیک‌ها برای انتقال مطالب درسی بهره بگیرند.»
2500 عضو هیات‌علمی در دوره‌های متعدد توانمندسازی شرکت کردند
او با بیان اینکه تاکنون 2500 عضو هیات‌علمی در دوره‌های متعدد توانمندسازی شرکت کرده‌اند، اظهار کرد: «امیدواریم این دوره‌ها درطول سال استمرار داشته باشد تا موجب ارتقای کیفیت آموزش شویم.»
هدف‌مان راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی به تعداد بالا در سال نیست
شمس در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به این سوال که چرا تاسیس دانشکده‌های موضوعی با وقفه روبه‌رو شده است، توضیح داد: «قرارمان بر بالارفتن تعداد دانشکده‌های موضوعی نیست؛ درواقع به‌دنبال راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی به تعداد بالا در سال نیستیم بلکه می‌خواهیم اهداف و ویژگی‌هایی که برای راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی موردتاکید معاونت علوم انسانی بوده بوده را پیاده‌سازی کنیم. درحال حاضر پیشنهادهایی مبنی‌بر تاسیس دانشکده‌های موضوعی از استان‌های مختلف به دست ما رسیده است که درحال بررسی آنها هستیم. تاکید داریم حتما گروه‌های آموزشی و رشته‌هایی که زیرمجموعه این دانشکده قرار می‌گیرند با یکدیگر سنخیت و همخوانی داشته باشند. همچنین تعداد اعضای هیات‌علمی و دانشجویان و... همه از مواردی است که برای تاسیس این دانشکده‌ها مدنظر قرار گرفته‌اند.»
او با تاکید بر اینکه راه‌اندازی دانشکده‌های موضوعی دارای شیوه‌نامه و دستورالعمل است، خاطرنشان کرد: «این شیوه‌نامه ابلاغ شده و نظرمان بر ساختار کیفی این دانشکده‌هاست. یعنی به‌دنبال راه‌اندازی دانشکده‌هایی تحت‌عنوان دانشکده‌های موضوعی که اهداف‌مان را محقق نکنند، نیستیم.»
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در پاسخ به این سوال که تاکنون چند دانشکده موضوعی راه‌اندازی شده و چند دانشکده در شرف راه‌اندازی است، گفت: «درحال حاضر دانشکده حکمرانی اسلامی دانشگاه آزاد استان اصفهان فعال است. دانشکده خانواده استان قم نیز حدود 80 درصد فعالیت خود را آغاز کرده است. البته این دانشکده ابلاغ رسمی ندارد اما برای تایید به شورای گسترش رفته و فعلا نیازمند یک‌سری اصلاحات است که تا مهرماه این اصلاحات نیز نهایی می‌شود. دانشکده اقتصاد دیجیتال واحد تهران‌غرب نیز تقاضای خود را ارائه داده و درحال بررسی است.» او اضافه کرد: «استان اصفهان برای راه‌اندازی دانشکده موضوعی فضای مجازی نیز درخواست خود را ارائه داده که در دست بررسی است. دانشکده توسعه سواحل و بنادر در واحد بندرعباس نیز پیشنهاد خود را ارائه داده است. یک‌سری تقسیم‌بندی‌هایی ازجمله نحوه تکمیل شدن کادر هیات‌علمی، رشته‌هایی که قرار است تحت‌پوشش این دانشکده‌ها قرار بگیرند و... بررسی و بعد از انجام اصلاحات که توسط شورای عالی گسترش دانشگاه، مطرح می‌شود این دانشکده‌ها نهایی می‌شوند. فکر می‌کنم تا اواخر آبان این دانشکده‌ها به مرحله نهایی‌شدن برسند.»
تعداد دانشکده‌های موضوعی تا پایان سال به 6 دانشکده می‌رسد
شمس با بیان اینکه تا آخر امسال راه‌اندازی پنج دانشکده موضوعی به تصویب و به مرحله اجرا می‌رسد، عنوان کرد: «این پنج دانشکده به غیر از دانشکده حکمرانی واحد اصفهان خواهد بود و تعداد دانشکده‌های موضوعی دانشگاه آزاد اسلامی به 6 دانشکده تا پایان سال خواهد رسید. این برنامه جزء هدف‌گذاری‌های امسال معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه خواهد بود.»
تاسیس رشته‌های بین‌رشته‌ای در افق 5 ساله دانشگاه
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی درخصوص برنامه پنج‌ساله این مرکز نیز گفت: «یکی از برنامه‌های ما تاسیس رشته‌های بین‌رشته‌ای در افق پنج ساله دانشگاه است؛ کیفی‌سازی سرفصل‌ها، تالیف و تدوین کتب درسی براساس سرفصل‌های تعیین شده و برگزاری همایش‌ها در زمینه‌های مختلف از دیگر برنامه‌های ما در مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر است.»
همایش حکمت اسلامی و علوم انسانی و هنر آبان امسال برگزار می‌شود
او درخصوص همایش‌ها توضیح داد: «برگزاری پیش‌همایش‌های «همایش ملی حکمت اسلامی و علوم انسانی و هنر» است، دنبال می‌شود. اولین همایش سال گذشته برگزار و اختتامیه دومین همایش حکمت اسلامی و علوم انسانی و هنر نیز در آبان سال 1401 برگزار می‌شود. هر استان متولی یک رشته و گروه و پیش‌همایش‌های این همایش در هر استان درحال برگزاری است. در برخی استان‌ها نیز این پیش‌همایش‌ها برگزار شده و مقالات رسیده و داوری شده‌اند. مقالات با کیفیت تعیین شده و به صاحبان مقاله گفته شده تا اصل مقاله را برای ما ارسال کنند. این نوع جدیدی از برگزاری همایش است تا یک همایش در کشور با گستره ملی برگزار شود که همه واحدهای دانشگاهی با آن درگیر هستند.» او درخصوص بهروزرسانی سرفصل‌ها که یکی از برنامه‌های معاونت علوم انسانی و هنر در افق پنج ساله است نیز گفت: «عموما سرفصل‌هایی که در واحدهای دانشگاهی اعمال و اجرا می‌شود گاهی مربوط به چهار یا پنج سال پیش است؛ این سرفصل‌ها براساس به‌روزترین منابع و کاربردی‌ترین عناوین بهروزرسانی می‌شود.» شمس ادامه داد: «یعنی اگر دانشجویی تصمیم دارد در رشته مدیریت بازرگانی تحصیل کند باید با توجه به سرفصل‌های جدید تحصیل کند، زیرا سرفصلی که مربوط به 10 سال پیش است یا عناوین و برخی منابعی که در سرفصل‌ها وجود دارد امروز کاربردی ندارند. بنابراین گروه‌های تخصصی در عناوین درس‌ها، در منابع درسی که تدریس می‌شود و همچنین در تعداد واحدهای درسی، بررسی‌های لازم را انجام داده و اظهارنظر کرده و این سرفصل‌ها را بهروزرسانی کرده و سپس در سامانه آموزشیار برای اجرا بارگذاری شده و به واحدهای دانشگاه اطلاع‌رسانی می‌شود.»
75 درصد سرفصل‌ها بهروزرسانی و بازنگری شده‌اند
رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه افزود: «تاکنون 75 درصد سرفصل‌ها بهروزرسانی و بازنگری شده‌اند. تاکیدمان به گروه‌های تخصصی این است که تا آخر شهریور باقی سرفصل‌ها نیز بازنگری شده و نتایج را به ما اعلام کنند. چون دانشجویان باید با سرفصل‌های به‌روز تحصیل کرده و از عناوین جدید بهره‌مند شوند؛ چراکه برخی سرفصل‌ها منسوخ شده و نباید مورد استفاده قرار بگیرد. به طور مثال در برخی سرفصل‌هایی که طی دو هفته اخیر بارگذاری شده‌اند قید کرده‌ایم که دانشجویان ورودی 1401 به بعد فقط باید از این سرفصل‌ها انتخاب‌واحد کنند.»
بهروزرسانی سرفصل‌ها مبتنی بر حکمی‌سازی خواهد بود
او با تاکید بر اینکه بهروزرسانی سرفصل‌ها مبتنی بر حکمی‌سازی خواهد بود، گفت: «حکمی‌سازی یعنی علم نافع؛ یعنی دروس و منابعی که نفع بشریت و جامعه در آن وجود داشته باشد. این درحالی است که حتی عنوان برخی از علوم نیز منسوخ شده است.»
گروه‌های علمی در سطح کشور تشکیل می‌شوند
شمس در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «تشکیل گروه‌های علمی کشوری یکی از برنامه‌های در درست اجرا در مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر است. ما برای مدیران گروه‌های کشوری حکم زدیم و دوشنبه هفته آینده جلسه‌ای با حضور خسروپناه معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه برگزار شده و احکام مدیران گروه کشوری تقدیم آنها خواهد شد. زیرمجموعه مدیران گروه‌های کشوری، مدیران گروه‌های استانی و زیرمجموعه مدیرگروه‌های استانی مدیرگروه‌های واحدهای دانشگاهی هستند.»
از سلیقه‌ای برخورد کردن با منابع و سرفصل‌ها جلوگیری می‌کنیم
او در پایان گفت: «تشکیل مدیر گروه‌های کشوری برای این است که نظام‌بندی را در دستورکار قرار داده و از پراکندگی جلوگیری کنیم و در نهایت از سلیقه‌ای برخورد کردن با منابع و سرفصل‌ها جلوگیری کنیم. ساختار مدیران گروه‌های کشوری را به این دلیل تشکیل دادیم که اگر قرار است کار نظارت، کیفی‌سازی و ارزیابی روی محتوا و کیفیت انجام بگیرد از طریق مدیران گروه‌های کشوری به سمت مدیران گروه‌های استانی و سپس واحدها باشد. همچنین نظرات و پیشنهادها از واحدها به استان و از استان‌ها به مدیرگروه‌های کشوری ارسال می‌شود. این ارتباط دوطرفه موجب می‌شود بخشنامه‌های صادرشده اجرایی‌تر، علمیاتی‌تر و بومی‌سازی شود. با این ساختار امیدواریم کیفیت آموزش را ارتقا بخشیده و از آموزش سطحی و حافظه‌محور به سمت آموزش و یادگیری عمیق که مبتنی بر حل مساله است، حرکت کنیم و فارغ‌التحصیلان ما قدرت تحلیل و تشریح مطالب را داشته باشند.»