فرهیختگان بعدازظهر دیروز بود که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا طی سخنانی در یک رویداد دانشگاهی، گریزی به مذاکرات وین زد و درخصوص پاسخ مذاکره‌کنندگان کشورمان به پیشنهاد اتحادیه اروپا گفت پاسخ ایران که پاسخ معقولی بود به آمریکا منتقل شد اما این کشور هنوز جوابی نداده است. منظور بورل از پاسخ معقول ایران، پیشنهاد‌هایی بود که مذاکره‌کنندگان کشورمان حدود 10 روز پیش و بعد از پایان آخرین دور مذاکرات وین، پس از مشورت‌هایی در تهران، به‌دست هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا رساندند. حدود 10 روز پیش و در ساعات پایانی دور اخیر گفت‌وگوها بود که رسانه‌های غربی در اقدامی هماهنگ با خبرسازی‌هایی درباره نتیجه مذاکرات، سعی کردند به‌نوعی صحنه‌آرایی کنند که ایران درصورت پافشاری بر مطالبات بحق خود به‌عنوان برهم‌زننده مذاکرات شناخته شود اما همان موقع هم نمایندگان چین و روسیه این مساله را که توافق نهایی شده و آماده امضای طرفین است، رد کردند. در «فرهیختگان» 19مرداد 1401، با عنوان «ایران، چین و روسیه متن مورا را نهایی نمی‌دانند» تحولات آخرین دور گفت‌وگوهای وین را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
ضرب‌الاجل غیررسمی بورل برای آمریکا
جوزپ بورل که روز گذشته پاسخ ایران را معقول خواند، در ادامه سخنان خود، حرف از انتظار طرف‌های 1+4 و ایران برای پاسخ نهایی آمریکا زد. او درباره زمان احتمالی مذاکرات هم گفت احتمالا این هفته برگزار خواهد شد؛ جمله‌ای که از آن برداشت‌های مختلفی شد. برداشت‌هایی که یکی از پرتکرارترین آنها، محتوای توئیت لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال بود. این خبرنگار نزدیک به مذاکره‌کنندگان غربی، تعیین زمان بورل برای بازگشت طرف‌ها به میز مذاکره را به‌نوعی یک ضرب‌الاجل برای طرف آمریکایی خواند و از آن با لفظ «فشار زمان‌بندی» اسم برد. او در توئیتی نوشت: «بورل با تایید پیش‌بینی نشست کمیسیون مشترک وین در هفته گذشته واشنگتن را در مورد زمان‌بندی واکنش تحت‌فشار قرار داد.»
اما این فقط بورل نبود که از «پاسخ معقول» ایران سخن گفت. میخائیل اولیانوف، مذاکرهکننده ارشد روسیه در گفت‌وگوهای وین نیز عصر دیروز در حساب کاربری خود از معقول بودن پیشنهادهای نهایی ایران و انتظار طرف‌ها برای پاسخ آمریکا خبر داد و نوشت: «ایران یک‌هفته پیش پیشنهادهای نهایی و از نظر ما کاملا معقول خود را برای پیش‌نویس تصمیم درباره احیای برجام به سایر شرکت‌‌کنندگان در مذاکرات وین ارائه کرد. امیدواریم بررسی این پیشنهادها در واشنگتن زمان زیادی نبرد.»
سکوت معنادار رژیم‌صهیونیستی
یکی دیگر از اتفاقات ویژه‌ای که در این چند روز انتظار طرف‌های مذاکرهکننده برای پاسخ آمریکا رخ داد، سکوت عجیب مقامات رژیم‌صهیونیستی درخصوص گفت‌وگوها بود. می‌توان گفت یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم اعلام موضع چندروزه مقامات این رژیم، قطعی نبودن جمع‌بندی نهایی وزارت خارجه دولت آمریکا درباره پیشنهاد مطرح‌شده از سوی طرف ایرانی بود. مساله‌ای که نشان داد پیشنهادهای ایران به‌قدری فکر شده بوده که طرف آمریکایی انتظار آن را نداشته است. نکته قابل‌توجه دیگر سکوت کامل دولت‌های عربی متحد آمریکا و رژیم‌صهیونیستی در این رابطه است. البته روز گذشته بالاخره یکی از مقامات عالی‌رتبه رژیم‌صهیونیستی، در واکنش به آخرین تحولات گفت‌وگوهای وین گفت توافقی که با ایران روی آن کار می‌کنند، بد است. بنی‌گانتس، وزیر جنگ رژیم‌صهیونیستی همچنین در ادامه سخنان خود با اشاره تلویحی به درخطر بودن امنیت این رژیم بعد از توافق احتمالی با ایران اظهار کرد: «اسرائیل ناچار است از خود حفاظت کند.»
سناریوهای پیش‌روی واشنگتن
همان‌طور که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، بنای دستگاه سیاست خارجی دولت بایدن و بازوهای رسانه‌ای آن بر این بود که بعد از دور اخیر مذاکرات وین، با استفاده از کلیدواژه «متن نهایی» دست ایران را برای هرگونه پاسخ منفی به هریک از موارد پیشنهادی طرف غربی برای متن توافق ببندند. همچنین با افزایش فشار رسانه‌ای و روانی روی ایران، مذاکره‌کنندگان کشورمان را در موضع ضعف قرار داده و پروژه مقصر جلوه دادن تهران درصورت به بن‌بست رسیدن مذاکرات را در دستور کار قرار داده بودند. برنامه‌ای که با پیشنهادهای معقول مطرح‌شده از سوی ایران به نماینده اتحادیه اروپا به نتیجه مطلوب آمریکایی‌ها نرسید.
اما سناریوهای پیش‌روی دولت آمریکا برای خارج شدن از موضع ضعف در مذاکرات هسته‌ای و همچنین کاهش فشارهای سیاسی داخلی این کشور که دموکرات‌ها و سناتورهای نزدیک به بایدن را در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در شرایط سختی قرار داده است، چندان گسترده نیست. این سناریوها در چند مورد محدود خلاصه می‌شود؛ یک آنکه طرف آمریکایی با کل این پیشنهادها موافقت کند. اتفاقی که با توجه به فشار لابی‌های صهیونیستی و درگیری‌های داخلی آمریکا بعید به‌نظر می‌رسد. راه دوم آن است که طرف غربی به تمام پیشنهادهای معقول ایران پاسخ رد بدهد که در این صورت هم چالش به بن‌بست رسیدن مذاکرات طرف غربی را تهدید می‌کند. اتفاقی که بیش از هرچیز سه کشور اروپایی را در آستانه فصل سرما و نیاز جدی‌شان به کاهش قیمت سوخت با چالش‌هایی اساسی روبه‌رو خواهد کرد. سناریوی دیگر هم پاسخ مشروط آمریکا به پیشنهادهای مطرح‌شده از سوی کشورمان است؛ سناریویی که با توجه به رویکرد دولت بایدن از ابتدای ریاست‌جمهوری او چندان دور از انتظار به‌نظر نمی‌رسد.
نکته نهایی آنکه زمانی می‌توان گفت توافق صورت گرفته یا پیش‌نویس توافق آماده شده است که همه طرف‌های توافق ازجمله ایران هم آن را آماده شده و نهایی بدانند. با توجه به همه این شرایط و با نگاهی واقع‌بینانه می‌توان گفت توپ درحال‌حاضر در زمین طرف آمریکایی است و این طرف‌های 1+4 و همچنین ایران هستند که منتظر پاسخ نهایی مذاکره‌کنندگان آمریکایی‌اند نه برعکس.
در ادامه با هدف بررسی بیشتر سناریوهای پیش روی آمریکا در ارائه پاسخ خود به پیشنهادهای ایران درخصوص متن توافق احتمالی، به گفت‌وگو با دو تن از کارشناسان پرداخته‌ایم. علیرضا کوهکن، کارشناس مسائل بین‌الملل و میثم مهرپور، کارشناس اقتصاد سیاسی با تشریح تحولات شکل‌گرفته در جریان مذاکرات وین، سرنوشت احتمالی این گفت‌وگو را مورد بررسی قرار داده‌اند.
در این رابطه بیشتر بخوانیم:
تقدیس و تحریف ممنوع (لینک)
آمریکا باید هزینه خروج از برجام را بپردازد(لینک)
برجام در بهترین حالت یک مُسَکِن برای اقتصاد ایران است(لینک)
آمریکا نهایتا شرایط ایران را می‌پذیرد(لینک)