سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: پایاننامه آخرین مرحله و شاید مهمترین بخش کسب مدرک کارشناسی‌ارشد است. دانشجویان مدت‌زمان مشخصی درگیر انجام پژوهش پایاننامه و نوشتن آن می‌شوند و در پایان نوبت به این می‌رسد که در جلسه دفاع پایاننامه حاضر شده و از کار و تحقیق خود در مقابل استادان داور دفاع کنند. ازاین‌رو می‌توان جلسه دفاع را یکی از مهمترین جلسات برای دانشجویان مقطع ارشد و دکتری دانست؛ به همین دلیل است که دانشجویان باید برای این جلسه آمادگی لازم را داشته باشند تا زحمات آنان هدر نرود. برای آمادگی برای جلسات دفاع راهکارهای زیادی وجود دارد و مسئولان بسیاری از دانشگاه‌ها تلاش کرده‌اند این مرحله را برای دانشجویان خود آسان کنند. برگزاری جلسات پیشدفاع همان راهکاری است که اکثر دانشگاه‌ها برای اینکه دانشجو آمادگی لازم برای جلسه دفاع نهایی یا همان جلسه دفاع پایاننامه را پیدا کند، درنظر گرفته‌اند.
روند به این‌صورت است که دانشجو در جلسه‌ای با عنوان «پیشدفاع» حاضر شده و با شرایط جلسه دفاع آشنا شده و از دستاوردهای علمی خود دفاع میکند. در جلسات پیشدفاع دانشجو در حضور یک تیم چندنفره از استادان قرار گرفته و گزارش کار خود را بیان میکند. دانشگاه آزاد اسلامی نیز مدتی است برگزاری این جلسات را در دستورکار خود قرار داده تا کیفیت رساله‌های دانشجویان افزایش پیدا کند. روند کار به این‌صورت است که دانشجو برای شرکت در این جلسات ابتدا مستندات خود را در زمان مقرر در سامانه پژوهشیار بارگذاری میکند. وقتی اطلاعات در سامانه بارگذاری شد، اطلاعات به وادافا یعنی سامانه واحد الکترونیک ارسال میشود. درنهایت در یک تاریخ مشخص سامانه باز شده و کلاس‌ها و دفاع‌های مجازی شکل می‌گیرد و دانشجویان از پایاننامه خود دفاع می‌کنند.
هیات تخصصی در هر رشته‌گرایش تحصیلی دانشجو نیز شامل 9 نفر از اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های کشور است که کفایت یا عدم کفایت پیشدفاع با رای نصف به‌علاوه یک حاضر در جلسه مشخص میشود. در بازه‌های ثبت‌‌نامی مشخص دانشجویان میتوانند با مراجعه به سامانه وادافا تاریخ و زمان موردنظر خود برای برگزاری جلسه پیشدفاع متمرکز را رزرو کنند.
اما چندی است که به نحوه برگزاری این جلسات انتقاداتی وارد شده است. برخی دانشجویان که نتوانسته‌اند کفایت خود را از تیم داوران جلسات پیشدفاع دریافت کنند به نحوه برگزاری این جلسات انتقاد داشته‌اند. به جز دانشجویان روسای برخی استان‌های دانشگاه نیز اخیرا نسبت به جلسات پیشدفاع انتقاداتی مطرح کرده‌اند. محمد علی‌اکبری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به انتقادات پیش‌آمده در جلسات پیشدفاع پاسخ داد. او تغییر 20 یا 30درصدی تیم را لازم و ضروری می‌داند و می‌گوید چاره‌ای نیز وجود ندارد، زیرا درغیر این‌صورت ممکن است تنها 10 نفر برای دانشگاه تصمیم‌گیری کنند. اتفاقی که باعث برخی حاشیه‌ها برای دانشگاه خواهد شد.
تمام رساله‌های دکتری در مکانیسم جلسات پیشدفاع بررسی میشود
علی‌اکبری، مجری طرح پایش و رئیس باشگاه پژوهشگران و نخبگان دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص برگزاری جلسات پیشدفاع گفت: «یکی از مشکلاتی که در دانشگاه آزاد اسلامی وجود داشت این بود که برخی پایاننامهها و رساله‌های دکتری از کیفیت لازم برخوردار نبودند؛ به همین دلیل مکانیسمی را با عنوان پیشدفاع متمرکز پیش‌بینی کردیم تا تمام رساله‌های دکتری دانشگاه آزاد در این مکانیسم بررسی شده و سپس بتوانند کفایت یا عدم کفایت را دریافت کنند.»
او ادامه داد: «در این فرآیند مطمئن می‌شویم که روال به‌درستی پیش می‌رود یا خیر؛ یعنی رساله به‌درستی نوشته شده و قابلیت رساله بودن را دارد یا خیر. بعد از انجام این فرآیند، دانشجو می‌تواند مانند روال گذشته از پایاننامه خود دفاع کند.»
هدف‌مان افزایش کیفیت در انجام رساله‌های دکتری است
مجری طرح پایش با بیان اینکه هدف ما افزایش کیفیت در انجام رساله‌های دکتری است، اظهار کرد: «در پیشدفاع هدف ما این است متوجه شویم پروپوزالی که تعریف شده آیا به یک نتیجه مشخص (آن نتیجه لزوما مقاله و خروجی نیست اما قابلیت رساله شدن را دارد) رسیده است یا خیر. به همین دلیل برگزاری جلسات پیشدفاع را برنامه‌ریزی کردیم.»
علی‌اکبری اضافه کرد: «اتفاقی که افتاد، واکنش‌های متفاوتی را به برگزاری این فرآیند در پی داشت. برخی به‌درستی به نحوه برگزاری این جلسات نقد دارند و یک‌سری از افراد نیز از برگزاری پیشدفاع حمایت کرده و اعلام می‌کنند دانشجو در این فرآیند مجبور میشود با استاد خود صحبت کرده و با یکدیگر وقت گذاشته و پروپوزال را عمیق‌تر و دقیق‌تر بنویسد.»
استادان زمان بیشتری به رساله‌های دانشجویان اختصاص دادند
او با بیان اینکه در فرآیند برگزاری جلسات پیشدفاع استادان وقت بیشتری برای دانشجویان گذاشتند، توضیح داد: «به‌عبارت بهتر این فرآیند باعث شد دانشجویان فن بیان را بیاموزند و بتوانند در جلسات پیشدفاع موضوعات را به‌راحتی بیان کنند. همچنین باعث شد رساله‌نویسی دقیق‌تر از گذشته انجام شود، زیرا هفت داور این رساله را مطالعه کرده و اظهارنظر می‌کنند و دانشجو و استادان باید به آن پاسخ دهند.»
مشکلاتی داشتیم اما به بلوغ در فرآیند پیشدفاع رسیدیم
مجری طرح پایش و رئیس باشگاه پژوهشگران و نخبگان دانشگاه آزاد درباره چالش‌ها و مشکلات فرآیند پیشدفاع، گفت: «جلسات پیشدفاع باعث یک‌سری اتفاقات خوب شد که هدف‌مان همین بود. اما یک‌سری اتفاقات نیز افتاد که به‌مرور زمان تلاش کردیم این مشکلات را حل کنیم. این مشکلات از مسائل سامانه‌ای تا اجرایی بود ولی الان به یک بلوغ در این فرآیند رسیده‌ایم. در این میان یک‌سری مسائل شخصی وجود دارد؛ مثلا وقتی هفت استاد برای یک رساله درنظر گرفته میشود، ممکن است نظرات این افراد با یکدیگر متفاوت باشد.»
او خاطرنشان کرد: «این اختلاف‌نظرها که تا حدود زیادی سلیقه‌ای است، به‌عنوان مشکل از سوی برخی افراد مطرح میشود که من این اختلاف‌نظر را مشکل نمی‌دانم. البته واقعا با یک‌سری از مشکلات مواجه بودیم؛ مثلا گاهی اوقات جبهه‌گیری‌های بسیار شدیدی مطرح بود که ما بررسی‌های لازم در این خصوص را انجام دادیم و دانشجو مجدد در جلسه پیشدفاع و در مقابل یک تیم دیگر حاضر شده و کفایت لازم را کسب کرده است.»
تلاش کرده‌ایم جانب انصاف را رعایت کنیم
علی‌اکبری با تاکید بر اینکه همواره تلاش کرده‌ایم جانب انصاف را رعایت کنیم، توضیح داد: «البته یک‌سری از مسائل در حیطه اختیار ما نیست و به نحوه برگزاری جلسات، نحوه برخورد دانشجو و نظرات استادان نیز بستگی دارد. ولی بررسی بخشی از جلسات در حیطه اختیارات ما قرار دارد و در این بخش به بررسی مشکلات پرداخته‌ایم تا متوجه شویم چگونه می‌توان مشکلات را روزبه‌روز کمتر کرد.»
او با بیان اینکه تلاش می‌کنیم به افراد نحوه برگزاری درست جلسات را آموزش دهیم، ادامه داد: «به‌طور مثال به استادان گفته‌ایم که درمورد پروپوزال سوال نپرسند و سوالات‌شان معطوف به خروجی پروپوزال باشد. با این اوصاف ممکن است یکی از داوران سر جلسه پیشدفاع سوالی را مطرح کند که مربوط به پروپوزال باشد که نمی‌توانیم در این خصوص کاری کنیم.»
اضافه شدن ناظران و تاریخچه به سامانه پیشدفاع
مجری طرح پایش و رئیس باشگاه پژوهشگران و نخبگان دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه مشکلات ساختاری و سامانه‌ای را رفع کرده‌ایم، اضافه کرد: «به‌طور مثال پیش از این صورت‌جلسه صادر می‌کردیم اما برای داوران جدید ارسال نمی‌کردیم؛ اما الان در سامانه هر دانشجو یک تاریخچه برای خود داشته و در هر گروهی عدم کفایت دریافت کند، به این تاریخچه اضافه میشود. درواقع در این تاریخچه نوشته میشود که دانشجو، فلان پایاننامه را نوشته و چه ایراداتی به پایاننامه او وارد شده است.»
او عنوان کرد: «داوران میتوانند ایرادات قبلی پایاننامه دانشجو را دیده و با یکدیگر همفکرتر شوند. همچنین سامانه نیز ارتقا داده شد و بعد از مدتی در سامانه ناظر گذاشتیم. یعنی الان یک‌سری افراد بدون اینکه داور باشند، به‌عنوان عضو هیات‌علمی دانشگاه وارد سامانه شده و نحوه برگزاری جلسات را بررسی می‌کنند و نتیجه را به ما گزارش می‌دهند.»
بیشترین نقد‌ها درخصوص کمیته داوران است
علی‌اکبری توضیح داد: «البته برخی استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی به نحوه برگزاری جلسات پیشدفاع نقد دارند؛ بیشترین نقد نیز درخصوص تغییر کمیته داوران است. این نقد تا حدودی درست است اما در اینجا توجه به چند نکته ضروری است. اول اینکه کمیته داوران نمی‌تواند ثابت باشد؛ اگر یک تیم برای یک سال به‌صورت ثابت باشد با مشکلات حاشیه‌ای مواجه خواهیم شد.»
او افزود: «بنابراین کمیته داوران باید تغییر کرده و به‌طور مثال 20درصد اعضا متغیر باشند. اگر تمام تیم تغییر کند برخی دانشجویان معترض شده و اعلام می‌کنند چرا تمام اعضای تیم تغییر کرده‌اند؛ برعکس این موضوع نیز وجود دارد. اگر اعضای تیم تغییر نکند نیز برخی دانشجویان که عدم کفایت دریافت کرده‌اند، معترض شده و اعلام می‌کنند افراد تیم باید تغییر کند.»
تغییر 30-20درصدی کمیته داوران را لازم و ضروری می‌دانم
مجری طرح پایش و رئیس باشگاه پژوهشگران و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: «برخی روسای دانشگاه آزاد اسلامی استان به تغییر کمیته داوران انتقاد دارند و هرکدام نظرات دانشجویان موفق یا مخالف تغییر تیم را نقد می‌کنند؛ اما بنده معتقد به تغییر تیم بوده و تغییر 20 یا 30درصدی تیم را لازم و ضروری می‌دانم و چاره‌ای نیز وجود ندارد، زیرا درغیر این‌صورت ممکن است 10 نفر بخواهند برای دانشگاه آزاد تصمیم بگیرند.»
علی‌اکبری در ادامه سخنان خود درخصوص روند برگزاری جلسات پیشدفاع نیز توضیح داد: «دانشجو در ابتدا کار خود را از سامانه پژوهشیار آغاز کرده و پایاننامه و مدارک لازم را در سامانه بارگذاری کرده و تاییدات را دریافت میکند. وقتی اطلاعات در سامانه بارگذاری شد، کار دانشجو در پژوهشیار به اتمام رسیده است. در این مرحله در یک روز اطلاعات به وادافا یعنی سامانه واحد الکترونیک ارسال میشود.»
او درخصوص مزیت سامانه وادافا گفت: «مدیران کل معاونت‌های موضوعی، کمیته‌هایی را که تعیین کرده‌اند، ثبت‌نام می‌کنند. بنابراین در سامانه وادافا دو اقدام صورت می‌گیرد؛ اول اینکه یک‌سری کمیته‌ها در آن تعریف میشود و دانشجویانی که ما از سمت پژوهشیار برای آنها ارسال می‌کنیم. من در کمیته‌ها هیچ دخالتی ندارم و کمیته‌ها توسط معاونت‌های موضوعی نوشته میشود. در پژوهشیار نیز دخالتی نداشته و تنها اطلاعات را ارسال می‌کنم.»
او اضافه کرد: «بنابراین فرآیند به این‌صورت است که اطلاعات در سامانه وادافا بارگذاری میشود و در یک تاریخ مشخص سامانه باز میشود و کلاس‌ها و دفاع‌های مجازی شکل می‌گیرد و دانشجویان از پایاننامه خود دفاع می‌کنند. پیش از این مرحله هم مشخص میشود که دانشجو در چه روز و تاریخی می‌تواند در جلسه دفاع شرکت کند.»
بالا بردن کیفیت پایاننامهها مهمترین هدفی بود که به آن رسیدیم
مجری طرح پایش و رئیس باشگاه پژوهشگران و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «در جلسات پیشدفاع افراد زیادی درگیر می‌شوند. تقریبا 50 نفر در سازمان مرکزی دانشگاه، 20 نفر در واحد الکترونیک و بیش از 200 کمیته درگیر برگزاری جلسات پیشدفاع می‌شوند. تعداد زیادی از استادان درگیر جلسات پیشدفاع می‌شوند. در هر کمیته پیشدفاع تقریبا 7 تا 10 نفر درگیر پیشدفاع می‌شوند.»
علی‌اکبری در ادامه با بیان اینکه بالا بردن کیفیت پایاننامهها مهمترین هدفی بود که با برگزاری این جلسات به آن رسیدیم، گفت: «به‌دنبال این هستیم که کیفیت رساله‌ها را افزایش دهیم. وقتی کیفیت رساله‌ها افزایش پیدا کند یعنی رساله با دقت بیشتری نوشته شده و استادراهنما حداقل یک‌بار رساله را مطالعه کرده است. یعنی حس مسئولیت بیشتری نسبت به قبل در رساله دانشجویان شکل گرفته است. بنابراین وقتی می‌گوییم به‌دنبال افزایش کیفیت در رساله‌ها هستیم عملا ثمره آن به دانشجو می‌رسد و فکر می‌کنم برگزاری این جلسات به نفع دانشجویان خواهد بود.»
75درصد دانشجویان از برگزاری جلسات پیشدفاع رضایت داشته‌اند
او عنوان کرد: «آمار نیز نشان می‌دهد 70 تا 75درصد دانشجویان از برگزاری جلسات پیشدفاع رضایت داشته‌اند. دانشجویان در وادافا نظارت خود را اعلام کرده‌اند که این آمار نشان‌دهنده رضایت 75درصدی دانشجویان است.»
او در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص طرح پایش نیز گفت: «در سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی عنوان شده است که واحدها باید در سال اول 20درصد در برنامه علمی مشارکت داشته باشند و این عدد در سال سوم باید به 30درصد برسد. این عدد در افق پنج‌ساله دانشگاه باید به 70درصد برسد.»
او در پاسخ به اینکه الان چند درصد به این هدف نزدیک شده‌ایم، گفت: «در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز به 19درصد و در استان قم به 16درصد رسیده‌ایم. در برخی استان‌ها به هدف 20درصدی هم رسیده‌ایم.»
نظام موضوعات علوم و فنون همگرا به پایش اضافه شد
مجری طرح پایش و رئیس باشگاه پژوهشگران و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: «علوم‌وفنون همگرا یکی از نظام موضوعات جدیدی است که به سامانه پایش اضافه شده است.»
راه‌اندازی سامانه اصالت‌سنج دانشگاه آزاد در آغاز سال جدید تحصیلی
او در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص سامانه اصالت‌سنج نیز گفت: «سامانه اصالت‌سنج در مرحله نهایی شدن است و در پایان مردادماه به‌صورت آزمایشی بالا آمده و بعد از یک ماه تست از اول مهرماه یا ابتدای آبان‌ماه راه‌اندازی میشود. این سامانه اصالت‌سنجی کرده و اگر پایاننامهها و رساله‌ها همپوشانی داشته باشند، به ما گزارش می‌دهد.»