یگانه عرب، خبرنگار گروه دانشگاه: دست‌یابی به پیشرفت حوزه علم و فناوری‌های جدید، دسترسی محققان و فعالان این حوزه را به انجام روند پژوهش‌های کاربردی منظم و تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته و استاندارد طلب می‌کند تا محققان و دانشمندان با تسهیل دسترسی در امکانات، روند فعالیتی خود را سرعت ببخشند. ظرفیت‌های عظیم آزمایشگاهی و زیرساختی در کشور وجود دارد و سرمایه‌گذاری بسیاری نیز برای خرید دستگاه‌ها و تجهیز آزمایشگاه‌ها صورت می‌گیرد، اما گاهی دسترسی به این پتانسیل، محدود و سخت است یا گاهی بهره‌مندی از تجهیزات و زیرساخت‌ها به دلیل پراکندگی جغرافیایی آزمایشگاه‌ها، ممکن نیست.
در این‌راستا، شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، با هدف افزایش بهره‌وری زیرساخت‌های آزمایشگاهی کشور، پلتفرم به اشتراک‌گذاری دستگاه‌ها و ارائه خدمات آزمایشگاهی و حمایت از توسعه کمی و بهبود کیفی خدمات آزمایشگاهی، شبکه‌ای جامع از توانمندی‌های آزمایشگاهی کشور در حوزه فناوری‌های پیشرفته و راهبردی را از ابتدای تیرماه سال 1393 راه‌اندازی کرده‌است؛ اقدامی که به‌عنوان یکی از راهکارهای مدیریت این جریان عمل می‌کند تا تمام مجموعه‌های آزمایشگاهی ضمن تعامل و مشارکت با یکدیگر، خدمات‌رسانی گسترده‌تری در کشور داشته باشند و سیستم خدمات‌دهی آزمایشگاه‌ها کارآمد باشد.
البته یکی از قابلیت‌های خوب این شبکه، این است که از طریق باشگاه مشتریان، روند دریافت ارائه پژوهانه و یارانه‌های متنوع به اعضای هیات‌علمی و دانشجویان برای دریافت خدمات از مراکز عضو شبکه را تسهیل کرده‌است. در این شبکه، خدمات آزمایشگاهی متنوعی مانند حوزه‌های فنی و مهندسی، شیمی، هوافضا، معدن؛ حوزه محیط‌زیست، کشاورزی، زیست فناوری و پزشکی و... عرضه می‌شود. درخصوص دامنه پوشش این شبکه باید گفت که گستره آن شامل آزمایشگاه‌های خدماتی است و آزمایشگاه‌های پژوهشی و آموزشی را شامل نمی‌شود. این شبکه علاوه‌بر پوشش فعالیتی مراکز آزمایشگاهی زیرمجموعه سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌ها، مراکز آزمایشگاهی بخش خصوصی را نیز به عضویت خود می‌پذیرد؛ البته بخش‌های آزمایشگاهی وابسته به انواع موسسات تحقیقاتی و آموزش عالی اعم از دانشگاه، پژوهشگاه، مرکز تحقیقاتی و... همچون آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی که در این شبکه عضو بوده، می‌توانند حضور داشته و فعالیت کنند. البته باید اشاره کرد که آزمایشگاه‌های عضو شبکه، به‌صورت سالانه مورد بررسی عملکردی قرار می‌گیرند، این ارزیابی نیز در سه محور مشتری‌مداری، کارکرد و همکاری شبکه‌ای سنجیده و امتیازدهی می‌شود. مراکز آزمایشگاهی نیز براساس امتیاز کسب شده در این ارزیابی، رتبه‌بندی خواهند شد؛ تا جایی که این رتبه‌بندی، معیار اصلی برای حمایت از مراکز آزمایشگاهی خواهد بود. در این گزارش با مجتبی نسب، دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری درخصوص نحوه عملکرد این شبکه، نقش‌آفرینی‌های آن در تحقق شعار سال«تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین»، روند فعالیتی آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی در این شبکه، ارائه خدمات و تسهیلات به آزمایشگاه‌های عضو و... گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
40 درصد اعضای شبکه آزمایشگاهی را بخش خصوصی تشکیل دادند
روند فعالیتی شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی به چه صورت است و درحال حاضر چه عملکردی دارد؟
شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، فعالیت خود را از سال 1393 شروع کرده است. این شبکه به‌عنوان یک نهاد فرابخشی و ملی در کشور فعالیت می‌کند و هدف آن، افزایش بهره‌وری زیرساخت‌های آزمایشگاهی کشور است. با توجه به اینکه این شبکه از فعالیت آزمایشگاه‌ها حمایت و پشتیبانی می‌کند و تمامی مجموعه‌های آزمایشگاهی فعال در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و همچنین بخش خصوصی نیز می‌توانند در این شبکه عضو شده و فعالیت کنند، تمایل به عضویت و حضور در شبکه آزمایشگاهی کشور روزبه‌روز افزایش پیدا کرده است؛ به‌طوری که در سال گذشته، تعداد 376 آزمایشگاه به اعضای فعال این شبکه اضافه شد و در سه ماه گذشته سال 1401 نیز تعداد 86 آزمایشگاه به جمع شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی اضافه شدند. البته نکته حائز اهمیت این است که، بیش از 40 درصد اعضای شبکه آزمایشگاهی را بخش خصوصی تشکیل داده که به صورت فعال در این مجموعه مشارکت می‌کنند. از میان آزمایشگاه‌های مستقر در شبکه، 28 درصد آزمایشگاه‌های مراکز تابعه وزارت علوم و دیگر اعضای شبکه آزمایشگاهی از سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های کشور هستند که فعالیت می‌کنند.
گستردگی شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی تا چه اندازه استان‌های کشور را پوشش می‌دهد؟
درحال حاضر، شبکه آزمایشگاهی در 140 شهر از تمام استان‌های کشور، آزمایشگاه فعال و مشارکت‌کننده در این شبکه دارد.
فعالیت 1327 مجموعه در شبکه آزمایشگاهی
این شبکه آزمایشگاهی درحال حاضر چه تعداد آزمایشگاه و در چه حوزه‌هایی تحت‌پوشش خود دارد؟
درحال حاضر، تعداد 1327 مجموعه آزمایشگاهی در شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی عضو هستند و بیش از 26000 دستگاه را از طریق این شبکه که پل ارتباطی میان آزمایشگاه‌هاست، به اشتراک گذاشته‌اند. آزمایشگاه‌های عضو شبکه در حوزه‌های فنی و مهندسی همچون مکانیک، مواد و متالورژی، برق و الکترونیک شیمی، هوافضا، معدن؛ حوزه محیط‌زیست، کشاورزی و گیاهان دارویی؛ حوزه‌های زیست فناوری و پزشکی مانند داروسازی، سلول‌های بنیادی، مهندسی بافت؛ حوزه‌های علوم شناختی و مغز؛ صنایع‌دستی، موادغذایی و... فعالیت می‌کنند. درواقع تنها آزمایشگاه‌های بالینی(تشخیص طبی و بیمارستانی) که به‌صورت مستقیم به بیماران و مراجعه‌کنندگان خود خدمات ارائه می‌کنند، در این شبکه عضویت نداشته و فعالیت نمی‌کنند.
سالانه بیش از 2 میلیون خدمت در شبکه آزمایشگاهی ارائه می‌شود
این مجموعه تاکنون چه میزان خدمات اعتباری و حمایتی به آزمایشگاه‌های تحت پوشش خود ارائه کرده است؟
بیش از 11000 عنوان آزمون متنوع توسط اعضای شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی برای ارائه به متقاضیان به اشتراک گذاشته شده است. سالانه بیش از 2 میلیون خدمت در شبکه آزمایشگاهی ارائه می‌شود. از این مقدار، با حمایت معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، سالانه بیش از 300 میلیارد ریال یارانه حمایتی برای دریافت خدمات آزمایشگاهی به اعضای هیات‌علمی و دانشجویان تخصیص داده می‌شود.
ارائه خدمات مالی و مشاوره تخصصی به اعضای شبکه آزمایشگاهی
شبکه آزمایشگاه‌های فناوری‌های راهبردی معاونت علمی چه خدمات و تسهیلاتی را به آزمایشگاه‌های مستقر در شبکه ارائه می‌کند؟
باتوجه به نیازهای متنوع آزمایشگاه‌ها، شبکه آزمایشگاهی نیز سعی کرده است حمایت‌های خود را برای کمک به تامین این نیازها تنظیم کند. حمایت‌هایی همچون کمک به نگهداری، تعمیر و کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی، حمایت از آموزش کارشناسان آزمایشگاه‌ها و به اشتراک‌گذاری دانش و تجربه آنها، حمایت از استقرار استانداردهای آزمایشگاهی، حمایت از توسعه زیرساخت و ارتقای تجهیزات آزمایشگاهی و... . البته باید اشاره کرد که این حمایت‌ها در دو قالب ارائه مشاوره‌های تخصصی و تخصیص کمک‌های مالی به اعضا انجام می‌شود.
شبکه آزمایشگاهی، بازوی قدرتمند کشور در نظارت برتوسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی
پیشنهاد شما برای بهبود عملکرد و فعالیت‌های این شبکه آزمایشگاهی چیست؟
باتوجه به اینکه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری، اطلاعات جامعی از زیرساخت‌های آزمایشگاهی کشور را جمع‌آوری کرده است و بیش از 10 هزار نفر مدیر، کارشناس و متخصص آزمایشگاهی در این شبکه فعالیت می‌کنند، باید گفت این مجموعه می‌تواند به‌عنوان یک بازوی قدرتمند با سازمان‌ها و نهادهای بالادستی کشور در سیاستگذاری و نظارت بر توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی کشور، نفش‌آفرینی کرده و عمل کند. البته همکاری متقابل سازمان‌ها نیز در تشویق و ترغیب آزمایشگاه‌های زیرمجموعه خود به عضویت در این شبکه و همچنین پرهیز از هزینه‌کرد و سرمایه‌گذاری‌های موازی و غیرضروری برای ایجاد و توسعه آزمایشگاه‌ها و مدیریت منابع در این زمینه با همراهی شبکه آزمایشگاهی، می‌تواند به گسترش شبکه و تحقق اهداف کلان کشور در این زمینه، کمک قابل‌توجهی داشته باشد که تاثیرات آن نیز در آینده نمایان خواهد شد.
آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد 14 درصد شبکه آزمایشگاهی کشور را تشکیل می‌دهند
با توجه به اینکه بخشی از آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی در این شبکه حضور دارند، دانشگاه آزاد اسلامی چه تعداد آزمایشگاه در این شبکه دارد؟ عملکرد شبکه آزمایشگاه‌های این دانشگاه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
یکی از اقدامات ارزشمند دانشگاه آزاد اسلامی، شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های واحدهای مختلف خود در سراسر کشور است. انجام این اقدام نیز موجب شده تا پایش فعالیت‌ها و مدیریت درست برای بهره‌وری سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، امکان‌پذیر باشد. باتوجه به شکل‌گیری تعامل و مشارکت بین شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی و شبکه آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی، عضویت آزمایشگاه‌های دانشگاه از سراسر کشور در شبکه آزمایشگاهی راهبردی، سرعت گرفته است. تاکنون از 150 واحد دانشگاه آزاد اسلامی که دارای آزمایشگاه یا زیرساخت‌های آزمایشگاهی هستند، تعداد 77 واحد در شبکه آزمایشگاهی عضو شده‌اند که درمجموع، 14 درصد از اعضای شبکه آزمایشگاهی را تشکیل داده که درحال فعالیت در این مسیر هستند.
در شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی بخشی به‌نام شبکه‌های سازمانی دارد، بفرمایید این شبکه‌سازی در چه راستایی بود و این شبکه‌ها چه فعالیتی را انجام می‌دهند و آیا با یکدیگر تعامل دارند، یا خیر؟
همان‌طور که آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی در این شبکه عضو بوده و به‌صورت فعال عمل می‌کند، همانند سایر سازمان‌ها و ارگان‌های کشور نیز به‌منظور مدیریت درست منابع و زیرساخت‌های آزمایشگاهی خود، نیازمند گردآوری و یکپارچه‌سازی اطلاعات این آزمایشگاه‌ها هستند. بر همین اساس، طبق توافقاتی که با سایر سازمان‌های کشور انجام شده، زیرشبکه‌هایی در شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی ایجاد شده است که آزمایشگاه‌های تابعه سازمان‌ها را نمایش می‌دهد. وزارت جهاد کشاورزی برای شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های مراکز تحقیقاتی، وزارت آموزش‌وپرورش برای شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی و وزارت بهداشت برای شبکه‌سازی آزمایشگاه‌های جامع تحقیقات خود در سراسر کشور، نمونه‌هایی از این سازمان‌ها بوده است که در شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی حضور داشته و فعالیت می‌کنند.
تسهیل دسترسی به آزمایشگاه‌های آزمون محصولات، اقدام شبکه آزمایشگاهی در سال 1401
با توجه به نام‌گذاری سال ۱۴۰۱، نقش‌آفرینی این شبکه درخصوص تحقق شعار و نقشه راه سال جاری به چه صورت خواهد بود؟
ورود محصولات به بازار و رونق گرفتن تولید، نیازمند دسترسی به خدمات آزمایشگاهی باکیفیت برای ارزیابی محصولات و همچنین آزمون ایده‌های تحقیق و توسعه است. شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی نیز تلاش کرده است در راستای تحقق اهداف کشور، دسترسی به آزمایشگاه‌های ارائه‌کننده خدمات تست و آزمون محصولات را فراهم و روند انجام آن را برای اعضای شبکه تسهیل کند. همکاری نزدیک‌تر با اداره‌کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت، همکاری با سازمان غذا و دارو و همچنین سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات برای آزمون تجهیزات الکترونیکی، ازجمله این فعالیت‌هاست.
هدایت آزمایشگاه‌های بخش خصوصی برای دریافت اعتبارنامه «دانش‌بنیان» و ایجاد سازوکارهای حمایتی برای توسعه فعالیت و کسب‌وکار آزمایشگاه‌ها نیز در برنامه فعالیت شبکه آزمایشگاهی قرار داده شده است. همچنین باید اشاره کرد که با هماهنگی ایجاد شده میان شبکه آزمایشگاهی و صندوق نوآوری و شکوفایی، شرکت‌های دانش‌بنیان برای آزمون محصولات خود در آزمایشگاه‌های عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، می‌توانند تا 70 درصد از هزینه‌های خود در این زمینه را از این صندوق دریافت کنند.
خدمات مرکز نوسازی و تعمیر تجهیزات آزمایشگاهی توسعه پیدا می‌کند
شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی چه برنامه‌ریزی‌هایی را برای تحقق فعالیت‌ها و چشم‌اندازهای خود در سال جاری دارد؟
برای افزایش پوشش آزمایشگاه‌ها در سطح کشور، برنامه‌هایی برای معرفی فعالیت‌های شبکه آزمایشگاهی برای مراکزی که هنوز به جمع شبکه آزمایشگاهی وارد نشده‌اند، برگزار می‌شود. این برنامه‌ها به صورت وبینار برای گروه‌های هدف برگزار خواهد شد. همچنین با هدف برقراری ارتباط مستقیم با آزمایشگاه‌ها و پاسخگویی بهتر به سوالات آنها، میز خدمت شبکه آزمایشگاهی یک روز در هفته به صورت برخط (آنلاین) برگزار می‌شود و آزمایشگاه می‌توانند با حضور در این برنامه، پاسخ سوالات خود را از کارشناسان شبکه‌های آزمایشگاهی دریافت یا پیشنهادهای خود را به آنها در راستای روند فعالیتی بهتر منتقل کنند. البته توسعه فعالیت‌ها و خدمات مرکز نوسازی و تعمیر تجهیزات آزمایشگاهی ایران(مرکز نوتا) یکی دیگر از برنامه‌های اصلی و توسعه‌ای شبکه آزمایشگاهی در سال جاری است. این مرکز، دسترسی آزمایشگاه‌ها به تعمیرکاران مجرب و حرفه‌ای را فراهم می‌کند تا مراکز بتوانند با اطمینان خاطر، نسبت به تعمیر یا نوسازی دستگاه‌های آزمایشگاه‌هایشان اقدام کنند.