فرهیختگان: تفاوت دیدگاه نسل‌های مختلف با یکدیگر مقوله‌ای نیست که تنها مختص دنیای امروز باشد. البته امروز باتوجه به رشد و نفوذ تکنولوژی در ابعاد مختلف زندگی بشر، تفاوت نگاه بین نسل‌ها کمتر شده و نسل امروز به نسبت 5 سال پیش، دید متفاوت‌تری دارد و این مساله را می‌توان در تمام ارکان زندگی آنها دید که یکی از نمودهای عینی آن در بحث آراستگی خودش را نشان می‌دهد. مقوله‌ای که در مراکز آکادمیک با توجه به اینکه میزبان جمعیت قابل‌توجهی از نسل جوان هستند، بیشتر به چشم می‌آمد. باتوجه به ذات جوانان طبیعی است که تمام دانشگاه‌های دنیا قوانین خاص به خود را برای دانشجویان‌شان لحاظ کنند، مقوله‌ای که شامل حال دانشگاه‌های کشور هم میشود، اما آنچه واضح است اینکه دانشگاه‌ها باید با زبان امروز با آنها صحبت کنند. مولفه‌ای که باعث میشود تا نیاز به تغییر سیاست‌های کلان، رسیدن به شیوه‌های جدید اجرایی و... بیش از پیش حس شود. «فرهیختگان» به بهانه صدور بیانیه نقش دانشگاه در تعلیموتربیت اجتماعی به سراغ برخی از اساتید و دانشگاه رفته تا اولویت‌های جدید این حوزه را بررسی کند.
«فرهیختگان» گزارش می‌دهد
14 نکته از بیانیه نقش دانشگاه در تعلیموتربیت اجتماعی
بررسی تاریخ فرهنگ و تمدن بشری نشان می‌دهد که آراستگی ظاهری و رفتاری انسان‌ها در هر مقطع و هر قومی نشان‌دهنده بلوغ و بالندگی فرهنگی هر جامعه است. از سوی دیگر این روزها تحولات سریع اجتماعی فناورانه و به‌ویژه فرصت پیش‌آمده در شرایط پس از پاندمی کرونا در جامعه و تجربه گسترده در آموزش‌های مجازی و عدم حضور دانشجویان در محیط دانشگاهی و حتی جدید بودن فضای دانشگاه برای اکثر دانشجویان حال‌حاضر، دانشگاه را به لحاظ بروز مساله‌ها و نیز نقصان‌های جدی در امر جامع تعلیم و تربیت با چالش جدیدی مواجه کرده است. در چنین شرایطی دانشگاه باید به‌عنوان کنشگر فعال در عرصه تربیت تخصصی و اجتماعی پاسخ مناسبی به این چالش دهد. از سوی دیگر، تدوین و تصویب سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و تاکید بر چرخش تحولی از ناکارآمدی فرهنگی و تربیتی به اجتماع تربیتی، فرهنگی و هویتی با مشخصات برشمرده‌شده بر سند و تاکید بر اقطاب اثرگذاری مانند استاد، مدیریت، خانواده، محیط‌های رفاقتی و جامعه در این تحول و اتخاذ محور راهبردی پژوهشگر قوه عاقله و توسعه‌دهنده فضای انقلابی با دو بسته ارتقای کیفیت و کارآمدی تحصیلی و تربیت اخلاقی، فرهنگی و هویتی، مطالبه بزرگی پیش‌روی دانشگاه آزاد اسلامی و همه کنشگران آن قرار داده است. با توجه به روندها و هجمه‌های فرهنگی متاثر از نفوذ فرهنگ بیگانه با هدف‌گذاری در تغییر رفتار جامعه که رفتار اجتماعی پوشش را به‌عنوان یکی از نمادهای این مجموعه تغییرات می‌توان به حساب آورد، بدون تردید دانشگاه‌های کشور منبعث از عقلانیت و نیز تعالیم بلند اسلامی و فرهنگ برجسته و هویت ایرانی تمدنی خود، باید نسبت به نصف دارایی ارزشمند این سرزمین حساس باشند. به‌عبارت بهتر دانشگاه‌ها باید برای صیانت و تعالی‌بخشی این شئون فرهنگی و رفتاری تلاش کنند.
براساس همین، دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی چندی پیش با صدور بیانیه‌ای ضمن تاکید بر اجرای دقیق دستورالعمل آراستگی و شئون فرهنگی و رفتاری در دانشگاه آزاد اسلامی، نکات جدیدی را درخصوص این موضوع متذکر شد. «فرهیختگان» مروری بر مهم‌ترین نکات این بیانیه داشته که در ادامه می‌خوانید.
1. دانشگاه آزاد باید نماد پایبندی به سبک زندگی ایرانی اسلامی باشد
در این بیانیه گفته شده است: «دانشگاه آزاد اسلامی باید نماد پایبندی به شئون رفتاری و سبک زندگی ایرانی اسلامی و مقوم فضای اخلاقی و باورهای دینی و التزام به مسئولیت‌های اجتماعی باشد و این بخشی از فرآیندهای اجتماعی در محیط دانشگاه است که لازم است موجدانه موردتوجه همه ما قرار گیرد.»
2. کارکرد کلاس و استاد به‌عنوان نقش محوری در ارتقای ابعاد اخلاقی بازبینی شود
در ادامه این بیانیه تاکید شده است: «فرهنگ‌سازی و توسعه علمی در همه نظریات رایج، دو بعد اصلی کارکرد دانشگاه است. به‌عبارت دیگر، دانشگاه به‌عنوان یک نهاد فرهنگی- علمی شناخته میشود که آثار و پیامدهای عملکرد آن در جامعه در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فناوری غیرقابل انکار است.»
این بیانیه می‌افزاید: «تربیت قوه عاقله هر کشور به دست دانشگاه است که این امر بدون توجه به ابعاد اخلاقی، هویتی و معنوی دانشجویان در کنار بعد تخصصی علمی، به دست نمی‌آید. از طرف دیگر رسالت دانشگاه، تربیت اجتماعی دانشجویان است که باید روش آن در کلاس درس و توسط استاد موردتوجه جدی قرار گیرد. ازاین‌رو لازم است کارکرد کلاس و استاد را به‌عنوان نقش محوری و الگو در تربیت اجتماعی و ارتقای ابعاد اخلاقی، معنوی و هویتی مورد بازبینی قرار داده و با یک وفاق جمعی به آن توجه کنیم.»
3. دانشگاه‌ها وظیفه تعمیق مهارت‌های فرهنگی را برای بنیان کردن جامعه سالم به‌عهده دارند
در ادامه این بیانیه عنوان شده است: «حضور و مشارکت فعالانه اقشار جامعه، اعم از زنان و مردان، به دور از برخی ناهنجاری‌های رفتاری که مانع از حضور موثر، امن و دوشادوش یکدیگر و متناسب با ظرفیت‌های جنسیتی در اجتماع است، یک نظام‌مندی همراه با حقوق فردی و اجتماعی را می‌طلبد. در این میان دانشگاه‌ها به‌عنوان اولین محیط مشترک آموزشی، وظیفه تعمیق مهارت‌های فرهنگی و اجتماعی برای بنیان کردن نهاد جامعه سالم و متعالی را به‌عهده دارند.»
4. رعایت شئون رفتاری، بخشی از آموزش‌ها در کنار آموزش‌های مهارتی است
این بیانیه می‌افزاید: «رعایت شئون رفتاری محیطی و آراستگی تمام کنشگران در محیط علمی، خود بخشی از آموزش‌ها و تربیت اجتماعی در کنار دیگر آموزش‌ها، اعم از تخصصی و مهارتی است که دانشجو را برای ورود به صحنه واقعی اجتماع آماده می‌کند.»
5. بروز نابسامانی رفتاری مانع از رشد کمال انسانی در محیط اجتماعی میشود
همچنین در این بیانیه تاکید شده است: «توجه به خصوصیات و تفاوت‌های جنسیتی و قاعده زوجیت زن و مرد که انتخاب همسر یک نیاز طبیعی برای سنین دوران جوانی است و توجه به نیازهای فردی دانشجویان و کمک به یافتن پاسخ معقول و متناسب با فطرت انسانی بیان‌شده در تعالیم متعالی اسلام، مانند تسهیل ازدواج دانشجویی و کمک به انتخاب همسر مناسب و تشکیل خانواده فضای رشد همه‌جانبه را برای دانشجویان فراهم می‌کند.» در ادامه عنوان شده است: «در طرف مقابل بروز نابسامانی رفتاری و جلوه‌گری‌های بی‌قاعده و ناهنجار می‌تواند مانع از رشد کمال انسانی در محیط اجتماعی مشترک شود.»
6. دانشگاه باید ارائه‌دهنده مدل‌های پوشش مناسب در جامعه باشد
در این بیانیه بر آراستگی و پوشش مناسب تاکید و آورده شده است: «آراستگی و پوشش مناسب و البته متناسب با جنسیت فرد و پرهیز از تبرج می‌تواند موید حضور سالم و ایجاد محیطی امن برای همه افراد باشد. دانشگاه به‌عنوان رکن موثر در تربیت اجتماعی باید ارائه‌دهنده مدل‌های پوشش مناسب در جامعه باشد و جایگاه دانشگاه فراتر از یک عنصر منفعل و پیرو در تحولات اجتماعی است.»
7. آراستگی در دانشگاه جز با احساس مسئولیت همگانی محقق نمی‌شود
این بیانیه می‌افزاید: «آراستگی و شئون رفتاری در دانشگاه مانند دیگر ارکان محیط آموزشی جز با احساس مسئولیت همگانی و نقش‌آفرینی آحاد دانشگاهیان به شکل مطلوب محقق نخواهد شد. بنابراین نظام مدیریت واحد دانشگاهی نقش اولیه و اساسی در ایجاد محیط امن و آموزشی و ایفای نقش موثر در آموزش‌های اجتماعی را داراست و زیرنظام‌های آموزشی پژوهشی و فرهنگی نیز لازم است در این زمینه نقش‌آفرینی موثری داشته باشند. البته نقش رئیس واحد دانشگاهی در اقدامات فکری و اجرایی و ایجاد فضای تعاملی گسترده بی‌بدیل خواهد بود.»
8. اقدامات آموزشی بر اقدامات بازدارنده تقدم دارد
در بیانیه نقش دانشگاه در تعلیم و تربیت اجتماعی آورده شده است: «مانند دیگر اقدامات آموزشی و تربیتی دانشگاه در حوزه آموزش‌های اجتماعی، اقدامات ایجابی معرفتی و تشویقی (مانند برگزاری کارگاه‌های مختلف آموزشی با موضوع الگوهای رفتاری صحیح در محیط مشترک مسابقات علمی و فرهنگی اردوهای فرهنگی مرتبط، سخنرانی و جلسات پرسش و پاسخ، کرسی‌های آزاداندیشی و استفاده از ظرفیت دروس معارف اسلامی و به‌ویژه دانش خانواده و آیین زندگی و نیز شبکه پیشروان جهاد فرهنگی و...) مبتنی‌بر ابراز محبت و علاقه به رشد دانشجویان بر اقدامات بازدارنده تقدم دارد.»
9. حفظ حقوق دانشجویان در فرآیند یادگیری در محیط کلاس ضروری است
در این بیانیه موضوع آراستگی و شئون رفتاری دانشگاهی در قالب آموزش‌های اجتماعی در سه ساحت پی گرفته میشود. در این سه ساحت عنوان شده است: «اول آنکه توجه به کارکرد کلاس استاد به‌عنوان نقش محوری در تعلیم و تربیت اعم از تربیت تخصصی مهارتی و اجتماعی در آموزش‌های مستقیم و غیرمستقیم و از طرف دیگر حفظ حقوق تمام دانشجویان در فرآیند یادگیری در محیط کلاس با هدف حفظ و ارتقای امنیت روانی و افزایش بهره‌وری و کیفیت یادگیری در کلاس ضروری است.»
این بیانیه می‌افزاید: «پرهیز از اقدامات بازدارنده و محفل یادگیری همه دانشجویان مانند تبرج رفتار مخالف شأن کلاس یا اختلاط در نشستن در کلاس یا حاضر شدن دانشجو با پوشش نامناسب در محیط‌های مشترک آموزشی ضروری است. در این زمینه ایجاد زمینه فکری و اندیشه‌ای برای اعضای هیاتعلمی در زمینه قواعد حاکم بر محیط‌های مشترک برگرفته از اندیشه متعالی اسلامی و جایگاه عفاف به‌عنوان یک فضیلت برتر اخلاقی، رعایت پوشش مناسب در رشد و باروری محیط‌های علمی و روش‌های تربیت اجتماعی با برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی، مناظره جلسات هم‌اندیشی و نشست‌های تخصصی راهگشا خواهد بود.»
10. رعایت آزادی‌های همگانی در محیط اجتماعی در گرو پایبندی همه به قوانین است
در ساحت دوم آمده است: «دوم آنکه فضای عمومی دانشگاه به‌عنوان بخشی از محیط آموزشی در ابعاد سه‌گانه آن نقش بی‌بدیلی دارد که لازم است در محیط دانشگاه با هدف پاسداشت قوانین و تضمین آزادی‌های مشروع همگانی فرد و جامعه اقدامات لازم برای رعایت مفاد مندرج در آیین‌نامه مربوطه موردتوجه قرار گیرد. تضمین رشد اجتماعی و رعایت آزادی‌های همگانی در محیط اجتماعی با حفظ حقوق عامه در گرو پایبندی همه به قوانین است. همچنین راه‌کنش‌های ششگانه در بسته ارتقای تربیت اخلاقی فرهنگی و هویتی مورد تاکید مجدد قرار می‌گیرد.»
11. صیانت از محیط مقدس دانشگاه در برابر حرکت‌های ناهنجار ضروری است
این بیانیه می‌افزاید: «در تمام محیط‌های یادگیری متاسفانه با برخی تحرکات سازمان‌یافته و حداقلی برای خنثی‌سازی روند یادگیری مواجه هستیم. این تحرکات می‌تواند منشأ منفعت‌طلبی یا جامعه‌ستیزی یا فردگرایی افراطی داشته باشد که با تقلب‌های سازمان‌یافته در حوزه آموزش و پژوهش ازجمله موارد آن در حوزه آموزش تخصصی و در حوزه آموزش‌های اجتماعی با موارد فساد سیستمی و سازمان‌یافته که محل رشد جوانان فرهیخته دانش‌طلب و دربرگیرنده اکثر دانشجویان میشود، مواجهیم.»
در ادامه آمده است: «در این زمینه افراد و جریان‌هایی به‌صورت شبکه‌ای به‌دنبال حیازدایی و گسترش گام‌به‌گام فساد در محیط دانشگاهی هستند یا به شکل لجام‌گسیخته و متحجر دست به قانون‌گریزی، روابط نامتعارف و توسعه موادمخدر و نظایر آن می‌زنند و با بهره‌گیری از فضای مجازی به هدایت آن اقدام می‌کنند. بنابراین صیانت از محیط مقدس دانشگاه در برابر این حرکت‌های ناهنجار به‌صورت سازمانی توسط نهادهای مسئول ضروری است.»
12. تاکید بر استفاده از دانش و روش‌های اقناع‌سازی فکری
در بیانیه نقش دانشگاه در تعلیم و تربیت اجتماعی تاکید شده است: «استفاده از دانش و روش‌های اقناع‌سازی فکری و استفاده از متخصصان ذی‌‌فن نیروها و کارکنان آگاه، توانمند و شایسته و عامل به مبانی دینی، فضایل اخلاقی و آراستگی‌های اجتماعی و توان‌افزایی همه سطوح از کنشگران مرتبط و استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای انجام فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، اجرایی، ارشادی و تبلیغی درخصوص آموزش‌های اجتماعی و آراستگی و شئون فرهنگی و رفتاری مناسب و درخور شأن دانشجو توسط معاونت‌های ذی‌ربط تاکید میشود. ضروری است کارگروه آراستگی و شئون رفتاری دانشگاه به‌صورت منظم تشکیل شده و در چهارچوب ضوابط علاوه‌بر اقدامات مصرح از اقدامات علمی خلاقانه و موثر استفاده کنند.»
13. رفتار شایسته استادان و کارکنان به‌عنوان کنشگران الگوی بسیار مهم و اساسی است
در ادامه آمده است: «وضعیت آراستگی ظاهری و پوشش و رفتار شایسته مدیران، استادان و کارکنان دانشگاه به‌عنوان کنشگران الگو بسیار مهم و اساسی است. بدون توجه به آن، دانشگاه در امر توسعه آموزش‌های فرهنگی اجتماعی ناموفق خواهد بود. همچنین مطابق با دستورالعمل ابلاغی و شاخص‌های پیشرفته برنامه تحول و تعالی تمام واحدها و نیز در نظام‌های ارزیابی فردی به‌صورت منظم پایش و ارزیابی سالانه صورت خواهد پذیرفت.»
14. رسالت‌مان پایبندی بر اصول و ارزش‌های اسلامی به‌عنوان اصلی‌ترین عامل موفقیت است
این بیانیه در پایان می‌افزاید: «ظرفیت‌های فوق‌العاده نسل جوان و محیط‌های رفاقتی دانشجویی در سازندگی رشد و شکوفایی تربیت اجتماعی در محیط دانشگاه و فراهم آوردن محیطی برای ایفای نقش گردشگری فعال دانشجویان و تمهید حضور دانشجویان در قالب شبکه‌ها، تشکل‌ها و کانون‌های فرهنگی در این عرصه توسط مدیران تاکید میشود. از دانشجویان به‌خصوص از تشکل‌های فعال دانشجویی انتظار داریم در این امر مشوق همراه و پیشگام باشند. توفیقات همه عزیزان را در ایجاد یک محیط تعالی‌بخش و موثر در تعلیموتربیت نسل جوان و رسیدن به دانشگاه تراز انقلاب اسلامی از خداوند حکیم خواستارم. در پایان تاکید می‌کنم ما رسالت خود را پایبندی بر اصول و ارزش‌های اسلامی و نظم رفتاری به‌عنوان اصلی‌ترین عامل موفقیت در عرصه اجتماعی به‌ویژه در محیط‌های دانشگاهی و ایجاد محیطی شاداب و یادگیرنده برای همه کنشگران عرصه دانش می‌دانیم.»
تعلیم و تربیت اجتماعی رسالت فراموش‌شده دانشگاه‌هاست
محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی: سوال این است که ما در دانشگاه و مدرسه چه کار نکردیم که فضا آن‌گونه که مورد انتظار است، نیست؟ ما کجا کم گذاشتیم؟ اشتباه ما از آنجا آغاز شد که Education را به‌جای تحصیل دانش، مهارت، ارزش‌ها، اخلاقیات و اعتقادات به دانش و آموزش تخصصی ترجمه کردیم. Higher Education را آموزش عالی و Graduate را دوره تحصیلات تکمیلی نام نهادیم.
سیری در سازمان اداری کشور نشان می‌دهد وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در سال1288، شورای عالی معارف، سپس به وزارت فرهنگ و شورای مرکزی دانشگاه و در سال‌های قبل انقلاب وزارت علوم و آموزش عالی عهده‌دار تکفل دانشگاه‌ها بودند. در سال‌های ابتدای انقلاب مسئولیت دانشگاه‌ها به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سپرده شد اما بعدها در یک اختلاف مبنایی پس از جدایی آموزش‌پزشکی، عنوان وزارتخانه هم به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تغییر کرد، درحالی‌که مبنای دانشگاه ما براساس معارف اهل‌بیت و کلام نبی‌مکرم اسلام«إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْل» باید علم بینش‌ساز (تعلیموتربیت تخصصی)، کنش‌ساز (تعلیموتربیت مهارتی) و گرایش‌ساز (تعلیموتربیت اجتماعی) باشد.
بخشی از اشتباه ما ترجمه UnderGraduate به دوره تحصیلات عالی است، درحالی‌که آن را باید به‌عنوان دوره پیش از عالی بدانیم اما ما آن را دوره تحصیلات عالی نام نهادیم. ماهیت دوره کارشناسی دوره تعلیموتربیت است و روش آن معیت و همراهی است.
دانشگاه متشکل از چهار محیط آموزشی، رفاقتی، زندگی و کار است. متاسفانه ما این چهار محیط را از هم جدا کرده و استاد را از محیط آموزشی دور و وارد محیط سازمان کرده‌ایم. درنتیجه این سیاست دچار مشکلات فراوانی شدیم. زمانی که استاد در محیط آموزشی وجود نداشته باشد، دیگر دغدغه تعلیموتربیت دانشجو را ندارد و به‌جای آن در تلاش برای ارتقای مرتبه علمی، بهبود معیشت، چاپ مقاله و... است که این موضوع سم مهلکی برای نظام آموزشی کشور است. غربی‌ها نیز معتقدند کارکردگرایی و تخصص‌گرایی سبب خروج محیط آموزشی از شاگردپروری شده است.
حکمرانی فرهنگی توسط محیط رفاقتی انجام میشود. محیط رفاقتی تحت‌تاثیر فضای مجازی و محیط عمومی و زندگی، متاثر از محیط مجازی است. محیط رفاقتی از تاثیرگذارترین محیط‌های تربیتی است. بیشترین ساعات زیست و زندگی فرزندان ما در محیط‌های رفاقتی سپری میشود و آنها به‌شدت از این محیط الگو می‌گیرند.
باید محیط آموزشی را به‌عنوان محیط تعلیم و تربیت احیا و درمقابل هجمه‌های غرب چاره‌اندیشی کنیم. دانشگاه کارخانه آدم‌سازی است و القای محبت باید در محیط آموزشی رخ دهد. دانشجو باید جلوی چشمان استاد باشد. در همین رابطه معیت و همراهی دانشجو و استاد بسیار مهم است.
برای تبدیل‌شدن دانشگاه به قوه‌عاقله، باید دستاورد اجتماعی داشته باشد. «تحصیل» و «رفتارسازی اجتماعی» دو دستاورد دانشگاه است. دانشگاه باید رفتارساز باشد. تعلیموتربیت اجتماعی رسالت فراموش‌شده دانشگاه‌ها است. ماموریت دانشگاه صرفا ارائه تعلیم و تربیت تخصصی نیست، بلکه رسالت و ماموریت اصلی دانشگاه، تعلیموتربیت اجتماعی است، دانشگاه باید علم گرایش‌ساز، کنش‌ساز و بینش‌ساز ارائه دهد. ما باید با ادبیات جدیدی صحبت کنیم. ما راه را اشتباه رفتیم. آنجا که رسالت دانشگاه را در تعلیموتربیت تخصصی خلاصه کردیم. اگر رسالت دانشگاه‌ها می‌خواهد به تعلیموتربیت اجتماعی بدل شود باید نظام دانشگاه با آن درگیر شود. از همین‌رو بیانیه‌ای با چهارچوب نظری جدیدی به نگارش درآوردیم. در چهارچوب نظری جدید ادبیات را مناسب، موثر و معطوف به نتیجه کردیم.
نخستین فراز بیانیه با تکیه به نقش استاد کلاس و استاد را محور تعلیموتربیت در دانشگاه‌ها خوانده است. باید جایگاه اساتید را در این زمینه دریابیم و به کمک و مدد آنها هنجارها را اصلاح و برطرف کنیم. باید کارکرد کلاس و استاد را به‌عنوان نقش محوری و الگو در تربیت اجتماعی و ارتقای ابعاد اخلاقی، معنوی و هویتی را مورد بازبینی قرار دهیم و با یک وفاق جمعی به آن توجه کنیم.
در ادبیات جدید ما یک محیط مشترک و یک محیط مختلط داریم. دانشگاه نخستین محیط مشترک زن و مرد است. این محیط مشترک نباید به محیط مختلط تبدیل شود؛ طبیعتا تبرج در محیط‌های مشترک سبب بی‌نظمی میشود. دانشگاه را محلی برای زندگی مشترک بدانیم که از آن نباید ترسید. از محیط مشترک نترسیم، بلکه آن را مدیریت کرده و برایش مدل تعیین کنیم. شئون رفتاری و آراستگی یکی از الزامات محیط مشترک برای رشد است. رعایت شئون رفتاری محیطی و آراستگی کلیه کنشگران در محیط علمی خود بخشی از آموزش‌ها و تربیت اجتماعی درکنار دیگر آموزش‌ها اعم از تخصصی و مهارتی است که دانشجو را برای ورود به صحنه واقعی اجتماع آماده می‌کند.
باید پذیرفت که دانشگاه باید روی جامعه اثر بگذارد، نه بالعکس. دانشگاه به‌عنوان رکن موثر در تربیت اجتماعی باید ارائه‌دهنده مدل‌های پوشش مناسب در جامعه باشد و جایگاه دانشگاه فراتر از یک عنصر منفعل و پیرو در تحولات اجتماعی است.
از آنجایی که مساله آراستگی و شئون رفتاری زیرمجموعه تعلیموتربیت اجتماعی است، همه مسئولان دانشگاهی باید در این زمینه احساس مسئولیت کنند و این موضوع صرفا به معاونت یا اداره خاصی اختصاص ندارد. مساله آراستگی و شئون رفتاری مانند دیگر ارکان محیط آموزشی جز با احساس مسئولیت همگانی و نقش‌آفرینی آحاد دانشگاهیان به شکل مطلوب محقق نخواهد شد. نظام مدیریت واحد نقش اولیه و اساسی در ایجاد محیط امن آموزشی و ایفای نقش موثر در آموزش‌های اجتماعی را دارا است. زیرنظام‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی نیز لازم است در این زمینه نقش‌آفرینی موثری داشته باشند.
اقدامات ایجابی معرفتی و تشویقی بر اقدامات بازدارنده در حوزه آموزش‌ها و تربیت اجتماعی بسان دیگر اقدامات آموزشی و تربیتی تقدم دارد و عناصر مختلف دانشگاه را باید پای‌کار آن آورد. پوشش مناسب و رفتار عفیفانه بخشی از حقوق دانشجویان است. حفظ و ارتقای امنیت روانی، افزایش بهره‌وری و کیفیت یادگیری در کلاس درس، هدف آراستگی و شئون رفتاری است. دانشجویان باید پایبندی به حقوق و قوانین را بیاموزند.
ازسوی دیگر وضعیت آراستگی ظاهری و پوشش و رفتار شایسته مدیران، استادان و کارکنان دانشگاه به‌عنوان کنشگران الگو بسیار مهم و اساسی است که بدون توجه به آن دانشگاه در امر توسعه آموزش‌های فرهنگی اجتماعی ناموفق خواهد ماند. البته باید به ظرفیت‌های فوق‌العاده نسل جوان و محیط‌های رفاقتی دانشجویی در سازندگی و رشد و شکوفایی تربیت اجتماعی در محیط دانشگاه توجه کرد.
بنابراین در یک نگاه گذرا می‌توان تفاوت در انسان‌ها و روش‌های تربیتی، نقش محوری و تاثیرگذار استاد، حساسیت به اتفاقات و بازخوردها، توجه به رفتار و پوشش فردی و تاثیرگذار بودن تا تاثیرپذیر بودن، شناخت شبکه‌های دوستی، دقت در نگاه و منش اجتماعی و استحکام‌بخشی فکری درمقابل استهزای اهل فسق، وجود همبستگی مابین افت درسی و ناهنجاری‌های رفتاری دانشجویان، ورزش، تحرک و خصوصا شرکت در مراسم مذهبی بخصوص توسل به اهل‌بیت و حضور بچه‌ها در محیط مشترک و پرهیز از اختلاط با منش و روش و مهارت مبتنی‌بر تقوا را می‌توان ویژگی‌های تعلیموتربیت اجتماعی عنوان کرد.
*متن پیش‌رو، گزیده‌ای از سخنرانی دکتر طهرانچی در چهل‌وهفتمین گردهمایی مسئولان دفاتر نهاد دانشگاه‌های سراسر کشور است که چندی‌پیش در مشهد مقدس برگزار شد.
معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان:
اساتید در تحقق آرامش روانی دانشگاه نقش ویژه‌ای دارند
بهرام بهرامی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان درمورد میزان تاثیرگذاری اساتید در تحقق آرامش روانی در دانشگاه‌ها بیان داشت: «اساتید عموما در شکل‌گیری رابطه بین دانشگاه و دانشجو بسیار تاثیرگذار هستند. درحقیقت اساتید دانشگاه در این بین بسیاری از مسائل را حل می‌کنند و به کمک دانشجویان و دانشگاه می‌آیند. درنتیجه بسیاری از تنش‌ها و اختلافات از این طریق حل می‌شوند یا به گوش دانشگاه می‌رسانند. با توجه به این مسائل در تحقق آرامش روانی در دانشگاه و بین دانشجویان تاثیر دارند و بسیاری از تنش‌ها را حل می‌کنند.» او تصریح کرد: «اساتید ما معمولا در زمان‌هایی که در دانشگاه تنش به وجود می‌آید بسیار سعی در حل آن دارند. با توجه به اینکه دانشجویان جوان هستند و در دورانی قرار دارند که بسیاری از حرکت‌ها و اعتراض‌ها به‌سرعت و گاهی بدون فکر صورت می‌گیرد، اساتید سعی می‌کنند یا دانشجویان را اقناع کنند یا به آنها راه‌حل و روش اعتراض درست و نتیجه‌بخش را یادآوری کنند.» معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه زنجان بیان داشت: «با توجه به دوران کرونا و دوسالی که آموزش‌ها به‌صورت مجازی انجام می‌شد، دانشجویان و اساتید و تمامی بخش آموزش کشور بسیار از هم دور شدند. در این بین به‌نظر من بزرگ‌ترین لطمه به دانشجویان زده شد، زیرا نه‌تنها آموزش حضوری را از دست دادند بلکه جمع‌های دانشجویی را نیز از دست دادند و به‌نوعی یکی از راه‌های اتصال به جامعه برای بسیاری از آنها بسته شد. با توجه به اینکه بخش مهمی از ارتباط دو انسان از طریق ارتباط جسمی و زبان بدن صورت می‌گیرد قطعا در دوران کرونا اساتید و دانشجویان از این بابت نیز ضربه خوردند. رابطه دانشجو و استاد فقط در حد چت و تصویر باقی ماند. به همین دلیل اساتید دیگر ارتباط موثری با دانشجوها ندارند و قطعا در پَس این نوع ارتباط تاثیرگذاری‌ای وجود نخواهد داشت. قطعا با حضوری‌شدن دانشگاه‌ها این ارتباط پررنگ‌تر خواهد شد و رابطه بین دانشجو و استاد تاثیرگذار میشود.»
عضو هیاتعلمی دانشگاه تربیت مدرس:
در کنار کارهای فرهنگی باید اقتدار قانونی در حوزه آراستگی داشته باشیم
محسن ایمانی، عضو هیاتعلمی دانشگاه تربیت‌مدرس با تاکید بر اینکه در همه دنیا، برای ورود به دانشگاه‌ها استانداردهای خاصی تعریف شده است، گفت: «حتی اگر دانشجویی در خارج از محیط علمی، رفتار دیگری داشته باشد اما در کشورهای توسعه یافته نیز باید وقتی وارد دانشگاه میشود، براساس ضوابط تعیین شده حرکت کند. وضعیت فعلی می‌طلبد تا در زمینه‌های فرهنگی کارهای بیشتری انجام شود و اقتدار قانونی نیز لحاظ شود.» او ادامه داد: «قطعا در کشوری که مردم به‌صورت خودجودش اتفاقاتی را رقم زده‌اند و امروز هم در هر کوچه‌ای نام چند شهید وجود دارد، طبیعی است که خانواده‌ها هم انتظار داشته باشند انقلاب اسلامی در زمینه رشد و تعالی معنویت و سجایای اخلاقی و حتی پوشش موثر عمل کند. البته عمده مردم به ارزش‌های سنتی و انقلابی پایبند هستند و ما حتی در ایران قبل از اسلام هم می‌بینیم که بانوان از پوشش مناسبی برخوردار بوده‌اند؛ چراکه بحث آراستگی تنها مربوط به دین اسلام نیست.» ایمانی اظهار داشت: «بحث آراستگی جوانان این‌طور نیست که جریان خاصی پشت آن قرار داشته باشد؛ چراکه برخی در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که توجه چندانی به این مساله در آن وجود نداشته است، بخشی دیگر نیز جزء جوانانی هستند که در دوران مدارس، آموزش‌های لازم را از سوی معلم ندیده‌اند.» وی با بیان اینکه باید آموزش‌های لازم را در این زمینه در کشور داشته باشیم، اظهار داشت: «مقوله آراستگی تنها مختص خانم‌ها نیست، بلکه مردان نیز باید این مساله را رعایت کنند و این‌طور نیست که بخواهیم نگاه جنسیتی به این مساله داشته باشیم. با این حال نباید این مساله را فراموش کنیم که گاهی در جلسات مشاوره هم راهکارهای غلطی به نسل جوان ارائه میشود و آنها را تشویق می‌کنند که با تغییر در آراستگی‌شان، شرایط‌شان را بهتر کنند و نیاز است تا در این زمینه هم ورود جدی صورت بگیرد.» عضو هیاتعلمی دانشگاه تربیت مدرس درباره اثرگذاری اساتید بر دانشجویان گفت: «یکی از مسائل این است که باید اساتیدی در دانشگاه‌ها به کار گرفته شوند که خودشان بر مقوله آراستگی حساس بوده و بتوانند در این زمینه اثرگذار باشند. طبیعی است تا وقتی استاد خود در این زمینه حساسیت کافی نداشته باشد، نمی‌تواند اثرگذاری هم داشته باشد. قطعا اساتید خوبی هم داریم که همچنان بحث امر به معروف و نهی از منکر را دنبال می‌کنند و نباید آنها را نادیده گرفت و حتی کارگاه‌های مختلفی هم دراین‌باره برگزار می‌کنند.» ایمانی گفت: «حتی اساتیدی را داریم که موضوع برخی پایان‌نامه‌ها را نیز مقوله آراستگی انتخاب می‌کنند و این‌طور نیست که هیچ حرکتی در این زمینه در دانشگاه‌ها وجود نداشته باشد، اما کافی نیست و باید اقدامات بیشتری در این زمینه صورت بگیرد.» او با بیان اینکه در گام اول دولتمردان باید در حوزه آراستگی با جدیت بیشتری ورود کرده و در زیرمجموعه‌های دولتی این نظارت وجود داشته باشد، تصریح کرد: «امروز بخشنامه‌ای که در حوزه آراستگی وجود دارد باید کامل اطلاع‌رسانی شود تا نسل جوان در جریان قرار بگیرد. مقوله دیگر این است که باید اهمیت آراستگی به درستی در جامعه تبیین شده و مشخص شود که یکی از بسترهای تهدید کیان خانواده عدم پایبندی افراد به این حوزه است.»
عضو هیاتعلمی دانشگاه علامه‌طباطبایی:
تحقق عدالت اجتماعی وضعیت آراستگی را بهبود می‌بخشد
اردشیر انتظاری، دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه‌طباطبایی به وضعیت آراستگی در دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: «عوامل متعددی باعث میشود نسل جوان به‌سمت بی‌حجابی برود. متاسفانه برخی اتفاقاتی که در سطح جامعه رخ داد باعث شد وضعیت آراستگی جوانان بدتر شود؛ نباید این مساله را هم نادیده گرفت که برخی مشکلاتی که در حوزه اقتصادی و معیشتی مردم وجود دارد، خودبه‌خود در این زمینه هم اثرگذار است؛ یعنی اگر شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای رغم بخورد که عدالت اقتصادی و اجتماعی برقرار شود و از نظر معیشتی شرایط مطلوب‌تر باشد، وضعیت آراستگی هم تغییر می‌کند.» انتظاری درباره دلیل کم‌اثر بودن اساتید در حوزه شاگردپروری و اثرگذاری روی دانشجویان بیان داشت: «این مهم اصلا اولویت اساتید نبوده و اگر هم اساتیدی این مساله را دنبال می‌کنند، در اقلیت هستند. در اصل نظام نهادی دانشگاه تغییراتی کرده، اما در گذشته شرایط به‌گونه‌ای بود که استاد کارش ارزیابی دانشجو بود اما امروز دیگر چنین وضعیتی را شاهد نیستیم. البته این مساله سه دلیل دارد؛ اول اینکه نظام قانونی و حقیقی دانشگاه این سمت‌وسو را داشته است. دوم اینکه درواقع استاد مرجع دانشجو بوده و با تحولات اجتماعی که اتفاق افتاده استاد نیز از آن مرجعیت عبور کرده است و امروز با تنوع مرجعیت در این حوزه روبه‌رو هستیم و اساتید نیز در موقعیت مرجعیت گذشته قرار ندارند.» دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه علامه‌طباطبایی بیان داشت: «در حوزه دانشگاه مهم‌ترین راهکار این است که آموزش جدی باشد و نظام ارزشیابی‌ها نیز به قاعده خودش بازگردد. آموزش باید جدی باشد و شرایطی به‌وجود آید که فضای آموزش حاکمیت داشته باشد. متاسفانه امروز آموزش جدی نیست و البته ارتباط تنگاتنگ دانشگاه و جامعه و برخورد و مواجهه مسئولانه دانشگاه با نهادهای اجتماعی و جامعه هم به این جدیت آموزش و پژوهش قرار گرفتن دانشجو در جای خودش کمک می‌کند و باعث نشاط علمی میشود. در این صورت خودبه‌خود دانشجو در موقعیتی قرار می‌گیرد که از موقعیت‌های ناهنجار فاصله بگیرد.» انتظاری ادامه داد: «از آن‌طرف نیز دانشجو باید برنامه‌های متنوع فرهنگی داشته باشد. متاسفانه مدیریت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها، مدیریت‌های دقیقی نیستند. سمت‌وسوی فعالیت‌های فرهنگی باید سمت‌وسوی مردمی‌تر باشد و فعالیت فرهنگی که دانشجویان درگیر شوند. مثلا دانشجویان با علایق مختلف بتوانند در گروه‌های موسیقی، تئاتر و غیره فعال باشند و درواقع عموم دانشجویان با سلایق مختلف را دربر بگیرد.» او خاطرنشان کرد: «دانشجو باید تا حدی فعالیت‌های فرهنگی متفاوت داشته باشد که انواع گروه‌ها و سلایق را دربر بگیرد و به‌گونه‌ای این سلایق را پوشش دهد، تحقق این مساله باعث میشود زمینه برای بروز و نشان دادن استعدادها فراهم شود. درنتیجه زمینه‌های انحرافی کمتر فرصت می‌کنند خودنمایی ناهنجار داشته باشند.»
عضو هیاتعلمی دانشگاه گیلان:
آراستگی و سبک زندگی تنها مقوله‌ای فرهنگی نیست
مهدی رحمتی، عضو هیاتعلمی دانشگاه گیلان با تاکید بر اینکه متاسفانه هیچ‌گاه در کشور به‌صورت ریشه‌ای به موضوع آراستگی نسل جوان پرداخته نشده است، گفت: «بسیاری این مساله و به‌صورت کلی سبک زندگی را تنها از منظر رسانه و تهاجم فرهنگی مطرح می‌کنند، درحالی‌که این مساله تنها از رسانه نشات نمی‌گیرد؛ چراکه بسیاری از مواقع سبک زندگی برخاسته از شرایط اجتماعی و اقتصادی است و رسانه تنها نقش کاتالیزور را ایفا می‌کند.» او ادامه داد: «امروز شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای است که پدر و مادر با هم کار می‌کنند و فرزند برای ساعت‌ها تنها در خانه می‌ماند، قطعا در چنین شرایطی نظارت والدین در عمل منتفی است و سبک زندگی‌ای که امروز با آن روبه‌رو هستیم، با گذشته متفاوت است و نمی‌توان از آن خرده‌ای گرفت.» این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه آراستگی و سبک زندگی تنها مقوله‌ای فرهنگی نیست و شرایط زندگی امروز می‌تواند در بخش‌های مختلف بر آن اثر بگذارد، گفت: «قطعا شرایط اقتصادی نقش ویژه‌ای در این زمینه دارد؛ چراکه این بستر باعث میشود افراد به‌سمتی بروند که بخواهند بیشتر به چشم بیایند. امروز انسان‌ها به مرحله‌ای رسیده‌اند که دائما به‌دنبال افزایش سرمایه‌های اجتماعی هستند، یعنی مردم از نحوه پوشش به‌گونه‌ای استفاده می‌کنند که بتوانند سرمایه اجتماعی و اقتصادی بیشتری جذب کند.» رحمتی تصریح کرد: «باید در وهله اول این مقوله به‌درستی درک شود که اصلا چرا نسل جوان ما چنین رفتاری دارد و شاید این‌طور تصور شود که وزارت ارشاد و یا دیگر بخش‌های کشور کم‌کاری می‌کنند، اما آنچه امروز در جامعه می‌بینیم، خروجی اتفاقاتی است که آخرین مرحله آن لباس نسل جوان است. البته نباید این را هم فراموش کرد که صنعت مد امروز نقش ویژه‌ای در دنیا دارد. درحقیقت امروز یک رقابت اجتماعی در جامعه وجود دارد و همین باعث شده جوانان در حوزه آراستگی وضعیت فعلی را داشته باشد. این حوزه مکانیسم پیچیده‌ای دارد که بخش‌های مختلف در آن دخیل هستند.» او خاطرنشان کرد: «بستر امروز جامعه، انسان‌ها را به یک رقابت اجتماعی سوق می‌دهد که یکی از آنها همین حوزه آراستگی است و تا زمانی که ریشه آن را پیدا نکنیم، نمی‌توانیم بگوییم راهکار مقابله با آن چه خواهد بود.»