ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: دولت روسیه قصد دارد از پتانسیل علمی دانشگاه‌های داخلی استفاده کرده و با قراردادن آنها به‌عنوان محرک‌های کلیدی شرکت‌های نوپای فناوری‌های جدید، سهم‌شان را در توسعه اجتماعی- اقتصادی افزایش دهد. این حرکت بخشی از یک ابتکار استراتژیک است که به‌تازگی راه‌اندازی شده و به‌عنوان «پلتفرم کارآفرینی فناوری دانشگاهی» شناخته می‌شود. دمیتری چرنیشنکو، معاون نخست‌وزیر روسیه و مسئول توسعه علمی و فنی این کشور معتقد است وزارت علوم و آموزش عالی به‌دنبال آماده‌سازی طیف گسترده‌ای از اقداماتی است که هدف آنها تقویت و ترویج راه‌های ابتکاری است. طبق داده‌های ارائه‌شده، درحال حاضر حدود 25درصد تمام استارتاپ‌های دنیا در دانشگاه‌ها متولد می‌شوند و خاستگاه آنها مراکز آموزشی دانشگاهی است. درمورد روسیه، این آمار از سه درصد تجاوز نمی‌کند که رقم بسیار پایینی است و دولت این کشور در نظر دارد به‌عنوان بخشی از برنامه‌های دولتی، دانشگاه‌های داخلی را به‌عنوان سکوی پرتابی برای شرکت‌های فناوری نوین در روسیه در نظر بگیرد. شماری از دانشجویان تا پیش از این مطابق با این پلتفرم در فعالیت‌های مختلف تحقیق و توسعه‌ای حضور داشتند. انتظار می‌رود حدود 30هزار نفر در این پروژه حضور داشته باشند که طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته امید است این تعداد به یک‌میلیون نفر برسد.
برنامه‌ریزی افزایش سهم تحقیق و توسعه در بودجه
قرار است «فضاهای کاری مشترک» ویژه دانشجویان و کسب‌وکارها در دانشگاه‌ها در نظر گرفته شود تا به این واسطه شمار آنها از 10 تا 15 فضا درحال حاضر به 150 فضای کاری مشترک در سال 2030 افزایش یابد. طبق برآورد این پلتفرم، انتظار می‌رود طرح‌های مختلف شتابی، از گروه‌های پروژه‌ای و راه‌های ابتکاری دانشگاهی برای توسعه تولیدات نوآورانه، برقراری استودیوهای استارتاپی دانشگاهی و نیز اختصاص گرنت‌هایی به دانشجویان برای پیشبرد پروژه‌های استارتاپی حمایت کنند. دولت روسیه انتظار دارد استارتاپ‌های دانشگاهی با این راهکار قادر به جذب سرمایه‌گذار باشند اما آمادگی دارند هرگونه سرمایه‌گذاری را به میزان 50 درصد از هزینه پروژه تامین مالی کنند. به‌عنوان بخشی از طرح‌های دولتی، شمار این قراردادها قرار است تا سال 2030 به 100 قرارداد برسد. اجرای این پلتفرم بخشی از طرح موجود در مقیاس دولتی موسوم به «توسعه علمی و فناورانه فدراسیون روسیه» را تشکیل می‌دهد که شامل افزایش هزینه‌های داخلی روی تحقیق و توسعه تا بیش از 1.64 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) است. این رقم درحال حاضر حدود یک درصد است که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 به همان 1.64 درصد افزایش یابد. این هدف به‌واسطه افزایش سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در بخش تحقیق و توسعه به دست می‌آید که دانشگاه‌های داخلی را هم دربر می‌گیرد. درحالی‌که نمایندگان دانشگاه‌های برتر روسیه از دانشگاه‌های دولتی هستند، اجرای آن با دشواری‌های زیادی روبه‌رو می‌شود.
امیدواری دولت به توسعه استارتاپ‌های دانشجویی
به گزارش universityworldnews، تیموفی گولووین، استاد ارشد دانشگاه مدرسه عالی اقتصاد (HSE) و یکی از شرکای مرکز نوآوری روسیه- فرانسه Winno Moscow معتقد است دولت روسیه در گذشته به دانشجویان امید بسته بود و عنوان می‌کند راه‌اندازی استارتاپی فعال و موفق و نیز پایدار، موضوعی پیچیده محسوب می‌شود. این نخستین‌باری نیست که دولت روسیه امید زیادی به دانشجویان و توانایی‌های آنها برای ایجاد خلاقیت دارد. تاکنون اقدامات زیادی در داخل دانشگاه‌ها برای توسعه استارتاپ‌های دانشجویی صورت گرفته و تلاش شده دانشجویان در قالب این استارتاپ‌ها بتوانند ایده‌های خود را ارائه دهند، مدل‌های کسب‌وکار را تست کرده و شرکای جدیدی را برای حضور در استارتاپ‌ها بیابند. آنچه دیده می‌شود بیانگر پیچیده بودن جریان استارتاپی در دانشگاه‌های روسیه است. این مشکل شامل موضوعات اقتصادی، اجتماعی و سایر حوزه‌هایی است که با یک راه ابتکاری واحد برطرف نشده است. برای حل راحت‌تر این چالش، باید شتاب‌دهنده‌های خصوصی وارد عمل شوند و سرمایه‌گذاران خصوصی بیشتر و بازیگران استراتژیک واقعی‌تری وارد کار شوند. در غیر این صورت، روسیه تا سال 2030 به شبه‌استارتاپ‌های متعددی نیاز دارد.
تاتیانا استروگانوا، معاون اجرایی گروه مدیریت نوآوری دانشگاه HSE بر این باور است که شکل‌گیری موفق نسل جدید کارآفرینان به‌عنوان محرکان اقتصاد روسیه یکی از موضوعات اصلی فرهنگ این کشور به شمار می‌رود. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت که اگر فرهنگ نوآوری و کارآفرینی وجود نداشته باشد؛ هیچ تغییرات پایداری در ساختار اقتصادی ایجاد نخواهد شد. یکی از کارآفرینان روسی به این نکته اشاره می‌کند که هر دانشجویی نیاز نیست که به کارآفرین تبدیل شود اما هر فردی باید قابلیت‌های پایه کارآفرینی را بیاموزد و این یکی از اصول اساسی به‌شمار می‌رود. همین‌طور هر کارآفرینی نباید یک مخترع باشد، اما هر مخترع موفقی در ابتدا باید یک کارآفرین باشد. دانشگاه HES از سال 2017 طرح ویژه‌ای را موسوم به «توسعه فرهنگ کارآفرینی در داخل و حواشی دانشگاه‌ها» راه‌اندازی کرده است که بزرگ‌ترین بخش آن، آموزش عظیم کارآفرینی برای دانشجویان HSE، فارغ از رشته تحصیلی آنها در رشته‌های علوم انسانی و علوم مهندسی بسته به ساخت استارتاپ‌ها و پروژه‌های آنها از ابتداست. بنابراین، ما از هر طرحی که به توسعه فرهنگ کارآفرینی و نوآورانه در سراسر کشور کمک کند، استقبال و حمایت می‌کنیم و دانشگاه‌ها باید نقطه‌اتکا و محل رشد آنها باشند.
دانشگاه‌ها، نقطه کانون کارآفرینی
تصویر مشابهی از سوی روسلان باریشف، معاون رئیس تحقیقات دانشگاه فدرال سیبریان روسیه (SFU) ارائه شده بود که همه افراد بر آن اتفاق‌نظر دارند که دانشگاه‌ها باید به‌عنوان نقطه‌کانونی برای استارتاپ‌ها عمل کنند. باوجود این، استارتاپ‌ها هنوز هم مسیری کشف‌نشده و ناشناخته برای دانشگاه‌های روسیه محسوب می‌شوند و او معتقد است پیشرفت در توسعه این استارتاپ‌ها به اندازه کافی نبوده و هنوز هم به پیشرفت در این زمینه نیاز است. درمورد مرکز تحقیقات دانشگاه فدرال سیبریان روسیه (SFU)، طی چند سال گذشته، دانشگاه، فرمت‌هایی را مورد آزمایش قرار داده است که به‌گونه‌ای طراحی شده که چگونه می‌توان استارتاپی را خلق کرد. به‌عنوان مثال، برای تعدادی از دانشجویان مقاطع کارشناسی‌ارشد، ماژول «کارآفرینی فناوری» معرفی شد. پروژه دیگر استارتاپ‌های فناوری به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که دانشجویان در قالب محرک‌های کسب‌وکارهای منطقه‌ای بتوانند در استارتاپ‌ها آموزش‌های لازم را پشت‌سر بگذارند و حتی سرمایه اندک استارتاپی را کسب کنند. تقریبا همه بر این باور معتقدند که دانشگاه‌ها باید به کارخانه‌های استارتاپی تبدیل شوند. برای این امر، زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی موردنیاز هستند و تحقیقات دانشگاه فدرال سیبریان روسیه SFU در چهارچوب کاری طرح دولتی موسوم به طرح «Priority 2030» باید اجرای پروژه آکادمی استارتاپ‌ها را برعهده بگیرد.
استارتاپ‌های روسیه با توجه به مرکزیت آن در شهر مسکو، سطح قابل‌توجهی از توسعه را طی یک دهه گذشته پشت‌سر گذاشته و از حمایت‌های زیاد دولت این کشور برخوردار هستند. مرکز نوآوری Skolkovo در مسکو به‌طور گسترده‌ای از سوی صندوق‌ها و شرکت‌های دولتی تامین بودجه شده و نخستین‌بار در سال 2010 راه‌اندازی شد و زمینه کار را برای سیاست‌های مربوط به فعالیت‌های کارآفرینی در این کشور فراهم کرده است. ارزش سرمایه‌گذاری‌های سرمایه خطرپذیر در استارتاپ‌های روسیه طی ارقام امیدبخش ارائه‌شده در سال 2020 برای حفظ این نتایج، در سال 2018 و 2019 از مرز 400میلیون دلار عبور کرد. شرکت‌های عرضه‌کننده محصولات و خدمات در بخش IT به‌طور سنتی بیشترین سهم را در سرمایه‌گذاری استارتاپ‌ها برعهده دارند.
مخلص‌کلام در استارتاپ‌های روسی
سرمایه‌گذاری‌های سنگین در بخش‌های IT روسیه هم‌راستا با تعدادی از شرکت‌های جدید عامل در حوزه‌های صنعتی شامل شرکت‌های کسب‌وکاری در پروژه‌های Skolkovo حرکت می‌کنند. استارتاپ‌های روسی سطحی از نوآوری را به بازار عرضه می‌کنند که بیشتر آنها، راه‌حل‌هایی را در بخش B2B ارائه می‌دهند. موفق‌ترین استارتاپ‌ها با ریشه روسی، اگرچه مراکز اصلی آنها در این کشور واقع نشده، اما نقش مهمی را در پیشبرد این کسب‌وکارهای نوپا بازی می‌کنند. TradingView پلتفرم تاجران و سرمایه‌گذارانی است که جزء استارتاپ‌های موفق روسیه به شمار می‌روند. بیشتر کسب‌وکارهایی که در بازار روسیه کسب درآمد دارند، سالانه بین 13هزار تا حدود 130هزار دلار درآمد دارند. اگرچه مقصد فروش و خدمات اولیه محصولات جدید توسعه‌یافته روسیه، بازار داخلی این کشور را در اختیار گرفته، بسیاری از شرکت‌ها تلاش خود را برای ارائه محصولات و تولیدات خود به اروپا و کشورهای CIS کرده‌اند.
افزایش سرمایه‌گذاری‌های دولتی در استارتاپ‌های فناورانه
به گزارش statista، تامین بودجه‌های خصوصی و مشارکتی، بزرگ‌ترین منبع سرمایه برای ظهور کسب‌وکارها در روسیه بین سال‌های 2019 تا 2020 بوده است. به‌رغم سلطه بخش IT در فضای استارتاپی، این بخش از نظر ارزش معاملات B2B صورت‌گرفته در نیمه نخست سال 2020 تنها یک‌سوم بوده است. در میان سرمایه‌گذاران برتر کسب‌وکار، فعال‌ترین آمار و ارقام مربوط به شرکت Bogdan Yarovoy بوده است که در سال 2019 روی حدود 13معامله سرمایه‌گذاری کرده و شرکت Alexander Rumyantsev نیز 9 معامله را در دستورکار خود داشته است. در مقایسه با تامین بودجه‌های خصوصی، درگیر‌شدن بودجه‌های دولتی و مشارکتی در این بازار از اهمیت کمتری برخوردار بوده است که معمولا در مرحله توسعه، کمک‌های مالی را به شرکت‌ها ارائه می‌کنند. با وجود این، سرمایه‌گذاری‌های دولتی در استارتاپ‌های فناورانه سالانه درحال افزایش است، به‌طوری‌که مرکز نوآوری Skolkovo در سال 2019 حدود 182هزار دلار سرمایه جذب کرد. شرکت سرمایه‌گذاری روسیه (RVC) در همان سال به‌طور تقریبی 376میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده و این درحالی است که درآمد شرکت‌های دارای سهام در میزان سرمایه‌گذاری از 10 برابر هم فراتر رفته است.
حدود 40 درصد استارتاپ‌ها در روسیه طی 12 ماه گذشته در سال 2021 هیچ کسب درآمدی نداشته‌اند، همان‌طور که گفته شد، به‌طور تقریبی، یک‌پنجم کسب‌وکارهای استارتاپی و نوپا در این کشور بین 13هزار تا حدود 130هزار دلار درآمد داشته‌اند و حدود 19درصد شرکت‌های استارتاپی کمتر از 12940 دلار درآمد کسب کرده‌اند.
افق اشتغالزایی 150هزار نفری در 8 سال آینده
پروژه فدرال پلتفرم کارآفرینی دانشگاه فناوری روسیه از مهم‌ترین طرح‌هایی است که قرار است در سال 2022 برای تحریک دانشجویان به راه‌اندازی استارتاپ‌های شخصی و جذب سرمایه‌گذار اجرایی شود. این پروژه، یکی از راه‌های ابتکاری استراتژیک دولتی است که به‌منظور اجرای این طرح تا سال 2024 حدود 270میلیون دلار به آن اختصاص داده شده و قرار است تا هشت سال آینده حدود 150هزار شغل جدید را در روسیه ایجاد کند. پیش‌تر عنوان شده بود وزارت توسعه اقتصادی این کشور طرحی را برای حمایت از استارتاپ‌های فناوری در تمام مراحل توسعه‌ای ارائه کرده بود. یکی از کارشناسان در ماه آگوست 2021 اعلام کرد که پلتفرمی واحد و دیجیتال در حوزه علم از سوی فدراسیون روسیه راه‌اندازی شده است که در قالب این چهارچوب، قرار است تا سال 2030، اکوسیستمی از خدمات برای پروژه‌های تحقیقاتی مشترک شکل گیرد. در این راستا، علاوه‌بر این پروژه، طرح عظیم Priority 2030 نیز با بودجه سالانه‌ای معادل 1.35میلیون دلار قرار است تا هشت سال آینده در دستورکار قرار گیرد. این طرح ابتدا در می 2021 ارائه شد. کل هزینه این طرح حدود یک‌میلیارد دلار برآورد شده که قرار است بین 21 دانشگاه روسیه توزیع شود.