سهیل سیدجمالی، روزنامه‌نگار: رقابت میان ابرقدرت‌ها همانند دیگر بازی‌ها نیاز به زمین دارد. اگر یکی از زمین‌های بازی چین و آمریکا حوزه تجاری است، اما در بعد جغرافیایی جزیره تایوان یک نقطه تنش جدی به‌حساب می‌آید.
وزارت امور خارجه چین در واکنش به اقدام برخی سیاستمداران تایوانی برای پیوستن این کشور به سازمان‌ملل متحد، اخیرا اعلام کرده است که تایوان به هیچ عنوان ازنظر قانونی وجاهت چنین اقدامی را ندارد و این جزیره جزء لاینفک سرزمین چین به‌شمار می‌رود.
در دوهفته اخیر رزمایش‌های نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش جمهوری خلق چین در حریم هوایی تایوان و همچنین عبور و مرور کشتی‌های جنگی در تنگه تایوان، مجددا باعث بالا گرفتن تنش میان پکن و تایپه شده است.
«شی جین پینگ» روز شنبه طی سخنرانی خود به‌مناسبت گرامیداشت صدودهمین سالگرد انقلاب ۱۹۱۱ که به دوهزار سال حکومت امپراتوری در چین پایان داد، گفت: «تجزیه‌طلبی تایوان بزرگ‌ترین مانع برای اتحاد چین و یک خطر پنهان جدی برای رستاخیز ملت است. کسانی که تاریخ خود را فراموش می‌کنند، به میهن خود خیانت می‌کنند و می‌خواهند کشور را تجزیه کنند، از سوی مردم طرد خواهند شد و تاریخ آنها را محاکمه خواهد کرد. مساله تایوان منحصرا از امور داخلی چین است و هیچ‌گونه دخالت بیگانگان در آن مجاز نیست.»
این سخنان شی جین پینگ با واکنش فوری «تسای اینگ‌ون» رئیس‌جمهور تایوان و همچنین برخی از مقامات تایپه روبه‌رو شد. حالا به‌نظر می‌رسد مقامات دولتی در پایتخت تایوان به‌دنبال مسیری جدید برای حفظ استقلال خود از سرزمین چین بوده و باتوجه به توان نظامی چین در عرصه‌های هوایی، دریایی و زمینی، مصلحت را در آن دیدند تا زورآزمایی با اژدهای زرد را در راهروهای سازمان‌ملل ادامه دهند. خبرگزاری دولتی «شینهوای» چین گزارش داد، برخی از سیاستمداران در تایوان اخیرا قطعنامه ۲۷۵۸ مجمع عمومی سازمان‌ملل را عمدا تحریف کرده و به دروغ ادعا می‌کنند این قطعنامه که منجربه جلوگیری از پیوستن تایوان به سازمان‌ملل متحد می‌شود، نادرست و برخلاف حق استقلال، آزادی و مشروعیت بین‌المللی شهروندان تایوان است.
«ژائو لیجیان»، سخنگوی وزارت امور خارجه چین در واکنش به این ادعای سیاستمداران تایوان گفت: «سازمان‌ملل متحد یک سازمان بین‌المللی بین‌دولتی است که کشورهای مستقل آن را تشکیل می‌دهند و قطعنامه ۲۷۵۸ که توسط مجمع عمومی در سال ۱۹۷۱ تصویب شد، مساله نمایندگی چین را یک‌بار برای همیشه حل کرده است.»
لیجیان ادامه داد که نمایندگان و دبیرخانه سازمان‌ملل متحد باید از قانون و آرمان چین واحد و قطعنامه ۲۷۵۸ پیروی کنند. وی افزود: «تایوان همیشه جزئی از خاک کشور چین محسوب می‌شده است و در نتیجه تایوان شرایط لازم برای پیوستن به سازمان‌ملل متحد به‌عنوان یک کشور مستقل را ندارد. براساس عملکردها و هر آنچه طی سال‌ها شاهدش هستیم، سازمان‌ملل متحد و تعداد زیادی از اعضای این سازمان می‌دانند که فقط یک کشور چین در جهان وجود دارد و این مساله که تایوان بخشی از قلمرو و قسمتی از خاک کشور چین است، غیرقابل‌انکار است و آنها نسبت‌به عملکرد چین بر حاکمیت تایوان احترام می‌گذارند.»
در سال۱۹۷۱، بیست‌وششمین مجمع عمومی سازمان‌ملل متحد، قطعنامه ۲۷۵۸ را تصویب کرد که به‌موجب آن تمامی حقوق قانونی جمهوری خلق چین بازگشت و جمهوری خلق چین را به‌عنوان تنها دولت قانونی کل چین اعلام کرد.
آیا تایوان درحقیقت بخشی از کشور چین است؟
پکن تاکید دارد تنها یک چین وجود دارد و تایوان بخشی از آن است. سران جمهوری خلق چین تنها این دولت را حاکم قانونی تمام سرزمین چین می‌دانند؛ رویکردی که آن را اصل یک چین می‌نامد و درپی اتحاد نهایی تایوان با سرزمین اصلی است.
پکن می‌گوید تفاهم موسوم به اجماع 1992 که بین نمایندگان حزب کمونیست چین و حزب کمونیست چین و تایوان به‌دست آمده، وضعیت این منطقه را مشخص کرده است. با این‌حال، دوطرف درمورد تفسیر محتوای این به‌اصطلاح اجماع، توافقی ندارند. تایپه معتقد است این توافق هرگز قصد نداشت به مساله وضعیت حقوقی و حق قانونی تایوان بپردازد. برای جمهوری خلق چین، همان‌طور که «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین اعلام کرده، اجماع 1992 نشان‌دهنده توافقی است که در آن ثابت شده دوطرف تنگه متعلق به یک چین است و آنها باید با یکدیگر برای جست‌وجوی اتحاد ملی تلاش کنند. اما درمقابل تایوان تفسیر متفاوتی از معنای چین واحد دارد.
قانون اساسی تایوان که توسط حزب کومینتانگ تهیه شده است، همچنان چین، مغولستان، تایوان، تبت و دریای چین جنوبی را به‌عنوان بخشی از جمهوری خلق به‌رسمیت می‌شناسد. کومینتانگ از استقلال تایوان حمایت نمی‌کند و پیوسته خواستار روابط نزدیک‌تر با پکن است. اما در مواجهه با شکست‌های اخیر در انتخابات درونی تایوان، رهبران کومینتانگ درمورد تغییر موضع حزب بر اجماع 1992 دچار دگردیسی شده و تقریبا برای جذب آرای مردمی در داخل کشور، از تفاسیر پکن و مواضع پیشین خود از این توافق دور شده‌اند.
حزب رقیب اصلی «کومینتانگ»، حزب «مترقی دموکراتیک»، هرگز از تفاهم تعیین‌شده در اجماع 1992 حمایت نکرده است. رئیس‌جمهور تسای از پذیرش صریح اجماع تا به امروز اجتناب کرده است. درعوض، او سعی کرده فرمول دیگری را پیدا کند که برای پکن قابل‌قبول باشد. تسای درجریان سخنرانی خود در سال 2016 اشاره کرد که «مطابق قانون اساسی جمهوری چین به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شده است.» و در این مسند تمام تلاش خود را برای دفاع از حاکمیت و قلمرو جمهوری چین خواهد کرد. تسای همچنین متعهد شد که مطابق قانون اساسی جمهوری چین، قانون حاکم بر روابط بین مردم منطقه تایوان و سرزمین اصلی و سایر قوانین مربوط به امور تنگه را انجام خواهد داد. اما پکن این فرمول را رد کرده و ارتباطات رسمی خود را با تایوان در سال‌های اخیر قطع کرده است.
شی جین پینگ در سخنرانی خود در سال 2019، پیشنهاد دیرینه چین برای تایوان را تکرار کرد: «ادغام این کشور در سرزمین اصلی تحت فرمول یک کشور، با دو سیستم.» این همان فرمولی است که برای هنگ‌کنگ استفاده می‌شود، زیرا توانایی حفظ سیستم‌های سیاسی و اقتصادی خود و درجه بالایی از خودمختاری را تضمین کرده است. اما نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد چنین چارچوبی در بین مردم تایوان اصلا محبوب نیست. تسای و حتی حزب کومینتانگ با اشاره به سرکوب اخیر پکن بر آزادی‌های هنگ‌کنگ، سیاست «یک کشور، دو سیستم» را رد کرده‌اند و به این پیشنهاد ارائه‌شده توسط دولت پکن اعتماد ندارند.
موقعیت تایوان در مجامع بین‌المللی چگونه است؟
چین عضویت تایوان را به‌عنوان عضو در آژانس‌های سازمان‌ملل متحد و دیگر سازمان‌های بین‌المللی رد می‌کند. اما در همین حال واشنگتن نیز برای مشارکت معنادار تایپه در چنین سازمان‌هایی تلاش می‌کند. عضویت این جزیره در سازمان‌های بین‌المللی خود به یک بستر مناقشات سیاسی بین غرب و اژدهای زرد تبدیل شده است. در بحبوحه همه‌گیری کووید-19، تایپه از سازمان جهانی بهداشت به‌دلیل تسلیم شدن دربرابر خواسته‌های پکن و ادامه ممنوعیت حضور تایوان که یکی از موثرترین واکنش‌های جهانی به این همه‌گیری را نشان داد، انتقاد دارد. همچنین وزیران گروه هفت (G7) اخیرا خواستار حضور تایوان در مجامع سازمان بهداشت جهانی شده‌اند.
با این‌حال، تایوان در بیش از 40سازمان، که بیشتر آنها منطقه‌ای هستند، مانند: «بانک توسعه آسیایی» و «مجمع همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوسیه» و همچنین در «سازمان تجارت جهانی» عضویت دارد.
واشنگتن در بحران مابین پکن و تایپه چه نقشی را ایفا می‌کند؟
یک مقام آمریکایی روز جمعه هفته گذشته ضمن تایید اطلاعات منتشرشده توسط نشریه «وال‌استریت ژورنال» درباره اعزام مستشاران نظامی این کشور به تایوان به «خبرگزاری فرانسه» گفت: «سربازان ایالات‌متحده از حدود یک‌سال پیش بی‌سروصدا ارتش تایوان را برای بالابردن توان دفاعی دربرابر تهدید‌های احتمالی چین آموزش می‌دهند.» «جان ساپلم» سخنگوی پنتاگون در این‌باره گفته است: «من درباره عملیات، استقرار نیروها یا آموزش‌های ویژه نظری ندارم، اما مایلم تاکید کنم حمایت از تایوان و روابط دفاعی ما با تهدید‌ی که ازسوی جمهوری خلق چین متوجه این جزیره است، مطابقت دارد.» ازسوی دیگر «جیک سولیوان» مشاور امنیت ملی ایالات‌متحده نیز به‌تازگی نسبت‌به بالاگرفتن تنش در تنگه تایوان و انتشار گزارش‌هایی مبنی‌بر ورود جت‌های نظامی چین به حریم هوایی این منطقه ابراز نگرانی کرده است.
چشم‌انداز نامشخص و مبهم آینده تایوان
باتوجه به دکترین مشخص و بدون انعطاف پکن در راستای الحاق تایوان به سرزمین چین و پافشاری مقامات تایپه برای حفظ استقلال، آینده تنگه تایوان همچنان روزهای پرتلاطمی را به خود خواهد دید. باتوجه به رقابت‌های جهانی بین دو ابرقدرت بزرگ یعنی آمریکا و چین، غرب همچنان به حمایت‌های آشکار در عرصه دیپلماسی و همچنین کمک‌های نظامی پنهانی به تایوان ادامه خواهد داد. البته تصمیم جدید مقامات تایوانی برای عضویت این کشور در سازمان‌ملل متحد که با واکنش وزارت خارجه چین همراه بود، نشان می‌دهد تایوان احتمالا برای آزار چین، درحال پیاده کردن طرح جدیدی ازسوی آمریکا است؛ جایی‌که واشنگتن می‌تواند کنار پکن آتشی برپا کند. البته در این‌باره می‌توان سناریوهای دیگری را نیز متصور بود. این احتمال وجود دارد که باتوجه به بدعهدی‌های کاخ‌سفید درباره دیگر کشورهای جهان، تایپه نمی‌خواهد همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد پشتیبانی نظامی آمریکا قرار دهد و به‌دنبال راه‌های مقابله با چین ازطریق مجامع بین‌المللی می‌گردد.