سهیل سیدجمالی، روزنامهنگار: آمریکا امروز در مخمصه است؛ این امر تا پیش از خروج واشنگتن از افغانستان بهخوبی قابل توصیف نبود اما فرار رقتبار از این کشور نشان داد آمریکا تا چه اندازه درگیر مشکلات خودش شده است. روز گذشته اما یکیدیگر از مظاهر در ضعف قرار گرفتن آمریکا و کاهش تواناییهای این کشور در مجلس نمایندگان رخ داد. جاییکه اعضای این مجلس به بخش کوچکی از لایحه طرح چندینساله بازسازی آمریکا رای دادند. این طرح از ابعادی بسیار بزرگ برخوردار است و در سالهای آینده تقریبا قسمت اعظم توجه و توان کاخ سفید را به خود معطوف خواهد کرد. آمریکا به دلیل خروج هفتتریلیون دلار طی دو دهه تنها در دو کشور عراق و افغانستان به مشکلات عدیدهای دچار شده است و برای همین میکوشد با خروج از بحرانهای غرب آسیا در یک دهه آینده به همین میزان یعنی هفتتریلیون دلار را به بازسازی داخلی اختصاص دهد. راهی پرفرازونشیب که کاخ سفید باید آن را به سختی بپیماید زیرا شرایط آمریکا مانند وضعیت نخستین سالهای قرن بیستویکم نیست. از سوی دیگر آمریکا اگر بخواهد چنین طرحی را به سرانجام برساند باید مراقب هرگونه کشیدهشدنش به یک درگیری بزرگ بهویژه در غرب آسیا باشد، زیرا فرورفتن در باتلاق جنگی دیگر در منطقه به معنای بلعیده شدن منابع لازم برای بازسازی آمریکا خواهد بود. طرح بایدن برای بازسازی آمریکا که بخشی از آن روز چهارشنبه 25 آگوست به تصویب مجلس نمایندگان رسید پیش از این توسط وی به دیگران معرفی شده بود.
در تابستان سال 2020 میلادی، دقیقا در اوج رقابتهای انتخاباتی ریاستجمهوری ایالات متحده آمریکا، نامزد نهایی حزب دموکرات «جو بایدن» یک طرح اقتصادی عظیم برای نوسازی زیرساختهای کشور و سرمایهگذاری روی فناوریها و صنایع نوین را به طرفداران و رسانههای این کشور ارائه داد. این طرح اقتصادی آنقدر عظیم و بزرگ بهنظر میرسید که در هر دو مناظره تلویزیونی بین دونالد ترامپ و جو بایدن، مجریها از بایدن درباره این موضوع سوال میکردند و چنین موضوعی محور صحبتهای هر دو نامزد قرار داشت. آن طرح، یک سرمایهگذاری بزرگ توسط دولت فدرال به ارزش 7تریلیون دلار در زیرساختهای حیاتی ایالات متحده بود. بنابر ادعای جو بایدن قرار بود 3تریلیون دلار از کل مبلغ، برای نوسازی شهرها صرف شود. این نوسازی، شامل ساخت جادهها و شاهراههای اصلی «بینشهری» و ایالتی، ساخت و بهروزرسانی پلها، مسیر راهآهن سراسری، سیستم حملونقل عمومی، بازسازی شبکه انتقال انرژی و سیستم بهداشتی کشور بود. 4تریلیون دلار مابقی در این طرح قرار بود برای سرمایهگذاری و حمایت دولت مرکزی از فناوریها و صنایع مدرن و پیشرفته از قبیل شبکه اینترنت پرسرعت و امن در بستر نسل «5جی» و «6جی»، ساخت نیروگاههای نوین برای تولید انرژیهای پاک و ساختار منطبق با محیطزیست، ایجاد ایستگاههای شارژ برای وسایل نقلیه برقی شخصی و عمومی، توسعه سیستم بهداشت، سلامت و درمان کشور برای مبارزه با همهگیری احتمالی مشابه همهگیری کرونا در آینده، توسعه تکنولوژیهای هوش مصنوعی و همچنین بهروزرسانی قوای نظامی ایالات متحده با پیشرفتهترین تکنولوژیهای روز دنیا استفاده شود. در آن زمان دونالد ترامپ این طرح پیشنهادی اقتصادی جو بایدن را یک شکست کامل و بسیار احمقانه توصیف میکرد. بعد از پیروزی جو بایدن در انتخابات 2020، طرح برای تصویب بودجه طبق قانون باید به مجلس نمایندگان و سنا فرستاده میشد تا به رایگیری گذاشته شود. در هفتههای گذشته مجلس نمایندگان و سنا از هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه خود را برای به چالش کشیدن این طرح آماده کردند.
جزئیات طرح به گفته دولت بایدن
به گفته یک مقام کاخ سفید، این طرح که «طرح مشاغل آمریکایی» و «طرح مالیاتی ساخت آمریکا» نامیده شده است، همراه با قانون بسته امداد 1.9تریلیارد دلاری برای مقابله با ویروس کرونا اجرایی خواهند شد. هدف هر دو طرح، «متحد و بسیج کردن» کشور درمقابل دو چالش بزرگ یعنی «تغییرات آبوهوایی» و «جاهطلبیهای چین» است. این مقام فدرال، پیشنهاد مزبور را سرمایهگذاری در زیرساختهای عمومی در مقیاسی که از زمان ساخت سیستم بزرگراه در سرتاسر آمریکا و اعزام فضانوردان به کره ماه در دهههای 1950 و 1960 دیده نشده است، توصیف کرد و گفت: «هدف واقعی طرح مشاغل آمریکایی این است که بفهمیم چگونه میتوانیم یک سرمایهگذاری تاریخی در آمریکا انجام دهیم، رقابتپذیری خود را بهبود ببخشیم، میلیونها فرصت شغلی به وجود آوریم، زیرساختهایمان را بازسازی کنیم و اقتصادمان را برای مقابله با بحرانها و تهدیدهای آینده تنظیم کنیم.» بنابر اظهارات این مقام دولتی، طرحی که بایدن ارائه کرده است، حول چهار عنصر اصلی خواهد گشت: پروژههای زیربنایی حملونقل سنتی مانند جادهها، پلها و حملونقل عمومی، سیستمهای موسوم به «زیرساخت مدرن» ازجمله اینترنت پهنباند و شبکههای آبوبرق، طرحهای «زیرساخت رفاهی» مانند مدارس، مراکز نگهداری از کودکان، بیمارستانهای رزمندگان و کهنهسربازان سابق و دیگر ساختمانهای فدرال و همینطور سرمایهگذاری عمده در آنچه این مقام رسمی بهعنوان «زیرساخت تحقیق و توسعه (آر-اند-دی) توصیف کرد». وی گفت سرمایهگذاریهای قابل توجه درمورد آخر، برای دستیابی به نقاط ضعف در زنجیرههای تامین آمریکا که در بدترین ماههای شیوع ویروس کرونا شناسایی شدند و همینطور جلوگیری از سرمایهگذاریهای کلان چین و سایر قدرتهای درحال رشد در همان زمینهها، با بازگرداندن سرمایهگذاری در زیرساختهای عمومی به سطح دهه 1960 بهعنوان سهمی از کل اقتصاد آمریکا، ضروری است. این مقام اضافه کرد: «ما جزء معدود اقتصادهای بزرگ هستیم که در 25سال گذشته، سرمایهگذاری عمومی بهعنوان سهمی از کاهش تولید ناخالص داخلی را شاهد بودهایم. ما شاهد افزایش سرمایهگذاریهای بزرگ چین و سایر کشورها هستیم و فرصتی به دست آوردهایم، بهخصوص حالا که نقاط ضعف زنجیره تامین و زیرساختهای فناوری خود را برطرف کردهایم، تا در بخش تحقیق و توسعه و طرحهای داخلی، یک سرمایهگذاری تحولآفرین کنیم و نوآوریهای حاصل از تحقیق و توسعه در ایالاتمتحده و سراسر آمریکا را بهصورت انبوه تولید کنیم.»
بنابر پیشنهاد جو بایدن، دو تریلیارد دلار هزینه طی هشتسال آینده در زمینههای مختلف بهکار خواهد رفت: ازجمله 621میلیارد دلار برای تامین بودجه بازسازی پلها و جادههای درحال فرو ریختن در سراسر ایالاتمتحده، 85میلیارد دلار برای مدرنسازی و توسعه سیستمهای حملونقل عمومی و 174میلیارد دلار دیگر برای افزایش سهم ایالاتمتحده در بازار خودروهای برقی با ایجاد طرحهای مالیاتی جدید و تخفیفهای فروش برای خریداران خودروهای برقی، کمکهزینه و دیگر طرحها برای ساخت یک شبکه ملی با 500هزار ایستگاه شارژ خودروهای برقی تا پایان دهه و تعهد به وعده انتخاباتی خود در برقیکردن ناوگان حملونقل فدرال. جو بایدن پیشتر گفته بود: «این طرح به ایجاد میلیونها شغل با درآمد خوب منجر خواهد شد، به رشد اقتصاد کمک خواهد کرد و ما را در اطراف جهان برای رقابت آمادهتر میکند. این طرح در راستای تقویت منافع ملی است و ما را در موقعیتی قرار میدهد تا در رقابت جهانی از چین جلو بیفتیم.» همچنین جو بایدن میخواهد مالیات شرکتها را از 21درصد به 28درصد افزایش دهد. او همچنین قصد دارد حداقل میزان مالیات اعمالشده بر درآمدهایی را که شرکتها در خارج خاک آمریکا دارند بالا ببرد. بایدن بارها درباره این موضوع تاکید کرده است کشورش برای حفظ قدرت اقتصادی خود و مقابله با رشد روزافزون و بلندپروازیهای چین بهعنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا، باید نهتنها در نوسازی زیرساختها بلکه در توانمندکردن نیروی کار هم سرمایهگذاریهای کلان کند.
این طرح طی هشتسال اجرا خواهد شد و کاخسفید گفته که افزایش مالیات بر درآمد کسانی که بیش از 400هزار دلار درآمد سالانه دارند و همچنین کارخانهها و بنگاههای تجاری هزینه این طرح را طی 15سال تامین خواهد کرد.
دلایل ارائه این طرح ازسوی جو بایدن
در اوایل قرن بیستم و بعد از جنگ جهانی اول، فرانکلین روزولت رئیسجمهور دموکرات ایالات متحده، تصمیماتی برای این کشور اتخاذ کرد که نام او را برای همیشه در تاریخ معاصر ایالات متحده جاودانه کرده است. در ماه مارس 1932 و چند ماه پس از آغاز ریاستجمهوری فرانکلین روزولت، تعداد بیکاران به 13میلیون نفر رسیده بود و تقریبا تمامی بانکها تعطیل شده بودند. فرانکلین در 100روز نخست ریاستجمهوریاش، طرحی را پیشنهاد داد که مورد تصویب کنگره نیز قرار گرفت. طرح نوین اصلاحات همهجانبه اقتصادی و نوسازی زیرساختهای روزولت، تمامی مشاغل، صنایع کشاورزی، پروژههای عمرانی و ساختوسازهای بزرگ ملی را نیز دربر میگرفت و شامل تدابیری برای کمک به بیکاران و کسانی که در معرض خطر از دست دادن خانه و مزارعشان بودند، نیز میشد.
تا سال 1935 برخی از این تدابیر نتیجه داد اما هر روز بر تعداد تجار و بانکدارانی که با طرح رئیسجمهوری موسوم به «طرح نوین» مخالفت میکردند افزوده میشد. مخالفان از اقدامات جدید روزولت وحشت داشتند. زیرا او طلا را بهعنوان پشتوانه ارزی حذف کرد، در برابر کسری بودجه از خود انعطاف نشان داد و با اعطای امتیازات به کارگران موافق نبود. روزولت در پاسخ به این نگرانیها طرح اصلاحات نوین را ارائه داد که در آن مزایای تامین اجتماعی، مالیاتهای سنگینتر برای ثروتمندان، نظارتهای جدید بانکی و برنامه جامعی برای بیکاران در نظر گرفته شده بود. فرانکلین روزولت در سال 1936 برای دومینبار در انتخابات ریاستجمهوری شرکت کرد و با اختلاف زیادی رقیب جمهوریخواه خود را شکست داد. فرانکلین روزولت با اتکا به پشتوانه محبوبیتش میان مردم، تصمیم گرفت تغییراتی در دیوان عالی کشور بهوجود آورد که موفق نشد، اما انقلابی در قوانین اساسی کشور ایجاد کرد و درنتیجه دولت توانست بهطور قانونی اقتصاد کشور را به گردش درآورد و از حالت رکود و بحران نجات دهد. امروزه بیشتر شاهراههای اصلی بین ایالتهای این کشور، پلهای عظیم و مسیرهای ریلی که در ایالات متحده مورد استفاده قرار میگیرد، در همان دوران و تحت طرح نوین ارائهشده توسط روزولت ساخته شدهاند. در دهههای 50 و 60 میلادی سرمایهگذاریهای نسبی در نوسازی زیرساختهای ملی در آمریکا صورت گرفت اما در مقایسه با سرمایهگذاریهای فضایی و نظامی برای رقابت با اتحاد جماهیر شوروی سابق بسیار ناچیز بود. همچنین ایالات متحده نزدیک به دو دهه تمام توجه خود را معطوف به جنگ ویتنام و اعزام نیرو به این کشور جنوب شرقی آسیا کرده بود. بعد از پایان جنگ سرد نیز غرب با باز دیدن فضای سیاسی و ژئوپلیتیکی در جهان، بیشتر سرمایهگذاریهای خود را روی دخالت در کشورهای دیگر جهان، ساخت پایگاه برای نیروهای خود در نقاط مختلف جهان کرد. در همین حال بعد از حوادث 11سپتامبر در سال 2001 میلادی، آمریکا وارد افغانستان و عراق شد و نزدیک به 20سال در این دو کشور پولهای مالیاتدهندگان داخلی را خرج جنگ کرد. هزینههایی که جز منفعت مالی برای شرکتهای اسلحهسازی و نفتی چیزی عاید مردم آمریکا و بالا رفتن سطح کیفی زندگی آنها در پی نداشت. جو بایدن بهنظر میرسد با ارائه این طرح بزرگ نوسازی برای زیرساختهای داخلی ایالات متحده قصد دارد محبوبیت ازدسترفته جامعه سیاسی آمریکا و عدم اطمینان مردم به آنها را جبران کند و نام خود را در تاریخ این کشور همانند فرانکلین روزولت برای آیندگان ماندگار سازد. همچنین بهنظر میرسد وضعیت بد اقتصادی حاصله از همهگیری کرونا و از بین رفتن بخش چشمگیری از زیرساختهای تولیدی و صنعتی در آمریکا، نیاز به یک راه نجات از درون دارد. دقیقا همانند اوضاع تیره و تاریک اقتصادی در دوران تصدیگری روزولت که سرمایهگذاری دولتی در بخشهای عمرانی عظیم در داخل این کشور، موجب رشد اقتصادی و خروج آمریکا از بحران آن زمان شد. مشاوران و متفکران غربی فکر میکنند استفاده از همان نسخه قدیمی میتواند امروز مجددا به زیرساختهای صنعتی و اقتصاد منقبض شده این کشور کمک شایانی کند. شاید استفاده از این نسخه قدیمی راه درمانی برای وضعیت این روزهای ایالات متحده آمریکا باشد.
موفقیت نسبی برای جو بایدن
مجلس نمایندگان فعلا با 3.5 تریلیون دلار از طرح 7تریلیون دلاری بایدن موافقت کرده است که میتوان گفت دستاورد بزرگی برای دولت بایدن به حساب میآید. البته میان حزب دموکرات نیز تمام نمایندگان با آن موافق نبودند. نمایندگان نئولیبرال خواستار گره زدن این طرح اقتصادی با یک لایحه مکمل حمایتی از افراد کمتوان، سالمندان و کمکهزینه به کودکان پناهنده برای تحصیل رایگان و مسائل رفاهی آنها و افزایش مالیات بر ثروتمندان بودند و حتی تهدید کرده بودند اگر چنین طرح مکملی ازسوی دولت ارائه نشود مانند خیلی از جمهوریخواهان به طرح پیشنهادی دولت بایدن رای منفی خواهند داد. در 4 آگوست 2021 «چاک شومر»، رهبر اکثریت دموکرات در سنا در مصاحبه با خبرنگاران اعلام کرد: «این برنامه سرمایهگذاری سنگین با حمایت هر دو حزب، اتفاق بزرگی خواهد بود که پس از گذشت چندین دهه روی میدهد. این مصوبه راه را برای طرح دیگر دموکراتها برای تصویب یک سرمایهگذاری سهونیم هزار میلیارد دلاری در حوزههای اجتماعی هموار میسازد»؛ طرحی که از آن بهعنوان طرح «زیرساخت انسانی» نام برده میشود. به گفته شومر، این لایحه میتواند در 27سپتامبر به بحث گذاشته شود و رای لازم را بهدست آورد. بنابر سخنان رهبر اکثریت دموکراتهای سنا، انتظار میرود با تصویب این لایحه در کنگره آمریکا، بودجه آن طی پنجسال آینده در موارد زیرساختی در این کشور هزینه شود. در کمپ جمهوریخواهان، 17سناتور جمهوریخواه با این طرح همراهی و موافقت کردهاند و برای تصویب این لایحه در سنا نیازمند حداقل 60رای موافق بوده تا مانع از اخلال «طرح در بررسی» در صحن مجلس سنا شوند. دموکراتها امیدوارند این همکاری دوحزبی درباره طرح موسوم به زیرساختهای انسانی نیز ادامه پیدا کند. این لایحه قرار است به طرحهای موسوم به مبارزه با تغییرات آبوهوایی «گرمایش زمین» و کمک به میلیونها مهاجر هزینه شود. همچنین قرار است بخشی از هزینههای این طرح به سالمندان و دغدغهها و مشکلات مربوط به مسائل بهداشتی و سلامت و درمان تعلق گیرد. با این حال اولویت فعلا با طرح یکتریلیون دلاری است. مجلس سنا ابتدا باید لایحه زیرساختها را برای ارتقای جادههای قدیمی، پلها و خطوط ریلی و راهآهن سراسری در کشور و گسترش دسترسی سریع به اینترنت به مناطق روستایی که اقتصاد آنها با تکنولوژی قدیمی دچار مشکل شده است، اختصاص دهد. این قانون همچنین به ایجاد شبکه ملی ایستگاههای شارژ خودروهای برقی و جایگزینی لولههای سربی آب کمک میکند، هرچند این بخش از قانون در حد انتظارات بایدن نبوده است. اگرچه این طرح که یکی از پرخرجترین برنامهها برای بازسازی زیرساختهای آمریکا در تاریخ این کشور بعد از دهه 30میلادی محسوب میشود، یک پیروزی بزرگ برای دموکراتها ارزیابی خواهد شد اما آنها برای همراه کردن 19سناتور جمهوریخواه ناچار شدند در بخشهای دیگری از طرح اصلی که سهونیم تریلیون دلار برآورد شده عقبنشینی کنند. بخشهایی مانند بیمه همگانی و بازنشستگی که قرار شده جداگانه بررسی و به رای گذاشته شود و انتظار نمیرود از حمایت جمهوریخواهان برخوردار شود. با این حال هنوز برخی جمهوریخواهان منتقد این لایحه هستند و برنامههای جو بایدن را سرسامآور و دیوانهوار قلمداد میکنند.
«جان کورنین»، «ریک اسکات» و «مارتا بلکبرن» با انتقاد از لایحه زیرساختها میگویند وقت کافی برای بررسی آن ندارند. مارتا بلکبرن تصریح میکند: دموکراتها چنان روی این لایحه عجله به خرج میدهند که کسی وقت نمیکند آن را کامل مطالعه کند. درحالیکه هیچکدام از این سه سناتور راه را برای این لایحه مسدود نکردند، «میچ مک کانل»، رهبر اقلیت سنای آمریکا در ماه گذشته به دموکراتها هشدار داده بود از اعمال هرگونه برنامه زمانی اورژانسی برای این لایحه خودداری کنند چون بررسی این اقدام مستلزم یک فرآیند اصلاحاتی قوی است.
موانع بر سر راه طرح پیشنهادی جو بایدن
بدون تردید اجرای طرح بزرگ بایدن با موانع زیادی روبهرو است. جناح چپ حزب دموکرات از هماکنون میگوید مبلغ سرمایهگذاری کافی نیست. این جناح بهویژه بر مختصر بودن وجوه زیستمحیطی طرح تاکید میکند. البته کارشناسان و صاحبنظران اروپایی نیز چنین میاندیشند که دولت ایالات متحده باید مانند کشورهای اروپایی به سرمایهگذاری در حوزه انرژیهای پاک سرعت بیشتری دهد، اما در عین حال گوشزد میکنند که جنبههای اجتماعی طرح بزرگ جو بایدن میتواند برای مشکلات داخلی جامعه آمریکا بسیار پراهمیت تلقی شود. اما مخالفتهای جدیتر طبعا از جانب جمهوریخواهان در ادامه راه دولت بایدن شکل خواهد گرفت. نباید فراموش کرد در مجلس سنا، اکثریت حزب دموکرات بسیار شکننده است و تنها به لطف یک رای حاصل شده است. با این حال طرح جو بایدن نکاتی را دربر دارد که میتواند توجه اکثریت آمریکاییها را جلب کند: نوسازی زیرساختهای گاه بسیار فرسوده کشور ازجمله مواردی است که بیشتر مردم با آن موافقند. همچنین اخذ مالیات بیشتر از شرکتهای عظیم آمریکایی از نظر بسیاری از مردم تنگدست و متوسط آمریکا امری منطقی و عادلانه است. روزنامه فرانسوی «لوموند» مینویسد طی سالهای اخیر نگرش آمریکاییها نسبت به نقش دولت تغییر کرده. تقریبا چهارسال پیش، بخش اعظمی از جامعه آمریکایی به طرح «اصلاحات مالی» دونالد ترامپ امیدهای فراوان بسته بودند. اما با گذشت زمان، مردم متوجه شدند که این طرح نیز تغییری در وضعیت طبقه متوسط ایجاد نخواهد کرد. درمقابل، اکثر آمریکاییها امروزه مخصوصا در بحران ناشی از پاندمی کرونا، از طرح بیمههای درمانی باراک اوباما دفاع میکنند. بهطور کلی بهنظر میرسد که بعد از چهارسال وعدههای رنگارنگ دونالد ترامپ، جامعه آمریکایی آماده است تا دولت را در نقشی فعالتر و فراگیرتر برای حمایت از طبقه متوسط و ضعیف جامعه ببیند.
حال با مخالفت سناتورهای قدرتمند و صاحب نفوذ در سنا، کسری بودجه شدید خزانهداری آمریکا، اوج گرفتن تعداد مبتلایان سویه جدید کرونا «دلتا»، ادامه روند زندگی نباتی بورس والاستریت و بحران رشد چین در زمینهای اقتصادی، سیاسی و نظامی، مشخص نیست که طرح بازسازی دولت جو بایدن تا چه اندازه میتواند عملی شده و به پویا شدن مجدد جامعه آمریکا کمک کند. در ضمن این موضوع را نباید فراموش کرد که اگر در انتخابات آتی در سال 2024 مجدد شخصی مانند دونالد ترامپ به قدرت برسد، بسیاری از بخشهای چنین طرحی مخصوصا بخشهای حمایتی از شهروندان کمدرآمد و مالیات بر افراد و کمپانیهای ثروتمند با چالشهای جدی روبهرو خواهند شد. در هر صورت گویا بایدن میخواهد درکنار تعهد به انجام وظیفه خود بهعنوان رئیسجمهور ایالات متحده نام خود را مانند روسایجمهور بزرگ پیشین ایالات متحده در کتابهای تاریخ هک کند.