فرهیختگان: سومین دور مذاکرات وین که به پایان رسید، عباس عراقچی خبر یک رسانه ایرانی- انگلیسی‌زبان درباره جزئیات مذاکرات را تکذیب کرد؛ حسن روحانی در جلسه با فعالان سیاسی از حفظ چارچوب‌های تعیین‌شده از طرف مقام‌معظم‌رهبری درمورد مذاکرات گفت و یک روز بعد در جلسه هیات‌دولت به کسانی که به اعتقاد او، فکر می‌کنند با سنگ‌اندازی در راه رفع تحریم‌ها، در انتخابات پیروز می‌شوند، هشدار داد که کسی به چنین فردی «رای نخواهد داد.» او پنجشنبه شعاع اثرپذیری تحریم‌ها را که سال 94 آن را به آب خوردن مردم نیز ربط داده بود، کمی وسیع‌تر کرد و به مرغ کشاند و گفت که «برای من قابل درک نیست که چطور فردی می‌تواند ایرانی و مسلمان باشد اما از برداشتن تحریم‌ها علیه ملت ایران خوشحال نشود.» در سوی دیگر وزارت امورخارجه بیانیه‌ای صادر می‌کند و در آن با حمله به رسانه ملی و شبکه برون‌مرزی آن، وعده می‌دهد که به‌زودی «بخشی از اسناد غیرمحرمانه مذاکراتی برجام» را منتشر خواهد کرد تا نشان دهد که «تا چه میزان برجام و چارچوب آن ماحصل ابتکار و قدرت تیم ایرانی است.» اینها بخش کوچکی از واکنش‌های دولت و جریان همسو با آن در کمتر از 48 ساعت پس از پایان مذاکرات وین است؛ مذاکراتی که افکار عمومی به‌دنبال اطلاع از جزئیات آن است اما هیچ اطلاع‌رسانی درباره آن نه‌تنها به افکار عمومی داده نمی‌شود بلکه مجلس شورای اسلامی نیز از مفاد مذاکرات بی‌اطلاع است. درحالی تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، وزارت امورخارجه و رئیس‌جمهور از ارائه شفاف جزئیات مذاکرات خودداری می‌کنند و بهجای آن تنها از «تحریم» ابزاری برای درهم کوبیدن منتقدان این سکوت نگران‌کننده استفاده می‌کنند که در‌مقابل طرف غربی به‌صورت هماهنگ با رسانه‌ها در تعامل هستند و بخشی از فرآیند مذاکرات‌شان را به وسیله رسانه‌ها و تاثیر آنها بر افکار عمومی دنبال می‌کنند. اما در تهران وزارت امورخارجه بهجای ارائه توضیحات دقیق درباره مذاکرات فعلی، به‌دنبال انتشار اسناد مذاکراتی است که به جز کارکرد سیاسی، فاقد اثرگذاری در وضع امروز کشور است.
همین رویکرد و شبکه اظهارات دولت و جریان اصلاح‌طلب همسو با آن که تلاش می‌کنند بدون ارائه کوچک‌ترین جزئیاتی از مذاکرات، دهان تمام منتقدان را با اتهام «خوشحالی از تحریم‌ها» ببندند، نگرانی‌ها از مذاکرات هسته‌ای را افزایش داده است. این درحالی است که در 18 اردیبهشت‌ماه 97 و دقایقی پس از خروج آمریکا از برجام، نخستین فردی که از خروج آمریکا از برجام- حداقل در کلام- ابراز خوشحالی کرد، حسن روحانی بود. او در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با مردم، این جمله را بر زبان آورد که «خوشحال هستم یک موجود مزاحم از برجام خارج شده است.» اگرچه این جمله ساده‌انگارانه، بخشی از جنگ روانی! دولت روحانی با دولت ترامپ بود اما واقعیت این است که اظهارات روحانی درباره کسانی که از تحریم‌ها خوشحالند نیز دقیقا از همین جنس ادعاهاست.
مسائل 4گانه برجام
بازگشت آمریکا به برجام، در ذیل 4 محور قابل بررسی است؛ تحریم‌ها، اقدامات ایران، راستی‌آزمایی و توالی. «فرهیختگان» در گزارش پنجشنبه 2 اردیبهشت‌ماه با عنوان «4 گره مهم مذاکرات وین» به تشریح دیدگاه‌های طرفین در هر یک از موضوعات مطرح‌شده پرداخت. در میان این 4 محور، تحریم‌ها و توالی محل بیشترین اختلاف بین طرفین است.
تحریم‌ها
در ایران سخن از لغو بیش از 1500 تحریم شده است و این لغو تحریم‌ها هم به هر شکل ممکن باید راستی‌آزمایی شوند اما در آمریکا به نظر می‌رسد فرمول دیگری برای این موضوع طراحی شده است. برخلاف تیم مذاکره‌کننده ایرانی که از بیان جزئیات مذاکرات خودداری و وضعیتی شبیه آنچه را در برجام بر ایران تحمیل شد، تکرار می‌کند، طرف آمریکایی به صراحت و بدون هیچ نگرانی‌ای جزئیات مذاکرات و آنچه که آمریکا به دنبال آن است را عنوان می‌کند.
21 آوریل(چهارشنبه) یک مقام بلندپایه وزارت امورخارجه آمریکا در گفت‌وگوی مجازی با خبرنگاران در پاسخ به سوالی درباره جزئیات تحریم‌هایی که قرار است برداشته شوند، گفت: «ما تعدادی نمونه از این نوع تحریم‌ها را به ایران ارائه داده‌ایم که معتقدیم برای بازگشت به برجام، باید آنها را لغو کنیم. تحریم‌هایی هم هستند که ما فکر می‌کنیم نیازی به لغو آن نخواهیم داشت و برای بازگشت به برجام، آنها را لغو نخواهیم کرد.» او از دسته سوم تحریم‌ها نیز سخن گفت؛ تحریم‌هایی که پیچیده‌اند و باید برای رفع آنها وارد مذاکره شد. این تحریم‌ها به دلیل اینکه دولت ترامپ عمدا تحریم‌هایی را که برجام رفع کرده بود با برچسب‌گذاری‌های تروریسم و سایر برچسب‌ها، با هدف جلوگیری از بازگشت به برجام اعمال کرده بود، کار را دشوارتر کرده است. به عبارت ساده‌تر ایران باید برای رفع تحریم‌هایی که ترامپ تعمدا با برچسب‌های متفاوت علیه ایران اعمال و به نوعی مسیر بازگشت به برجام را مین‌گذاری کرد، پای میز مذاکره برود و در ازای برداشته شدن بخشی از تحریم‌ها، امتیازات بیشتری به آمریکا بدهد. اگر چنین کاری نکند، برداشته شدن تحریم‌های برجامی کارآیی نخواهد داشت؛ چراکه همین تحریم‌ها با برچسب تروریسم و سایر برچسب‌ها علیه ایران فعال هستند و امکان تجارت را از تهران می‌گیرند. این همان چیزی است که آمریکایی‌ها به دنبال آن هستند و مقام وزارت خارجه آمریکا نیز آن را تشریح کرده است: «ما به‌دنبال آن هستیم که تفاهم‌های طولانی‌تر، قوی‌تر و گسترده‌تر با ایران(در موضوع برجام) داشته باشیم.» بنابراین آمریکا حاضر به لغو تمام آن تحریم‌هایی که ایران لیست کرده نیست و تنها بخشی از آنها را برخواهد داشت؛ بخشی را حفظ می‌کند و بخشی را نیز با مذاکره و گرفتن امتیازهای بیشتر کنار می‌گذارد. حالا باید دید تیم مذاکره‌کننده ایرانی که وظیفه «لغو» تمامی تحریم‌ها از روز اجرای برجام را برعهده دارد، در وین به چه پیش‌نویسی دراین‌باره دست پیدا کرده است. متاسفانه تیم مذاکره‌کننده ایرانی الزامی به شفاف‌سازی در این موضوع نمی‌بیند و حتی گفت‌وگوی سخنگوی وزارت امورخارجه در کلاب‌هاوس بیش از کلی‌گویی‌های غیرقابل استناد دراین‌باره نبود. مجموع این شرایط یعنی سکوت و عدم شفاف‌سازی از سوی تیم مذاکره‌کننده ایرانی و روایت‌های عجیب از سوی طرف آمریکایی، نگرانی‌ها درباره مذاکرات را دوچندان کرده است.
اقدامات ایران و راستی‌آزمایی
برخلاف دوره قبل ایران حاضر نیست تعهداتش را ا نجام دهد و پس از آن، تعهدات آمریکا آغاز شود. علاوه‌بر اینکه آمریکا باید تعهداتش را اجرا کند، تهران به زمان برای راستی‌آزمایی این بازگشت نیاز خواهد داشت. این دستورکاری بود که تیم مذاکره‌کننده در وین باید دنبال می‌کرد اما آنچه مقام وزارت امور خارجه می‌گوید، در تعارض با مطالبات ایران است. او با رد مکرر رفع همه تحریم‌ها قبل از شروع اقدامات ایران برای بازگشت ایران به برجام گفت: «در مورد رفع تحریم‌ها طی مراحل، ما نمی‌پذیریم که همه تحریم‌ها را برداریم و بعد از آن ایران به برجام برگردد. ما برای ایران روشن کرده‌ایم که نمی‌پذیریم که قبل از اقدام ایران(برای بازگشت به تعهدات برجامی) به همه تعهدات برجامی برگردیم.»
به گزارش تسنیم، وی تاکید کرد: «اگر موضع ایران این باشد که اول آمریکا باید همه تحریم‌ها را بردارد و بعد ایران آن را راستی‌آزمایی کند تا بعد ایران هم به تعهداتش برگردد، ما چنین چیزی را نمی‌پذیریم. تکرار می‌کنم ما این فرآیند را که اول آمریکا همه تحریم‌ها را لغو کند، قبل از اینکه ایران کاری انجام دهد را نمی‌پذیریم.» این مقام بلندپایه وزارت خارجه آمریکا با اشاره تلویحی مجدد به اینکه آمریکا همه تحریم‌ها را برنخواهد داشت، گفت: «اگر بعد از اینکه ما تحریم‌هایی را برداشتیم، ارزیابی ایران این بود که نیازهایش مرتفع نشده است، می‌تواند برجام را ترک کند و ما هم همان کار را خواهیم کرد.» او با ادعای اینکه ایران ایده رفع گام‌به‌گام تحریم‌ها را پذیرفته است، گفت: «چند هفته پیش ایران برای برداشتن اولین گام‌هایی که دو طرف باید بردارند، ابراز تمایل کرد.»
توالی
پس از تحریم‌ها، شاید مهم‌ترین موضوع توالی انجام اقدامات است. ایران اعلام کرده که این آمریکا بوده که از برجام خارج شده و باید ابتدا این کشور به برجام بازگردد و پس از انجام تعهدات و راستی‌آزمایی، ایران اقدامات هسته‌ای‌اش را برای بازگشت به برجام آغاز خواهد کرد. تهران می‌گوید پس از خروج آمریکا از برجام، یک سال بدون هیچ منفعتی به این توافق پایدار ماند و اکنون نوبت طرف آمریکایی است که به توافق برای مدتی پایدار بماند. اما آن‌طور که مقام وزارت خارجه آمریکا می‌گوید، نه‌تنها دراین‌باره بحث زیادی صورت نگرفته که آنها حاضر به پذیرش این شرایط نیز نیستند. «درمورد توالی، بحث زیادی صورت نگرفته است، زیرا ما هنوز در مرحله توصیف و جزئیات مراحل موردنیاز برای هر طرف هستیم. ما هنوز وارد بحث تعیین توالی نشده‌ایم. آنچه می‌توانیم بگوییم این است که توالی‌ای که در آن ایالات‌متحده قبل از اینکه ایران کاری انجام ندهد همه کارها را انجام دهد، توالی قابل‌قبولی نیست. ما این موضوع را برای ایران روشن کردیم.»
چه باید کرد؟
دولت آمریکا و تیم مذاکره‌کننده این کشور حتی درصورت بازگشت به برجام و جدا از تقسیم‌بندی تحریم‌ها به تحریم‌هایی که قابل‌رفع هستند؛ تحریم‌هایی که قابل رفع نیستند و تحریم‌هایی که پیچیده‌اند و نیازمند مذاکره هستند، بخشی از تحریم‌ها را نیز به جای «لغو»، «تعلیق» خواهند کرد. طرف آمریکایی با این توجیه که بخشی از این تحریم‌ها مصوبه کنگره است و نمی‌تواند آن را لغو کند، آنها را زنده نگاه خواهد داشت تا همیشه در دسترس باشد. آمریکا درحالی از ظرفیت کنگره بهره‌برداری می‌کند که در ایران، متاسفانه مجلس شورای اسلامی، تنها مشغول تماشای این منازعه فریبکارانه است. هرچند با هر اقدام مجلس، دولت واکنش تندی نسبت به آن نشان خواهد داد اما نباید به خاطر ادعاهای بی‌منطق، چوب حراج بر منافع ملی در مذاکرات زد. باید مجلس شورای اسلامی نیز فعالانه وارد میدان شود تا طرف آمریکایی به جای بازی دادن ایران، لغو تحریم‌ها را به کنگره ببرد. این اقدام حداقل باعث خواهد شد تا بخشی از فشار روانی تحریم علیه شرکت‌هایی که تمایل به همکاری با ایران دارند، رفع شود. علاوه‌بر این، تجربه برجام و مفاد حقوقی آن نشان می‌دهد ایران به جای درگیری حقوقی و بررسی اینکه کدام تحریم‌ها لغو می‌شوند و کدام باقی خواهند ماند، با یک دستور‌کار عینی وارد مذاکرات شود؛ دستورکاری که در آن قید شده باشد باید روزانه امکان فروش 2.5 میلیون بشکه نفت برای ایران فراهم باشد و ارز حاصل از فروش نفت نیز به خزانه ایران بازگردد. براین اساس دیگر برای ایران مهم نخواهد بود که چه تحریمی در چه قالبی است و چگونه باید رفع شود. چینی‌ها از چنین شیوه‌ای در برابر تحریم آمریکا بهره برده‌اند و به طرف آمریکایی اعلام کرده‌اند که شما اگر می‌خواهید با ما همکاری تجاری داشته باشید، باید راهی در قانون خود پیدا کنید. با وجود اینکه براساس تحریم‌ها، چین نمی‌تواند با آمریکا همکاری‌های فناورانه چندجانبه داشته باشد اما دولت آمریکا با صدور یک استثنا اجازه این همکاری را به شرکت‌ها داده است. تهران نیز برای در امان ماندن از تفاسیر حقوقی و افتادن در یک دور بی‌انتها، باید از چنین شیوه‌ای بهره گرفته و امتیازات عینی و روشنی از آمریکا بگیرد.